Δίκτυο βιβλιοθηκών του Ελσίνκι: πώς χτίζεται ένας πολιτισμός φανατικών αναγνωστών βιβλίων

της Anna G.

Συχνά ακούμε πόσο καλά – ή καλύτερα – είναι τα Φινλανδικά σχολεία και γενικότερα το Σύστημα Εκπαίδευσης της βόρειας αυτής χώρας, συγκριτικά με όλο τον κόσμο και βεβαίως με την Ελλάδα.

Πολύ σπάνια όμως θα ακούσει κανείς το πόσο μεγάλο ρόλο παίζουν οι βιβλιοθήκες σε αυτό το αποτέλεσμα. Ίσως εάν ξέραμε περισσότερα σχετικά με τις βιβλιοθήκες του Ελσίνκι, να είχαμε την πλήρη εικόνα.

Στο Ελσίνκι υπάρχει ένα μεγάλο δίκτυο βιβλιοθηκών που ονομάζεται Helmet. Αποτελείται από 39 περιφερειακές βιβλιοθήκες μέσα στην πόλη του Ελσίνκι, 27 επιπλέον στην ευρύτερη μητροπολιτική περιοχή (των συνολικά 4 δήμων με πληθυσμό περίπου ένα εκατομμύριο), συν 3 κινητές βιβλιοθήκες. Συνολικά, το δίκτυο απασχολεί 900 άτομα και δανείζει 17 εκατομμύρια τεμάχια ετησίως.

Παράλληλα, έχει εγκριθεί και έχει ξεκινήσει το χτίσιμο μίας νέας, μεγάλης μητροπολιτικής κεντρικής

βιβλιοθήκης στο κέντρο της πόλης, η οποία όταν ολοκληρωθεί το 2018 θα Aποτελεί το κέντρο του δικτύου Helmet. Ο προϋπολογισμός για αυτό το έργο των 16 χιλιάδων τ.μ. είναι ήδη στα 98 εκατομμύρια ευρώ, για ένα υπέροχο ξύλινο κτήριο που θα διαθέτει ακόμα και σάουνα.

Πέραν του δημοτικού δικτύου βιβλιοθηκών υπάρχουν πολλές ακόμα: οι μικρές αλλά όχι αμελητέες σχολικές, οι υπερσύγχρονες Πανεπιστημιακές, η Εθνική βιβλιοθήκη και αρκετές οι οποίες δεν εντάσσονται σε αυτό το δίκτυο. Για παράδειγμα, στην καρδιά του Ελσίνκι βρίσκεται η “Nordic Library & Culture Point” στόχος της οποίας είναι η διάδοση του κοινού πολιτισμού των βορείων χωρών – τις οποίες συχνά εμείς αποκαλούμε Σκανδιναβικές.

Κάρτες και διαδίκτυο

Κάθε κάτοικος, Φινλανδός ή αλλοδαπός, μπορεί να πάει σε μία από τις παραπάνω βιβλιοθήκες και να αποκτήσει μία κάρτα μέλους. Η κάρτα είναι δωρεάν και το μόνο που απαιτείται για την έκδοσή της είναι το αντίστοιχο του “ΑΜΚΑ” (henkilötunnus, δηλαδή τον αριθμό με τον οποίο είναι καταγεγραμμένος στο ληξιαρχείο ο κάτοικος). Η κάρτα διαθέτει πάνω ένα bar code και ο κάτοχός της επιλέγει έναν αριθμό PIN.

Ο καθένας μπορεί να μπει στην ιστοσελίδα του συστήματος Helmet με τον αριθμό της κάρτας του και το αντίστοιχο PIN. Από εκεί μπορεί να αναζητήσει το υλικό που θέλει, να δει σε ποια βιβλιοθήκη βρίσκεται, εάν είναι στο ράφι ή πότε περιμένει να επιστραφεί και βεβαίως, να το παραγγείλει για να έρθει (εντός 2 εργάσιμων ημερών) στη βιβλιοθήκη της περιοχής του. Μέχρι πρόσφατα αυτή η υπηρεσία μεταφοράς είχε μία χρέωση 50 λεπτών ανά βιβλίο (με εξαίρεση τα παιδικά βιβλία για τα οποία ήταν δωρεάν), η οποία έχει πλέον καταργηθεί για όλα τα βιβλία.

Όταν επισκέπτεται κάποιος τη βιβλιοθήκη, αφού επιλέξει το υλικό που θέλει να δανειστεί, τοποθετεί την κάρτα του σε έναν υποδοχέα που διαβάζει το bar code, εισάγει το PIN του, και στη συνέχεια σκανάρει το υλικό. Η όλη διαδικασία είναι γρήγορη, ασφαλής και εύκολη. Όταν τελειώσει, ο χρήστης αφαιρεί την κάρτα από τον υποδοχέα και επιλέγει εάν θέλει γραπτή απόδειξη ή όχι.

Η διαδικασία επιστροφής είναι ακόμα πιο απλή και δεν απαιτεί καν κάρτα. Ο χρήστης βάζει το υλικό που επιστρέφει σε μία υποδοχή όπου μία ακτίνα laser διαβάζει το bar code του υλικού και το αφαιρεί από τον λογαριασμό όπου φαινόταν “χρεωμένο”. Η επιστροφή μπορεί να γίνει σε οποιαδήποτε βιβλιοθήκη του δικτύου.

Στο πλαίσιο της απλοποίησης των υπηρεσιών, τους τελευταίους μήνες μελετάται η κατάργηση της κάρτας βιβλιοθήκης και η αντικατάστασή της από την κάρτα συγκοινωνιών που κουβαλά πάνω του σχεδόν κάθε κάτοικος του Ελσίνκι. Η δεύτερη δουλεύει με τεχνολογία RFID, περιέχει τα στοιχεία του κατόχου της και έτσι μπορεί εύκολα να λειτουργήσει ως τρόπος ταυτοποίησης.

Μία ακόμη καινοτομία του δικτύου, είναι η παροχή live βοήθειας online μέσα από ένα chat box, με απευθείας απαντήσεις από τους ευγενέστατους βιβλιοθηκονόμους. 

Μιλώντας με αριθμούς

Κάθε μέλος της βιβλιοθήκης μπορεί να δανειστεί μέχρι 25 βιβλία ταυτόχρονα. Το όριο για τα παιδιά είναι μικρότερο. Η περίοδος δανεισμού διαρκεί συνήθως 4 εβδομάδες, ενώ μπορεί κανείς εύκολα να την ανανεώσει μέχρι 5 φορές μέσα από την ιστοσελίδα του Helmet. Δύο μέρες πριν τη λήξη της περιόδου δανεισμού, λαμβάνει κανείς ηλεκτρονικό μήνυμα (email) για τα βιβλία των οποίων ο δανεισμός πρόκειται να λήξει. Έτσι έχει την ευκαιρία είτε να τα επιστρέψει, είτε να ανανεώσει τον δανεισμό χωρίς χρέωση.

Η καθυστέρηση στην επιστροφή ενός βιβλίου χρεώνεται με 20 λεπτά ανά ημέρα. Κάποιος που χρωστάει το ποσό των 15 ευρώ, δεν μπορεί να δανειστεί νέα βιβλία μέχρι να αποπληρώσει το χρέος του. Εφόσον ένα μέλος της βιβλιοθήκης χάσει ή καταστρέψει ένα βιβλίο, χρεώνεται με κάποιο ποσό για την αντικατάστασή του.

 Υλικά όπως κινηματογραφικές ταινίες, μουσική κλπ, μπορεί να έχουν μικρότερο χρόνο δανεισμού (μία ή δύο εβδομάδες). Οι διαθέσιμες συλλογές είναι εκτεταμένες κι έτσι δικαίως, πολλοί Φινλανδοί προτιμούν το δανεισμό αντί του παράνομου κατεβάσματος ταινιών ή μουσικής από το διαδίκτυο. Σύντομα σκοπεύουν να διαθέτουν το υλικό προς θέαση μέσω διαδικτύου (streaming) ώστε να μην χρειάζεται να πάει κανείς ως το ράφι για να βρει την αγαπημένη του ταινία.

Τα ωράρια λειτουργίας των βιβλιοθηκών διαφέρουν, ωστόσο υπάρχει κάτι κοινό σε όλες: τα Σάββατα κλείνουν όλες στις 4μ.μ. Οι περισσότερες είναι ανοικτές μέχρι τις 8μ.μ από Δευτέρα μέχρι Πέμπτη, ενώ πολλές είναι ανοικτές ακόμα και την Κυριακή.

 Κέντρα πολιτισμού

Πρέπει κανείς να καταλάβει ότι δεν πρόκειται για ξερά ράφια και ίσως κάποια αναγνωστήρια. Η σπουδαιότερη λειτουργία των βιβλιοθηκών του Ελσίνκι είναι ότι φιλοδοξούν να είναι – συχνά επιτυχώς – κέντρα πολιτισμού. Συχνά οι βιβλιοθήκες είναι στρατηγικά τοποθετημένες δίπλα σε κέντρα νεότητας και άλλες υποδομές όπου συχνάζουν νέοι.

Η μεγάλη πλειοψηφία των βιβλιοθηκών διοργανώνει εκδηλώσεις που ενδιαφέρουν τα μέλη τους. Από παρουσιάσεις βιβλίων, ντοκυμαντέρ και ομιλίες σχετικά με σύγχρονα ζητήματα, μέχρι τμήματα εκμάθησης Φινλανδικής γλώσσας για αλλοδαπούς, γκρουπ για πλέξιμο, νέους γονείς, ή συναντήσεις για παιδιά Πακιστανικής / Σομαλικής / Σουηδικής / Ισπανικής κλπ καταγωγής. Η βιβλιοθήκη του Ελσίνκι θέλει τον κόσμο κοντά της και κάνει τα πάντα για να το αποδείξει.

Στη διάρκεια της εβδομάδας του ετήσιου Gay Pride του Ελσίνκι, οι βιβλιοθήκες ντύνονται με τα χρώματα του ουράνιου τόξου, διοργανώνουν αφιερώματα και τοποθετούν στις προθήκες τους υλικό για την ιστορία του κινήματος των ίσων δικαιωμάτων, για την ιστορία του Gay Pride, διάσημα έργα για την ομοφυλοφιλία κλπ. Μετά την επίθεση στη Charlie Hebdo στο Παρίσι, οι προθήκες στην είσοδο των βιβλιοθηκών διέθεταν σχετικό αφιέρωμα, προβάλλοντας το σχετικό υλικό τους.

Απέναντι από τον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό του Ελσίνκι βρίσκεται μία μεγάλη μουσική βιβλιοθήκη όπου μπορεί κανείς να βρει πολύτιμο υλικό: δίσκους από βινύλλιο, CD, DVD, βιβλία μουσικής, βιβλία για μουσικούς, παρτιτούρες και πολλά άλλα.

Καθημερινά

Χιλιάδες κόσμου πάει καθημερινά στη βιβλιοθήκη της γειτονιάς του για να διαβάσει μια μεγάλη συλλογή από περιοδικά και εφημερίδες, Φινλανδικά αλλά και Ευρωπαϊκά, εντελώς δωρεάν. Βρίσκει κανείς εκεί μαθητές που βγάζουν τα παπούτσια τους και βολεύονται πάνω σε άνετες πολυθρόνες αλλά και γιαγιάδες που ψάχνουν μια παρέα για να μην διαβάζουν μόνες στο σπίτι.

Κάθε βιβλιοθήκη διαθέτει υπολογιστές που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο κόσμος δωρεάν – όμως για περιορισμένο χρόνο – εκτυπωτές, φωτοτυπικά κλπ. Οι πρώτες 5 εκτυπώσεις κάθε μήνα είναι δωρεάν, ενώ για κάθε επόμενη υπάρχει χρέωση 40 λεπτών ανά σελίδα.

Στις βιβλιοθήκες υπάρχει επίσης δωρεάν wifi κι έτσι όποιος θέλει να φέρει τον υπολογιστή του μαζί για να εργαστεί, μπορεί άνετα να το πράξει.

Προσφορές και ανταλλαγές

Όταν διαπιστώσουν ότι κάποιο υλικό τους έχει παλιώσει, πουλάνε τα αντίτυπα που δεν τους είναι πλέον χρήσιμα σε εξευτελιστικές τιμές (1-2 ευρώ ανά βιβλίο). Παράλληλα, διαθέτουν σημεία ανταλλαγής, όπου μπορεί κανείς να φέρει ένα δικό του βιβλίο και να λάβει σε αντάλλαγμα ένα άλλο που θέλει να διαβάσει. Αυτό το τελευταίο βεβαίως ισχύει και σε άλλα σημεία, εκτός των βιβλιοθηκών: για παράδειγμα, σε χώρους αναμονής νοσοκομείων.

Από παιδική ηλικία

Κάθε μία από τις βιβλιοθήκες του δικτύου διαθέτει παιδική γωνιά. Στις μεγαλύτερες πρόκειται για ολόκληρο τμήμα με παιδικά τραπεζάκια, παιχνίδια, μηχανές προβολής, καναπέδες, μαξιλάρια στο πάτωμα κλπ. Τα παιδιά μπορούν ανενόχλητα – αφού βγάλουν τα παπούτσια τους και τα καταπιεστικά μπουφάν – να παίξουν, να ακούσουν παιδική μουσική, να επιλέξουν τα βιβλία που τα ενδιαφέρουν και να τα αφήσουν στα τραπεζάκια για να τα φροντίσουν οι αεικίνητοι βιβλιοθηκονόμοι.

Κάθε βιβλιοθήκη διαθέτει παιδικά βιβλία σε άλλες γλώσσες.  Αγγλικά, ρωσικά και σουηδικά βιβλία βρίσκονται παντού, ενώ μία – τουλάχιστον – εξ αυτών διαθέτει και συλλογή Ελληνικών παιδικών βιβλίων για όλες τις ηλικίες. Ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει την τιμητική του σε αυτή τη συλλογή, ενώ εντοπίζει κανείς πολλούς σύγχρονους συγγραφείς.

Στα πολυκαταστήματα

Αρκετές βιβλιοθήκες βρίσκονται μέσα σε πολυκαταστήματα – τα γνωστά μας Malls – τα οποία απέχουν πολύ από το χαρακτηρισμό τους ως κέντρα πολιτισμού αλλά αποτελούν σημεία όπου συρρέει η νεολαία. Κι έτσι, ενώ οι γονείς μπορούν να κάνουν τα ψώνια της εβδομάδας στα τεράστια σούπερ μάρκετ, τα παιδιά μπορούν να περάσουν την ώρα τους μέσα στη βιβλιοθήκη.

Οι έφηβοι δίνουν ραντεβού εκεί για να κάνουν παρέα με τους συμμαθητές τους, ειδικά τους παγωμένους μήνες του χειμώνα. Εξίσου βολικό είναι και για τους ενήλικες, οι οποίοι μπορούν να συνδυάσουν τα ψώνια τους με μία βόλτα στη βιβλιοθήκη, μέσα στο ίδιο κτήριο.

Ναι, αλλά τα κέρδη;

Όλα αυτά τα δωρεάν που περιγράφονται εδώ, δεν χωράνε σε ένα νεοφιλελεύθερο μοντέλο όπου για να έχει λόγο ύπαρξης κάτι πρέπει να είναι παραγωγικό, αποδοτικό, κερδοφόρο και βεβαίως, ιδιωτικό.

Κι όμως, η δυτική και παραδοσιακά νεοφιλελεύθερη Φινλανδία παρόλο που βρίσκεται σε πυρετό

περικοπών και λιτότητας, δεν διανοείται να κόψει ούτε ευρώ από τις βιβλιοθήκες της. Κανένας πολιτικός χώρος δεν έχει τολμήσει να εκστομίσει κάτι τέτοιο, επειδή η τεράστια δημοφιλία τους θα προκαλούσε άμεση κατακραυγή.

Εξάλλου, τα μη-μετρήσιμα, μη ποσοτικά οφέλη των βιβλιοθηκών για τη χώρα είναι πολλαπλά. Θα μπορούσε κανείς να τους αποδώσει από τη μείωση της εγκληματικότητας μέχρι αύξηση δεικτών κοινωνικής ειρήνης, και αυτό θα έπρεπε να το αντιλαμβάνεται ακόμα και ο πιο τελειωμένος Θατσερικός. 

Πηγές:

http://helmet.fi  

https://en.wikipedia.org/wiki/Helsinki_Central_Library

http://www.archdaily.com/390181/helsinki-central-library-winning-proposal-ala-architects/

http://competition.keskustakirjasto.fi/competition-result/

***

Μια τυχαία αφορμή με έφερε σε επαφή με την Anna G.: η ανάρτηση στο fb της μικρής ιστορίας ενός βιβλίου που υπάρχει στη βιβλιοθήκη μας. Πιάσαμε διαδικτυακά την κουβέντα, μου αποκάλυψε πως ζει κι εργάζεται στο Ελσίνκι. Δεν αντιστέκεσαι λοιπόν σε ένα τέτοιο δεδομένο και ζητάς να σου γράψει ό,τι μπορεί για τις βιβλιοθήκες της Φινλανδίας από άμεση εμπειρία. Όσα έχει να πει έγιναν ποστ, και πολύ την ευχαριστώ γι' αυτό.