Μια βιβλιοθήκη στο αρχιπέλαγος Γκούλαγκ

Το Γκούλαγκ αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι, τόσο της σοβιετικής, όσο και της ρωσικής ιστορίας. Ωστόσο τα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν αναπτύχθηκαν μόνο στην ΕΣΣΔ τον 20ο αιώνα…

Το πρώτο Γκούλαγκ της σοβιετικής εποχής είχε έδρα ένα παλιό μοναστήρι που πρωτοχτίστηκε το 15ο αιώνα, στο Σολοβέτσκι, σε ένα σύμπλεγμα νησιών της Λευκής Θάλασσας- γνωστό σε εμάς ως «Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ» από τον Αλεξάντερ Σολζενίτσιν.

Σε αυτό το στρατόπεδο συγκέντρωσης τα πρώτα «ήπια» χρόνια του σοβιετικού «σωφρονισμού» (-1929) και πριν ένας τρομερός κρατούμενος (ο Φρένκελ) το μετατρέψει σε «πρότυπο» στρατόπεδο εργασίας, αναπτύχθηκε από τους πάμπολλους πολιτικούς κρατούμενους (αριστερούς και δεξιούς σοσιαλεπαναστάτες, αναρχικούς, σοσιαλιστές κ.α.) μία δανειστική βιβλιοθήκη με 30.000 τόμους βιβλία. Στην προσπάθειά τους να οργανώσουν τη ζωή τους στις άθλιες συνθήκες κράτησης οι πολιτικοί κρατούμενοι οργάνωσαν επίσης θιάσους, παρουσίασαν όπερες, έφτιαξαν μουσείο αφιερωμένο στην τοπική χλωρίδα και πανίδα και από το παλιό λιθογραφείο των μοναχών εξέδωσαν περιοδικά και εφημερίδες.

Οι «εχθροί του λαού» την περίοδο της σταλινικής ηγεσίας εργάστηκαν σε περίπου 476 συμπλέγματα στρατοπέδων (και στις χιλιάδες των μονάδων τους) σε όλη τη Σοβιετική Ένωση αποτελώντας έναν εξαιρετικά μεγάλο στρατό αναγκαστικής και φθηνής εργασίας σε ορυχεία, δάση, δημόσια έργα,, εργοστάσια, σιδηροδρόμους και λιμάνια.

Την πληροφορία για τη βιβλιοθήκη του Σολοβέτσκι την αλίευσα από το Βιβλίο της Anne Apllebaum «Γκουλάγκ: η αληθινή ιστορία» (Ιωλκός, 2009). Σκέφτομαι αυτό: πόση ανάγκη γνώσης και σκέψης κάλυπτε η δημιουργία της στις άθλιες συνθήκες του παγωμένου στρατοπέδου των πολιτικών κρατούμενων, πώς δημιουργήθηκε από τα βιβλία που ο καθένας μπορούσε να φέρνει εκεί, με πόση λαχτάρα ρουφούσαν οι έγκλειστοι το ανθρώπινο πνεύμα.

Όχι. Θα αποφύγω να πω για τις ελληνικές φυλακές και τις ανύπαρκτες βιβλιοθήκες τους. Παρά το φιλότιμο και τον εθελοντισμό κάποιων λίγων.