Ιστορίες βιβλιοθηκών (2): οι Βρυξέλλες

Στις βιβλιοθήκες πολλές φορές εκτυλίσσονται (συχνά εν αγνοία μας) ιστορίες βιβλίων και αναγνωστών. Δύο μέρες μετά το προηγούμενο σημείωμα για τα μπορντέλα και τη βιβλιοθήκη της Καστοριάς, μας επισκέφτηκε τελικά ο Κ. Σημαιοφορίδης, με τον οποίο είχα μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για το Ραφαηλίδη και τα δύο σημεία της Καστοριάς που αναφέρει στο βιβλίο του. Μου είπε πως οι ιδεολογικές διαφορές δεν αφαιρούσαν στο ελάχιστο την αμοιβαία εκτίμηση του ενός προς τον άλλο. Είπαμε πως θα πούμε περισσότερα όταν διαβάσει και εκείνος το «Μνημόσυνο για ένα ημιτελή θάνατο».

Τα βιβλία είναι καταφυγές και περάσματα. Ετούτο σημαίνει πως ο ρόλος τους είναι παροδικός. Ακόμη και αν χρησιμοποιηθούν ξανά, οφείλεις είτε να βγεις από το τέλος τους, είτε να μπεις στην αρχή τους από άλλο σημείο. Είναι φιλόξενα όσο τα διαβάζεις- μετά μάλλον κλείνονται στον εαυτό τους και αφιερώνονται στη σιωπή της αυτάρκειάς τους. Τέλος, κατά κανόνα τα βιβλία εκδικούνται τους δημιουργούς τους ζώντας περισσότερο από αυτούς. Προνομιακός χώρος, όπου συντελούνται όλα αυτά είναι οι βιβλιοθήκες, τόποι αθανασίας των έργων του πνεύματος ή αν προτιμάτε, νεκροταφεία των δημιουργών του.

Το οδοιπορικό αυτό σε αναφορές των βιβλιοθηκών σε βιβλία συνεχίζεται με ένα χάρτη: θα διαλέξουμε μια πόλη, τις Βρυξέλλες, και θα γυρίζουμε γύρω της για να βρούμε την ευκαιρία να μιλήσουμε πάλι για το ρόλο των βιβλιοθηκών στην ιστορία μας.

… «Γεννήθηκα, κατά τύχη, στις Βρυξέλλες, καθώς οι γονείς μου αναζητώντας τον άρτο τον επιούσιο και τις καλές βιβλιοθήκες, ταξίδευαν στους δρόμους του κόσμου… η γνώση για μένα, δεν διαχωριζόταν από τη ζωή, ήταν η ίδια η ζωή… Έχω συχνά σκεφτεί, από τότε, ότι η ποίηση αντικαθιστούσε σε μας την προσευχή, … Είχα, κατά τύχη, βρει εύκολα δουλειά στη Μπελβίλ ως σχεδιαστής σε ένα εργοστάσιο που κατασκεύαζε μηχανές. Το βράδυ ο οδοντωτός και το μετρό με οδηγούσαν μέχρι την Αριστερή Όχθη, στο Καρτιέ Λατέν… Μου έμενε μιάμιση ώρα για να διαβάσω στη Βιβλιοθήκη Σαιντ Ζενεβιέβ με ένα κεφάλι τόσο κουρασμένο που λειτουργούσε μόνο κατά το ήμισυ…»

Διαλέγω στιγμιότυπα, σκόρπιες φράσεις, από τη ζωή ενός βιβλιόφιλου επαναστάτη από αυτούς που έζησαν τον 20ο αιώνα στην πρώτη γραμμή των αγώνων για την αλλαγή της κοινωνίας. Αρχικά αναρχικού, μετέπειτα μπολσεβίκου, κριτικού του σταλινισμού, συγγραφέα και ιστορικού…. Η αυτοβιογραφία του Βικτόρ Σερζ (Αναμνήσεις ενός επαναστάτη, εκδ. Scripta, 2008) είναι ένα από τα βιβλία που διαφωτίζουν ποικιλότροπα τα σημαντικά γεγονότα του 20ου αι., με μια γραφή που ταλαντεύεται ανάμεσα στη στράτευση και την ελευθερία της σκέψης για να αφηγηθεί μια ζωή που ξεκινάει την πολιτική της δράση στους δρόμους και την τελειώνει στην εξορία και τις φυλακές.

Από τις Βρυξέλλες και συγκεκριμένα από τους σοσιαλιστές του Βελγίου ξεκίνησε μια πρακτική που αντέγραψαν στις αρχές του 20ου αιώνα οι «δημοκρατικοί» στην Ισπανία: Σοσιαλιστές και Ριζοσπάστες το έλεγαν “casa del pueblos” (σπίτι του λαού). Οι αναρχικοί το έλεγαν “centro obreros” (εργατικό κέντρο). Στην ουσία και το μεν και το δε ήταν αίθουσες συγκεντρώσεων. εκδηλώσεων και διδασκαλίας των προλετάριων και αγροτών, διάσπαρτες στην Ισπανία, όπου καλλιεργούνταν οι πολιτικοί και ιδεολογικοί δεσμοί τους. Κάθε κόμμα ή ιδεολογία είχε τα δικά του, πολλά δε πρόσφεραν και φαγητό ενώ σε αρκετά υπήρχαν και βιβλιοθήκες. Οι αναρχικοί όριζαν και βιβλιοθηκάριο του Κέντρου (Οι Ισπανοί αναρχικοί: τα ηρωικά χρόνια 1868-1936/Μάρεϊ Μπούκτσιν, εκδ. Βιβλιοπέλαγος, 2011)

Τρίτο σημείο πρόσβασης στις Βρυξέλλες ο σύντροφος Κάρολος. Είναι πασίγνωστη η σχέση του Μαρξ με τις βιβλιοθήκες, ιδιαίτερα τη Βρετανική, της οποίας ήταν σταθερός θαμώνας. Είναι αρκετά γνωστή και η παραίνεση του πατέρα του στον ίδιο, όταν ήταν φοιτητής (και μέλος της «Λέσχης των Ποητών») στη Βόννη να «γυμνάζει και το σώμα όπως το πνεύμα του», την οποία εξάλλου δεν τήρησε ποτέ… Σχετικά άγνωστο είναι το στιγμιότυπο που αναφέρεται στην περίοδο που ζούσε στις Βρυξέλλες, τη δημοτική βιβλιοθήκη των οποίων επισκεπτόταν τακτικότατα επίσης. Κάποια στιγμή αποφάσισαν με τον Έγκελς να κάνουν ένα ταξίδι 6 εβδομάδων στην Αγγλία προκειμένου να επωφεληθούν από τις πλούσιες σε υλικό βιβλιοθήκες του Μάντσεστερ και του Λονδίνου (Κάρολος Μαρξ/Φράνσις Γουίν, εκδ. Ωκεανίδα, 2001).

Και στις τρεις ιστορίες οι βιβλιοθήκες αποτέλεσαν εργαλείο μόρφωσης, έρευνας και ιδεολογικής εγρήγορσης για ανθρώπους που σημάδεψαν την ιστορία των κοινωνικών αγώνων. Καμιά φορά σκέφτομαι (ελπίζω) με τη δουλειά μου να συνεχίζω την παράδοση αυτή…