Νάρκης της βίας δοκιμές στα τρόλλεϋ, στο δρόμο…

"... Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως 
που κάπως ξέρεις από φάρμακα
νάρκης του άλγους δοκιμές εν Φαντασία και Λόγω..."

Κ. Π. Καβάφης

Πάσχοντας από έναν ιδιότυπο «ιδρυματισμό» έχουμε επιτρέψει τα τελευταία χρόνια την ανάθεση της πολιτιστικής πολιτικής (και όχι μόνο) σε ιδρύματα. Η επικοινωνιακή τους ευχέρεια επιτρέπει συχνά την ανάδειξη της προσφοράς τους σε επίπεδα πολύ ανώτερα της πραγματικής ποιότητας του έργου που γίνεται. Αντίθετα η… παραδοσιακή επικοινωνιακή ανικανότητα/δυσχέρεια των μεμονωμένων δημόσιων πολιτιστικών φορέων δεν πέτυχε ποτέ να αναδείξει και να κοινωνήσει στο ευρύ κοινό την προσφορά, το υλικό και την αξία των υπηρεσιών τους, που παραμένουν κατά κανόνα αναμφισβήτητα για όσους γνωρίζουν. 

Στο πεδίο αυτό χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι ελληνικές βιβλιοθήκες και εν γένει οι υπηρεσίες οι σχετικές με το βιβλίο. Υπερτερούν τους τελευταίους μήνες ποσοτικά τα δημοσιεύματα του πρόθυμου για «καλές ειδήσεις» τύπου,  που αναφέρονται σε δευτερεύουσας ωστόσο σημασίας “project” που εκτελούνται με τη χορηγία ενός ιδρύματος: χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι λεγόμενες «ανταλλακτικές βιβλιοθήκες», ο Καβάφης στα τρόλλεϋ ή η προσέλκυση μαθητών στις δημόσιες βιβλιοθήκες κ.α. Η ποιότητα των project, άλλοτε πραγματικά ασήμαντη, άλλοτε αξιόλογη, τυγχάνει μιας επικοινωνιακής καταιγίδας σε σημείο που να δημιουργούνται στην κοινή γνώμη στρεβλωμένες αντιλήψεις. Είναι ας πούμε πολύ σημαντικές οι εκδηλώσεις για παιδιά που οργανώνονται από το ίδρυμα Νιάρχου στις δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες, πολύ πιο σημαντικές από την υποστήριξη του ερευνητικού έργου που κάνουν οι βιβλιοθήκες σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα. Γι’ αυτό και ο μνημονιακός/κατεστημένος κατά κανόνα τύπος προβάλλει τις πρώτες και αγνοεί τις δεύτερες. Η προβολή των πρώτων δεν περιλαμβάνει βέβαια τόσο τις ίδιες τις βιβλιοθήκες, όσο την προσφορά του Ιδρύματος ή του «εθνικού βιβλιοθηκάριου» Ιωάννη Τροχόπουλου.

Θα μπορούσε κανείς να δει παρόμοια φαινόμενα και σε άλλους χώρους της δημόσιας ζωής: σίτιση χιλιάδων μαθητών από χορηγίες, χορηγία καυσίμου για την κίνηση των αρμάτων μάχης στην παρέλαση της 28^ης Οκτωβρίου, ογκολογικό νοσοκομείο για παιδιά από χορηγίες κ.ο.κ. Σαν ιός εξαπλώνεται η πρακτική αυτή υπηρετώντας πολλαπλά διάφορες σκοπιμότητες. Δημιουργείται καταρχάς ένα πνεύμα εμπιστοσύνης και ανάθεσης στην ιδιωτική πρωτοβουλία και στο καπιταλιστικό μοντέλο, αφού ένα στρεβλό, αδιέξοδο και πελατειακό δημόσιο, θολά σοσιαλίζον, «μας έφτασε εδώ που μας έφτασε». Η απαξίωση του δημοσίου επιτρέπει την πρόθυμη εκχώρηση στους ιδιώτες κάθε κρίσιμου και επωφελούς γι’ αυτούς αγαθού ή υπηρεσίας. Μέσα σε αυτά είναι και οι πολιτιστικές υπηρεσίες και τα αγαθά. Φτάνουμε λοιπόν στο σημείο να ασκούν πλέον πολιτική μεγάλα συγκροτήματα ιδιωτικών συμφερόντων, για τομείς όπως η παιδεία, η υγεία και ο πολιτισμός.

Ο «ιδρυματισμός» μας αυτός ευτελίζει, τεμαχίζει, εκχωρεί και ξεπουλάει κάθε τι αξιόλογο. Είναι πιο εύκολο να διαβάσουμε μια φράση σε ένα τρόλλευ, από ό,τι να διαβάσουμε το έργο του Καβάφη. Αρκεί η ψευδαίσθηση μιας κουλτούρας από την ουσιώδη καλλιέργειά της. Είναι εξίσου χρήσιμος ένας «ψιλοκομμένος Καβάφης» με μία βιβλιοθήκη ή ένα σχολείο. Και αφού είναι ισοβαρή αυτά τα πράγματα, μπορούμε να απαλλαγούμε άκοπα από κάποια (εν προκειμένω βιβλιοθήκες και σχολεία). Ο «ιδρυματισμός» μας αυτός υπερασπίζεται εύκολα και πολιτικές αντιδραστικές τακτικές διατρεβλώνοντας και αλλοιώνοντας συχνά το πολιτιστικό προϊόν: η βιασύνη γίνεται βία και οι βιβλιοθήκες, ανταλλακτήρια βιβλίων…

***

Το χαρακτικό είναι του Clement Serveau από το βιβλίο του Abel Hermant "L' aube ardente" (Paris, 1927)