Η πατρίδα η γλώσσα

Ένα τραγούδι έλεγε χθες στο ραδιόφωνο πως «καμιά πατρίδα δεν χωράει ολόκληρο ουρανό». Το κάνουν αυτό τα τραγούδια καμιά φορά: μιλούν με τον δικό τους τρόπο για πατρίδες. «Η πιο γλυκιά πατρίδα είναι η καρδιά που τα άγια χώματά της, πόνος και χαρά» λέει ο Ρασούλης. Και οι ποιητές λένε πως η πατρίδα είναι τα παιδικά μας χρόνια, άλλοι πως πατρίδα είναι το ταξίδι, κι άλλοι αναρωτιούνται ακόμη αν είναι οι κάμποι και «τα άσπαρτα βουνά». Ποσώς μας ενδιαφέρει όμως τι είναι η πατρίδα και σίγουρα οι πατρίδες δεν έχουν σύνορα και δεν χαρτογραφούνται. Πάνω στους χάρτες σας κάνουμε έρωτα τις νύχτες λέει κάπως ο Καμπανέλλης στο Μαουτχάουζεν.

Ίσως η γλώσσα είναι μια πατρίδα – αυτό είναι το θέμα μας. Η γλώσσα είναι ένας τόπος με τοπία μέσα στον οποίο ζούμε, έχουμε το σπίτι μας, ερωτευόμαστε, τρώμε, χέζουμε και πεθαίνουμε σε αυτόν. Στη γλώσσα κατοικούμε όπως κατοικούμε και σε χιλιάδες άλλους τόπους και οι τρόποι της ζωής μας είναι ίδιοι κι εκεί, όπως σε όλα όσα κάνουμε. Πληρώνουμε ή δεν πληρώνουμε τους φόρους μας στη γλώσσα, συμμετέχουμε ή δεν συμμετέχουμε στην ταξική πάλη, είμαστε κι εκεί διεθνιστές ή πατριώτες. Όλα αυτά έρχονται και κάθονται σαν σκόνη στην αρχική παραδοχή πως η γλώσσα είναι μια πατρίδα – εκλεκτοί της πολίτες πάντως είναι οι ποιητές.

Ψάχνοντας στη βιβλιοθήκη εκδόσεις της Ποιητικής του Αριστοτέλη για έναν ερευνητή μπορεί να πέσεις σε ένα βιβλίο με τον τρόπο του ιδιαίτερο. [Ίσως θα μπορούσαμε να ορίσουμε τα βιβλία ως χάρτες της γλώσσας- αυτό είναι μια παρέκβαση στη ροή του κειμένου]. Το βιβλίο είναι μια έκδοση του 1819: είναι τα Φυσιογνωμικά του Αριστοτέλη γραμμένα στα ελληνικά και στα τούρκικα. Με ελληνική γραφή και στις δύο περιπτώσεις. Δυο χρόνια πριν την Ελληνική Επανάσταση εκδίδεται «εν Κωνσταντινουπόλει» ένα «καραμανλήδικο» βιβλίο για χριστιανούς τουρκόφωνους με κείμενο του Αριστοτέλη σε γραφή που ήδη από τις αρχές του 18^ου αιώνα έχει φέρει στην τουρκική γλώσσα δυτικό αλφάβητο (δυο αιώνες πριν ο Κεμάλ καθιερώσει τη λατινική ως επίσημη γραφή της τουρκικής γλώσσας). Φαντάζεται εύλογα κανείς πως το βιβλίο μεταφράστηκε και τυπώθηκε γιατί κάποιοι θα το διαβάσουν, κάποιοι θα εντοπίσουν τις γνώσεις του στους χάρτες του. Η καραμανλήδικη (ελληνική) γραφή της τουρκικής γλώσσας είναι ένας κώδικας που άντεξε δυο αιώνες, ως την τρίτη δεκαετία του 20^ου. Υπάρχει αντίστοιχο φαινόμενο στην ελληνική γλώσσα με τε «φραγκοχιώτικα» βιβλία που κατά κανόνα γράφονταν με λατινική γραφή.

Οι πατρίδες συχνά ανταλλάσσουν πληθυσμούς, το ίδιο κάνουν και οι γλώσσες. Είναι εξαιρετικό να το διαπιστώνεις αυτό αν είσαι ταξιδευτής στις βιβλιοθήκες. Πάντως για να επανέλθουμε στο αρχικό μας ζήτημα –ίσως ορθά «η πιο γλυκιά πατρίδα είναι η καρδιά».