Σε λίγες μέρες θα είμαι στο Άουσβιτς

Σε λίγες μέρες θα είμαι στο Άουσβιτς. Θα αναμετρηθώ με τη μουσειοποίηση της φρίκης, θα οπτικοποιηθεί ό,τι διαβάζω τα τελευταία 3 χρόνια για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης, θα βεβηλώσω με την περιέργεια και τη σιωπή μου το εργοστάσιο του θανάτου εκατομμυρίων ανθρώπων. Δεν θα είμαι τουρίστας σε αξιοθέατο της Πολωνίας, αλλά προσκυνητής. Με αυτό τον τρόπο θα κλείσει και μια περίοδος ανάγνωσης που αναζήτησε και βρήκε στη γραμματεία των στρατοπέδων το όριο της σκέψης, το όριο της απελπισίας, το όριο της ανθρώπινης κτηνωδίας.

Το Άουσβιτς δεν είναι τόπος, δεν είναι όνομα, χρόνος ή σύμβολο. Είναι πράξη, έγκλημα, το απόλυτο κακό. Ο Imre Kertesz παραλαμβάνοντας το Νόμπελ λογοτεχνίας το 2002 είπε πως «το αληθινό πρόβλημα με το Άουσβιτς είναι ότι συνέβη, και με την καλύτερη ή χειρότερη βούληση στον κόσμο, αυτό δεν μπορούμε να το αλλάξουμε στο παραμικρό». Η Annette Wieviorka λέει πως το Άουσβιτς είναι «το μεγαλύτερο νεκροταφείο του κόσμου».

 Η γραμματεία των στρατοπέδων δίνει νομίζω κορυφαία κείμενα στην παγκόσμια γραμματεία – μιλάει τη γλώσσα της ανάγκης να ειπωθούν όσα έγιναν, είναι η αμείλικτη μαρτυρία που δεν εγκλωβίζεται στη σιωπή και δεν περιορίζεται στην περιγραφή της φρίκης. Δεν έχω μπορέσει εύκολα να εξηγήσω γιατί σε αυτά τα βιβλία βρήκα ό,τι σημαντικότερο έχω διαβάσει ως τώρα. Συνήθως ακούω αντιρρήσεις, επικαλούνται φίλοι μου και άνθρωποι που εκτιμώ την ιστορία του Ισραήλ για να δικαιολογήσουν την άρνησή τους να μάθουν τι έγινε στα στρατόπεδα εξόντωσης. Συνήθως μου λένε «τι θες και διαβάζεις γι’ αυτά τα πράγματα». Δεν μπορώ να φύγω από αυτά πια. Υπάρχουν εικόνες και φράσεις που με δένουν. Είναι η σκηνή στο «Μαουτχάουζεν» του Καμπανέλλη: μετά την απελευθέρωση του στρατοπέδου και πριν φύγουν οι έγκλειστοι από εκεί, ο ήρωας ερωτεύεται μια Εβραία. Πηγαίνουν σε ένα απομακρυσμένο φυλάκιο. Στους τοίχους του υπάρχουν ναζιστικοί χάρτες. Σκίζουν τους χάρτες, τους απλώνουν στο πάτωμα και πάνω τους κάνουν έρωτα. Είναι τα εκατοντάδες μπουκάλια στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου μέσα στα οποία λίγο πριν πεθάνουν, πριν «φύγουν από την καμινάδα» των κρεματορίων, άνθρωποι έβαλαν μικρά σημειώματα με τα στοιχεία τους, τη ζωή τους, τη μαρτυρία του εγκλεισμού τους, το μήνυμα στους αγαπημένους τους. Στερήθηκαν τα πάντα για ένα μπουκάλι, ένα χαρτί κι ένα μολύβι και πριν πεθάνουν έγραψαν κι έθαψαν τα μπουκάλια στο έδαφος. Χρόνια μετά, τα μπουκάλια ξεθάβονται και νέες ιστορίες βγαίνουν στο φως. Είναι η πείνα στο «ανθρώπινο είδος» του Ρομπέρ Αντέλμ, η πτώση στην κατάσταση του «μουσουλμάνου», του νεκροζώντανου κρατούμενου, στο «Μυθιστόρημα ενός ανθρώπου δίχως πεπρωμένο» του Kertesz, η πυρετική αφήγηση του Χόρχε Σεμπρούν στο «Τι ωραία Κυριακή», η ανατομία του εγκλήματος από τον Λεβι και η απόγνωση του ανυπέρβλητου Ζαν Αμερυ στο «Πέρα από την ενοχή και την εξιλέωση». Είναι η τελευταία φράση του σχεδόν «θεατρικού» «Μπάντενχαϊμ 1939» του Άπελφελντ και τόσα άλλα.

 Νομίζω πως δεν έχω διαβάσει πιο αναπάντεχη φράση από αυτή του Αντέλμ όταν περιγράφει το ταξίδι με το τραίνο για το Μπούχενβαλντ: «Το ταξίδι μας θα είναι τόσο απρόσκοπτο όσο κι ένα ταξίδι νεονύμφων. Όταν ξημερώσει, οι χωρικοί θα δουν το τραίνο μας να περνάει. Ακόμα και αν μεταμορφωθούμε σε ποντίκια, ολόκληρη πομπή ποντικιών, η ύπαιθρος θα παραμείνει ήρεμη, τα σπίτια στη θέση τους, κι ο θερμαστής θα τροφοδοτεί το λέβητα με κάρβουνο.

Ο Σλόμο Βενέτσια ήταν Εβραίος από την ιταλική εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης. 21 ετών πήγε αιχμάλωτος στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου, στο οποίο εντάχθηκε στο σώμα των sonderkommando, των ανθρώπων δηλαδή που «δούλευαν» στα κρεματόρια . Ελάχιστοι sonderkommando επέζησαν. Η μαρτυρία του στο βιβλίο «Sonderkommando: μέσα από την κόλαση των θαλάμων αερίων» τελειώνει με αυτές τις φράσεις: «είναι πολύ παρήγορο να γνωρίζω ότι η μαρτυρία μου δεν πέφτει στο κενό, γιατί το να μιλάω είναι τεράστια θυσία για μένα. Μου ξυπνάει ένα πόνο οξύ, που με στοιχειώνει…. Δεν κατάφερα να αποκτήσω μια φυσιολογική ζωή – να προσποιηθώ ότι όλα πάνε καλά, να πάω σαν όλους τους άλλους να διασκεδάσω αμέριμνος… Από το κρεματόριο δε βγαίνει κανείς ζωντανός».