Το Λεξικό του Σπάρταλη το 1911

Οι βιβλιοθηκάριοι είμαστε μερικές φορές ντεντέκτιβ. Είτε στην καταλογογράφηση, την ένταξη και περιγραφή ενός έργου στον κατάλογο της βιβλιοθήκης, είτε στην εξυπηρέτηση ενός πληροφοριακού αιτήματος, σκάβουμε, διερευνούμε, αποκλείουμε, συσχετίζουμε απίθανα πράγματα και στοιχεία, αξιοποιώντας κάθε διαθέσιμη βοήθεια. Αν θέλουμε...

Το γαλλοελληνικό λεξικό του Καρόλου Σπάρταλη τυπώθηκε πρώτη φορά στην Αθήνα από την Ελληνική Εκδοτική Εταιρεία. Τα λεξικά είναι αγαπημένο είδος βιβλίου: είναι θερμόμετρο των πνευματικών τάσεων μιας εποχής, δείχνουν τις πολιτιστικές, επιστημονικές, πολιτικές και οικονομικές διαδρομές από γλώσσα σε γλώσσα, από χώρα σε χώρα, από εποχή σε εποχή. Το πρόβλημα με το συγκεκριμένο λεξικό, όπως και με τα περισσότερα, είναι ότι ως κατεξοχήν χρηστικό βιβλίο δεν τυγχάνει της ιδιαίτερης φροντίδας του εκδότη, σπάνια δηλώνει τις ανατυπώσεις ή τα έτη έκδοσης, επανέκδοσης και ανατύπωσης. Πράγμα που για τους σχολαστικούς της οργάνωσης βιβλιοθηκάριους είναι μια κάποια πηγή... άγχους κι εκνευρισμού.

Ξεκινάς μια πορεία λοιπόν για να βρεις πότε εκδόθηκε τελικά αυτό το μικρό λεξικάκι των περίπου 450 σελίδων, το οποίο πουθενά δεν δηλώνει χρονολογία. Σε μένα είχε φτάσει το 2018 μέσω μιας δωρεάς. Ο δωρητής ήταν επιμελής βιβλιόφιλος, πάντα έγραφε το ονοματεπώνυμό του στα βιβλία του, τον χρόνο απόκτησης και καμιά φορά στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου κολλούσε ένα μικρό χαρτάκι, στο οποίο διατύπωνε πυκνά την άποψή του για το βιβλίο. Ο δωρητής γράφει λοιπόν πως το αγόρασε το 1912. Άρα αποκλείουμε πως έχει εκδοθεί μετά από αυτή τη χρονιά. Αναζητώ στοιχεία για το συγγραφέα Κάρολο Σπάρταλη ή Σπαρτάλη. Δεν βρίσκω τίποτα διαφωτιστικό, ούτε στο internet, ούτε σε εγκυκλοπαίδειες. Αναρωτιέμαι αν είναι Έλληνας, οπότε αναζητώ τον Charles Spartali. Βρίσκω περισσότερες αναφορές (κάποιες σε τουρκικές βιβλιοθήκες), ουσιαστικά όμως πάλι δεν υπάρχει αποτέλεσμα. Υπάρχει μία ελληνικής καταγωγής διάσημη βρετανίδα ζωγράφος με το ίδιο επώνυμο, η Marie Euphrosyne Spartali (1844-1927) - χάθηκα εκούσια για λίγο διαβάζοντας τη βιογραφία της. Τελειώνω εδώ: οι Σπαρτάληδες ήταν Έλληνες, αλλά ως εκεί. 

Πάμε τώρα να δούμε τον εκδότη: το 1909, το 1910 και το 1911 η "Ελληνική Εκδοτική Εταιρεία" εκδίδει βιβλία, κάποια από αυτά τα ήξερα. Με μια αναζήτηση σε καταλόγους βιβλιοθηκών εντοπίζω το χρονικό εύρος της παραγωγής της, βρίσκω το λεξικό, το έχουν κι άλλοι, αχρονολόγητο όμως. Στη βιβλιοθήκη που εργαζόμουν είχαμε κι άλλες εκδόσεις τους, τις εντοπίζω και τις πιάνω στα χέρια μου. Προτιμώ την "Ιστορία της Φραγκοκρατίας εν Ελλάδι" γιατί τυπώθηκε σε τεύχη (1909-1910) και δεν την είχαμε δέσει (ο βιβλιοδέτης συνήθως αφαιρεί τα εξώφυλλα κι εμείς χάνουμε τις πληροφορίες που αυτά περιέχουν). Στο πρώτο τεύχος διαβάζω ποιοι έφτιαξαν και διαχειρίζονται την ανώνυμη μετοχική εταιρεία: στο ΔΣ της είναι διευθυντές τραπεζών (Νικολαΐδης, Ηλιόπουλος), οικονομικοί παράγοντες (Ζαΐμης), καθηγητές πανεπιστημίου (Λάμπρος, Στρέιτ) και ο Δημήτριος Καμπούρογλου (έφορος τότε της Εθνικής Βιβλιοθήκης). Πίσω από όλους αυτούς, γενικός διευθυντής και σύμβουλος, είναι ο γνωστός εκδότης Κάρολος Μπεκ. Στο τελευταίο τεύχος βρίσκω αναφορά σε άλλες εκδόσεις της ΕΕΕ. Το λεξικό του Σπαρτάλη λείπει. Άρα δεν τυπώθηκε το 1909 ή το 1910. Καταλήγουμε: το λεξικό του Σπαρτάλη εκδόθηκε το πιθανότερο το 1911.

*Ελευθερουδάκης, Κολλάρος, Τζάκας-Δελαγραμμάτικας και Σιδέρης δημιούργησαν μια νέα "Ελληνική Εκδοτική Εταιρία" το 1937, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες του κραχ του '29 και τους "περιορισμούς" του μεταξικού καθεστώτος.

** Το γαλλοελληνικό λεξικό του Σπάρταλη ανατυπώθηκε από τους εκδότες Ελευθερουδάκη, Σαλίβερο και Αστέρα.