Παραμύθια και λαϊκές εκδόσεις

Ο Μεσοπόλεμος υπήρξε για τις ελληνικές εκδόσεις εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίοδος. Εμφατικό εκδοτικό φαινόμενο της εποχής ήταν η εμφάνιση και άνθηση των λεγόμενων "λαϊκών εκδόσεων", σε κακής ποιότητας χαρτί και με την απλούστερη πλην όμως απαραίτητη εικονογράφηση. Μιλάμε κυρίως για μυθιστορήματα, πρωτότυπα ή από μεταφράσεις, αστυνομικά, ληστρικά, αισθηματικά, ενώ υπήρχαν επίσης θρησκευτικές και ιστορικές σειρές, αλλά και παραμύθια. Κάποιες τέτοιες εκδόσεις έκαναν και εφημερίδες της εποχής, τις οποίες έδιναν στους αναγνώστες τους με αντίτιμο, ένα φαινόμενο που συναντήσαμε με άλλα χαρακτηριστικά και στην πρόσφατη ιστορία του ελληνικού τύπου και πριν την κατάρρευσή του, τις δεκαετίες ανάμεσα στο 1990 και το 2010.

Δυσεύρετα όλα αυτά και είναι μάλλον απίθανο να τα βρεις σε καλή κατάσταση ακόμη και σε βιβλιοθήκες. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες μέσα σε αυτό το πλαίσιο είναι οι σχετικές εκδόσεις του Σαλίβερου, η "Λαϊκή Βιβλιοθήκη" του οποίου κυκλοφόρησε αυτό το διάστημα βιβλιάρια κυρίως, θρησκευτικά (ακολουθίες, βίους αγίων, "πνευματικό καθρέπτη"), ιστορικά (βιογραφίες κυρίως), δράματα και κωμωδίες ("Μάρκος Μπότσαρης", "Βαβυλωνία", "Θυσία του Αβραάμ", "Του Κουτρούλη το πανηγύρι" κ.α.), διηγήματα και ευθυμογραφήματα ("Βιογραφία κακούργου Πετμετζά", "Γενοβέφα", "διηγήματα του ποδόγυρου"), λαϊκά τραγούδια ("τραγούδια της αγάπης", "τα 135 νέα τραγούδια", "πολεμικά τραγούδια" κ.α.) και παραμύθια.

Αυτά τα τελευταία θα μας απασχολήσουν εδώ. Σαλίβερος, Παπαδημητρίου, Δημητράκος είναι εκδότες της περιόδου που κυρίως ενδιαφέρθηκαν για τα λαϊκά παραμύθια, κι έκαναν τέτοιες φθηνές, "λαϊκές" εκδόσεις, απόλυτα δυσεύρετες σήμερα στις βιβλιοθήκες, για τους εξής λόγους:

α) οι δωρητές συλλογών των βιβλιοθηκών είναι κατά κανόνα αστοί (δικηγόροι, γιατροί) ή πανεπιστημιακοί, τα λαϊκά αναγνώσματα δεν ήταν ποτέ γι' αυτούς σημαντικά.

β) οι λαϊκές εκδόσεις του μεσοπολέμου ήταν κακοτυπωμένες, σε πολύ κακής ποιότητας χαρτί, με χάρτινο εξώφυλλο, και γι' αυτό ήταν φτηνές και επομένως προσβάσιμες στους φτωχούς. Αλλά όχι και ανθεκτικές στο χρόνο.

γ) ως ελαφρά αναγνώσματα δεν δέχτηκαν ποτέ τη βιβλιοδετική φροντίδα των κατόχων τους, άρα δεν επέκτειναν τη ζωή του υλικού υποστρώματός τους

δ) ήταν κάπως "χρηστικά" βιβλία, διαβάζονταν άπαξ και πετιούνταν

ε) ειδικά τα παραμύθια, ως παιδικά, είχαν όλες τις ανωτέρω συνθήκες εις διπλούν. Το βάσανο της κακής χρήσης ήταν αδυσώπητο για πρώιμους αναγνώστες που έζησαν σε ακραίες συνθήκες φτώχιας.

Στις εικόνες βλέπουμε δύο συλλογές παραμυθιών του Σαλίβερου, από την περίοδο του μεσοπολέμου, τα "Νέα 50 παραμύθια του λαού" και τα "52 παραμύθια του λαού". Βλέπουμε επίσης κάποια δείγματα και της νέας "εκρηκτικής" (και αβιβλιογράφητης δυστυχώς) δεύτερης άνθησης των λαϊκών εκδόσεων μετά τον Πόλεμο (κυρίως τη δεκαετία του '50), από τη σειρά του Σ. Δαρεμά "Τα ωραιότερα παραμύθια" (17.5 εκ. ύψος, με ζωγραφισμένα εξώφυλλα, και σώμα 32 σελίδων). Το "μήλο της ευτυχίας" (Νο 10) κόστιζε σε ένα πιτσιρικά του '50 4 δραχμές και άνοιγε ένα μεγάλο, ίσως το μόνο, παράθυρο στην ασύνορη φαντασία των παραμυθιών και της μυθοπλασίας.

Ενδεικτικά παρατίθενται εδώ επίσης:

- Το μαγικό λυχνάρι (Νο 21)

- Ο έξυπνος δικαστής (Νο 24)

- Το νερό της ζωής (Νο 9)

- Ο κήπος του γίγαντα (Νο 22)

- Η κακή μητρυά (Νο 29)

- Ο βασιλιάς Αρθούρος και οι ιππότες (Νο 20)

- Τα χρυσόμαλα παιδιά (Νο 14)

- Το ψρυσό ψωμί (7)

- Ο Μανωλιός και η τύχη του (Νο 28)

- Η μάγισσα νεράιδα (Νο 40)

Οι πιτσιρικάδες του 1966 με δύο δραχμές μπορούσαν επίσης να προμηθευτούν από το Δαρέμα κάποιο από τα 32σέλιδα βιβλιαράκια του Καραγκιόζη (Ο Καραγκιόζης-ξεναγός, ο Καραγκιόζης-λαδέμπορας, ο Καραγκιόζης και ο εβραίος, ο Καραγκιόζης-επιστάτης, ο Καραγκιόζης και το καρναβάλι του, ο Καραγκιόζης-μπογιατζής, ο Καραγκιόζης σε ταξείδι αναψυχής, ο Καραγκιόζης-αδήλοτος φαντάρος, ο Καραγκιόζης και το φάντασμα, ο Καραγκιόζης παρά τρίχα γαμπρός, ο Καραγκιόζης στη σελήνη, ο Καραγκιόζης-καπετάνιος). Τα βιβλιαράκια είχαν τις ιστορίες τους διατυπωμένες σε διαλόγους, προφανώς για να λειτουργούν ως... "σενάρια" στις αυτοσχέδιες παραστάσεις του αγαπημένου ήρωα του θεάτρου σκιών στις γειτονιές...