Οι βιβλιοθήκες ως χώροι κατανάλωσης*

του Χάρη Χεϊζάνογλου

*[Με αφορμή μια παρουσίαση της Βιβλιοθήκης της Βέροιας στο TEDxAthens από τον Δημήτρη Πρωτοψάλτου το 2010]

Αναλύοντας τυπολογίες χώρων και την ιστορική τους εξέλιξη δεν είναι δύσκολο να παρατηρήσει κανείς ότι τα τελευταία χρόνια (ειδικότερα μετά το ‘90) οι χώροι πια δεν ταυτοποιούνται τυπολογικά όπως στο παρελθόν, σύμφωνα με την λειτουργία τους, ούτε σχεδιάζονται ως τέτοιοι. Ο διαχωρισμός που έχει επικρατήσει είναι πλέον σύμφωνα με τον δημόσιο ή ιδιωτικό τους χαρακτήρα. Παρά το γεγονός δηλαδή ότι το μουσείο, η βιβλιοθήκη κλπ εξακολουθούν να υφίστανται ως λειτουργίες, σχεδιάζονται πλέον ως δημόσιοι χώροι με μια κυρίαρχη λογική που πριμοδοτεί ισχυρά το στοιχεία του θεάματος, της κατανάλωσης (εμπορικής και οπτικής) και της συνάθροισης με στόχο τα παραπάνω. 

Κάπως έτσι, και σε πλήρη αντίθεση με την κυρίαρχη αναλογία του μοντέρνου που ήταν το εργοστάσιο καθώς στόχος ήταν η λειτουργία, η κυρίαρχη αναλογία σήμερα είναι το πολυκατάστημα. Όλα γίνονται malls και κυρίως όλα λειτουργούν ως τέτοια. Ακόμα λοιπόν κι αν μορφολογικά η βιβλιοθήκη στην Βέροια δεν μοιάζει με mall, ο τρόπος που παρουσιάζεται η λειτουργία της αποδεικνύει ακριβώς αυτό.

Η βιβλιοθήκη αντιμετωπίζεται ως happening, ως σημείο οπτικής κατανάλωσης, ως κόμβος ανταλλαγής πληροφορίας και ως σημείο συνάθροισης με στόχο τα παραπάνω. Η παρουσίαση εστιάζει στα τάμπλετς, τον αριθμό των εγγεγραμμένων και των επισκεπτών, στις ομάδες πολιτών που μαζεύονται εκεί, στην αισθητική διάσταση του «ποιος πάει εκεί» και «γιατί πάει εκεί», στη civic society (η λέξη έχει γίνει μάστιγα).

Τι απουσιάζει σε όλο αυτό; Το ουσιαστικό περιεχόμενο που κάνει μια βιβλιοθήκη αυτό που είναι, τα βιβλία ή, για να το πω στη γλώσσα που έχει υιοθετηθεί, η «πληροφορία». Είναι εκπληκτικό ότι δεν αναφέρεται πουθενά ούτε το πόσα βιβλία υπάρχουν, αναλογικά ή ψηφιακά, ούτε ποιες θεματικές ενότητες καλύπτονται, ούτε πώς εμπλουτίζεται η βιβλιοθήκη με νέους τίτλους, ούτε πώς εξυπηρετούνται ερευνητές που αναζητούν πληροφορία που δεν υπάρχει ονλάιν, ούτε πώς συνδέεται η βιβλιοθήκη με την ιδιαίτερη πληροφορία που αφορά τον τόπο στον οποίο βρίσκεται, ούτε ποια είναι η διασύνδεση της συγκεκριμένης βιβλιοθήκης με άλλες ώστε κάτι που αναζητά κανείς εκεί και δεν το βρίσκει να παραπέμπεται αλλού και τόσα άλλα πράγματα που αφορούν καθαρά την λειτουργία της βιβλιοθήκης ως τέτοια, ως αρχείο ψηφιακής ή αναλογικής πληροφορίας κι ως σημείο πρωτογενούς παραγωγής πληροφορίας, κι όχι αποκλειστικά ως κόμβο ανταλλαγής της.

Για να μην παρεξηγηθώ, μπορεί η βιβλιοθήκη της Βέροιας να είναι μια καλή βιβλιοθήκη, να ικανοποιεί τον κόσμο της πόλης και τις ανάγκες του. Η ένσταση μου είναι στον τρόπο που παρουσιάζεται, ως happening, και ως πρότυπο για «την βιβλιοθήκη του μέλλοντος». Κατά τη γνώμη μου ο ρόλος της βιβλιοθήκης είναι άλλος από αυτόν που παρουσιάζεται εδώ, κι όσο κι αν έχει μεταβληθεί εξαιτίας των αλλαγών της τεχνολογίας, παραμένει σκληρά λειτουργικός και απαραίτητος για τους εργάτες της γνώσης. Είναι πολύ ενδιαφέρον να αντιμετωπίζεται ως ανοιχτός, δημόσιος, κοινωνικός χώρος αλλά είναι προβληματικό αυτό να γίνεται αυτοσκοπός.