Άννυ

Η ελληνική κοινωνία συνηθίζει να σοκάρεται όταν εγκλήματα με ειδεχθή χαρακτηριστικά βγαίνουν στο φως από τα αιμοδιψή Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Δείχνει έκπληκτη, μένει εμβρόντητη, προσφεύγει σε εξαιρετικά βίαιους αφορισμούς, προκειμένου να αποκαταστήσει τη μνήμη των θυμάτων ή να αποδώσει δικαιοσύνη όπως εκείνη την αντιλαμβάνεται.

Το σύστημα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κάτω από την επικοινωνιακή επίδραση και των μέσων μαζικής ενημέρωσης είναι ένας ενδιαφέρον καθρέφτης σε τέτοιες περιπτώσεις: αποτυπώνεται εμφατικά το είδωλο μιας πρωτόγονης και αμόρφωτης κοινωνίας με ένστικτα αμείλικτα και αγελαία αντίληψη που έχει πλέον χάσει τους κοινωνικούς της δεσμούς και που ούτε στοιχειωδώς δεν διαθέτει κοινωνικό φρόνημα. Η ευκολία της έκφρασης, η ευκολία της απερίσκεπτης συμφωνίας καταδικάζει την κριτική σκέψη, αντικαθιστώντας τη με ένα αχαλίνωτο συναίσθημα που βίαια απαιτεί το αίμα, τη θυσία του ενόχου, την εξιλέωση μέσω του κανιβαλισμού.

Μία συγγραφέας παιδικών βιβλίων με αφορμή τη δολοφονία της τετράχρονης Άννυ έγραψε χθες στο προφίλ της στο facebook: 

«Είναι ντροπή για την Ελληνική δικαιοσύνη να μην υπάρχει παραδειγματική ποινή για όποιον κάνει φρικαλέα εγκλήματα όπως ο πατέρας της μικρούλας, όπως στην Καβάλα εκείνος που έκαψε αφού βίασε την φοιτήτρια, όπως πχ τα εγκλήματα των σατανιστών που αφέθηκαν ελεύθεροι....

Αλήθεια πως θα ησυχάσει η ψυχούλα της μικρής? ξέροντας πως σε λίγα χρόνια θα βγει έξω και πιθανότατα θα το ξανακάνει, ενώ όσο καιρό ζει στις φυλακές θα τον πληρώνουμε να τρώει και να πίνει τσάμπα και θα επιδίδεται πιθανότατα και στο προσφιλές του σπορ τη διακίνηση ναρκωτικών...

Αντί να περιμένουμε τη "δικαιοσύνη" των φυλακών ,όπως στην περίπτωση του Δουρή ,καλό θα ήταν πχ να σκεφτεί ο υπουργός δικαιοσύνης να επαναφέρει πχ το κώνειο....

Δεν πιστεύω να θεωρεί κανείς πως αυτό το τέρας οφείλει να ζήσει????». 

Ακόμη και ο "αριστερός" Αναπληρωτής Υπουργός Προστασίας του Πολίτη είπε σχετικά με τον πατέρα-θύτη ««Συνήθως αυτοκτονούν ή έχουν κάποιον βίαιο θάνατο από αλλού. Δεν αντέχεται αυτό ούτε από τον ίδιο που το έκανε» και συνέχισε λέγοντας «δεν μπορεί κανείς ούτε να το αναλύσει εγκληματολογικά, ούτε ποινικά, ούτε κοινωνικά. Μιλάμε για μια ακραία, μη ανθρώπινη συμπεριφορά, πολλώ μάλλον που ήταν και παιδί του…».

Ας μην αφεθούμε όμως στο τι έγραψε ο καθένας ή είπε αυτές τις μέρες που αποκαλύφθηκε η δολοφονία της Άννυ από τον πατέρα της. Και ας σταθούμε μόνο στο πνεύμα αυτών των αντιδράσεων. Είναι μάλλον αφελές να περιμένουμε ευαισθησία από μια συγγραφέα παιδικών βιβλίων ή γνώση από έναν εγκληματολόγο υπουργό – οπότε ας μην σταθούμε και στο ποιοι μίλησαν και μιλούν για το θέμα, μόνο και μόνο για να πούμε ποια ευθύνη έχουν δημοσιολογώντας και ποιες οι συνέπειες των δημόσιων τοποθετήσεών τους.

Πολλοί είναι αυτοί λοιπόν που ζητούν «παραδειγματική τιμωρία» του ενόχου, εννοώντας καταδίκη σε θάνατο του εγκληματία. Σε κάποιες περιπτώσεις ακούγονται και προτάσεις για αφαίρεση των ζωτικών του οργάνων ή και μεταμόσχευσης σε παιδιά που τα έχουν ανάγκη και άλλα τέτοια πολλά… Η χρήση των λέξεων σε συγχρωτισμό με τη διαχείριση των συναισθημάτων δημιουργεί πάντα ενδιαφέρουσες απόψεις: η θανάτωση του εγκληματία θα παραδειγματίσει τους επίδοξους εγκληματίες. Αν θανατωθεί ο πατέρας της Άννυ κανείς άλλος δεν θα σκοτώσει, θα βράσει και θα τεμαχίσει το παιδί του. Μα πουθενά στον κόσμο δεν σταμάτησαν να σκοτώνονται άνθρωποι, κάποιες φορές να τεμαχίζονται και σπανιότερα να βράζονται πριν τεμαχιστούν μόνο και μόνο γιατί η θανατική καταδίκη φόβισε τους επίδοξους εγκληματίες.

Πολλές φορές η θανάτωση του ενόχου ντύνεται τον "παραδειγματισμό", μόνο και μόνο για να μην φανεί πως αυτό που ζητάμε είναι τελικά η «απόδοση δικαιοσύνης» ή αυτό που λέει η συγγραφέας «να ησυχάσει η ψυχή» του θύματος. Δεν θα σταθούμε εδώ στις ιδεοληψίες περί ψυχής, αλλά στην ενδιαφέρουσα πάλι άποψη ότι η ψυχή ενός θύματος είναι ανήσυχη και ησυχάζει όταν ο θύτης χάσει κι αυτός τη ζωή του (για την ψυχή του θύτη ας μην αναρωτηθούμε τι παθαίνει όταν του αφαιρέσουμε τη ζωή…). Στην ουσία όμως ούτε για τις ψυχές ενδιαφερόμαστε. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να εξαφανίσουμε, να εξοντώσουμε το υποκείμενο του εγκλήματος γιατί με τον τρόπο αυτό θεωρούμε ότι κλείνουμε δίκαια την εκκρεμότητα που αφήνει η τέλεσή του στην κοινωνική ζωή και αντίληψη. Στην ουσία ενώ δεν θέλουμε να επαναληφθεί το έγκλημα τελειώνουμε με αυτόν που ήδη το έχει τελέσει.

 Μια ακόμη σκέψη γεννάει το αρχικό κείμενο που παρατίθεται εδώ, αυτό της συγγραφέα παιδικών βιβλίων. Ποιος είναι ο ρόλος των φυλακών και του σωφρονιστικού μας συστήματος; Μήπως είναι να «ταΐζει τσάμπα» τους εγκληματίες πριν τους βγάλει λίγο μετά πάλι στην κοινωνία; Αυτό φαίνεται να είναι μια διάχυτη εντύπωση στον «κόσμο» γύρω, και μάλιστα κυρίαρχη σε συγκυρίες σαν αυτή. «Πληρώνουμε για να τρώνε τσάμπα» λένε για εγκληματίες, «πρεζόνια» και «λαθρομετανάστες» συνειδητοί και ασυνείδητοι φασίστες γύρω μας. Είναι σαν το «πληρώνουμε τους δημόσιους υπαλλήλους για να κάθονται» που ακούστηκε πολύ τα τελευταία χρόνια που χρειάστηκε οι κοινωνικοί αυτοματισμοί να βοηθήσουν τις μνημονιακές πολιτικές των κυβερνήσεων. Ο σωφρονισμός είναι τουλάχιστον άγνωστη έννοια για τους περισσότερους από εμάς και η αποστολή των φυλακών είναι μάλλον συντεχνιακό μυστικό όσων με οποιοδήποτε τρόπο συνδέονται με το σύστημα απόδοσης δικαιοσύνης εργασιακά. Η άγνοια αυτή ωστόσο, γιατί φυλακίζουμε τους ενόχους και τι προσδοκούμε με το σωφρονισμό,  είναι ένα ζήτημα που πρέπει κάπως να αντιμετωπίσουμε. Πρέπει να ξέρουμε και ας κρίνουμε κατά την πεποίθησή μας.

Τι καταδικάζουμε σε ένα έγκλημα αφαίρεσης ζωής; Την αφαίρεση της ζωής ή τον τρόπο που αυτή έγινε; Είναι φρικιαστικές, «απάνθρωπες» οι περιγραφές που αφορούν στην προσπάθεια εξαφάνισης του πτώματος της Άννυ από τον πατέρα της. Δεν τις χωράει προφανώς ο νους μας. Αλλά το κύριο είναι η αφαίρεση της ζωής του παιδιού. Η αφαίρεση της ζωής είναι το έγκλημα. Πάνω σε αυτό αρχίσουν να προστίθενται στοιχεία που βαραίνουν την αντιμετώπισή του από εμάς: το θύμα είναι παιδί, ο θύτης είναι ο πατέρας, η πράξη περιλαμβάνει τεμαχισμό και βράσιμο του σώματος (προσβολή της σωρού). Πώς ιεραρχούμε τα εγκλήματα; Πιο θάνατος είναι ο θάνατος μιας γυναίκας από ενός άντρα, ενός παιδιού από ενός ενηλίκου, ενός ηλικιωμένου από ενός μεσήλικα; Πιο θύτης είναι ένας πατέρας από έναν περαστικό, μια μάνα από έναν πατέρα, ένας ενήλικος από έναν ανήλικο, μια γυναίκα από έναν άντρα; Πιο έγκλημα είναι μια δολοφονία με υπολογισμό από μια δολοφονία εν βρασμώ, μια δολοφονία συνοδεία προσβολής της σωρού από μια δολοφονία σκέτη; Και αν όλα αυτά έχουν μια αντικειμενική, γραφειοκρατική ιεράρχηση ο πατέρας δολοφόνος ενός κοριτσιού πρέπει να θανατωθεί, ενώ ο περαστικός δολοφόνος ενός μεσήλικα δεν πρέπει; Χιλιάδες απελπισμένοι άνθρωποι αυτοκτόνησαν τα τελευταία χρόνια της Κρίσης στην Ελλάδα. Πολλοί από αυτούς έχασαν τις δουλειές τους και απότομα αντιμετώπισαν την ανεργία και τη φτώχεια. Αυτούς τους δολοφόνησε κανείς; Το αφεντικό τους ίσως ή η κυβέρνηση; Ποιος θα τιμωρηθεί γι’ αυτές τις δολοφονίες, αν τις θεωρήσουμε δολοφονίες;

Ποιος «οφείλει να ζει»; Υπάρχουν άνθρωποι που δεν οφείλουν; Η ζωή είναι μια οφειλή; Τέρας είναι όποιος δολοφονεί ή όποιος τρώει το θύμα του μετά τη δολοφονία; Είναι ανθρώπινη η δολοφονία, αλλά τερατώδης ο κανιβαλισμός; Τι εξυπηρετούν όλες αυτές οι αξιολογήσεις, ιεραρχήσεις, ταξινομήσεις της παραβατικότητας και των εγκλημάτων, ποιους αφορούν και σε ποιους είναι γνωστές;

Τελικά αν ξεσκίσουμε το κτήνος που σκότωσε την Άννυ θα ξεμπερδέψουμε με την αποτρόπαιη δολοφονία ανθρώπων ή με την ένοχη συνείδησή μας που επιτρέπει την αδιαφορία στις συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων δίπλα μας και στην ολιγωρία των υπηρεσιών να αντιμετωπίσουν τα αίτια της εγκληματικότητας και να παρέμβουν στη λειτουργία των κοινωνικών δομών (οικογένεια, σχολείο κ.ο.κ.) προκειμένου να προφυλάξουν πιθανά θύματα;

***

Οι πίνακες είναι του Andrzej Wróblewski