Παιδία κυττάζοντα τα γλυκύσματα έξωθεν ζαχαροπλαστείου

Ξέρεις, σκεφτόμουν να σου πω για κάτι υπέροχες γκραβούρες που βρήκα σε ένα από το πρώτα παιδικά περιοδικά, την "Εφημερίδα των Παίδων" (1879-1882). Και κάτι έγινε και στάθηκα σε αυτήν εδώ. Θα μπορούσα να σου πω για την επιθυμία που μας κρατά αιχμαλώτους στην έκθεση του πόθου μας, για τη χαρά να αντικρίζουμε έστω το αντικείμενο της επιθυμίας μας, μας θρέφει η επιθυμία να τραφούμε. Τι νόημα θα είχε ένα "γλύκυσμα" αν δεν εξέθετε η θέα του την επιθυμία να το κάνουμε δικό μας; Κι  άλλα τέτοια. Και ύστερα πάλι κοιτάζω  τα παιδιά που αγκαλιάζονται, φαντάζομαι τα μάτια τους να λάμπουν. Αλλά δεν είναι ούτε αυτό που θέλω να σου πω. Είναι που ο χαράκτης θέλει να φαίνεται πως τα παιδιά κοιτάζουν ένα ζαχαροπλαστείο. Κι έτσι όπως στάθηκαν, αριστερά και δεξιά τους έγραψε τη λέξη "ΖΑΧΑΡΟΠΛΑ-ΣΤΕΙΟΝ", Σαν να τα καθήλωσε αιώνια εκεί να επιθυμούν ένα γλυκό, σαν να έγιναν μια σήμανση κι αυτά της επιθυμίας. Σαν να μην μπορούν ποτέ να φύγουν, γιατί στην πρόσοψη του ζαχαροπλαστείου θα μείνει ένα αναιτιολόγητο κενό. 

Ένα ταξίδι στην Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη του Göttingen

της Ελευθερίας Κοσέογλου*

Η εβδομάδα 8 με 14 Μάη δεν ήταν μια συνηθισμένη εβδομάδα, ήταν η εβδομάδα που πήρα την απόφαση να επισκεφτώ την πόλη του Göttingen στο πλαίσιο LLP/ERASMUS Staff Training 2015-2016. Το Göttingen είναι μια μικρή πόλη της Γερμανίας 100.0000 κατοίκων, από τους οποίους 40.000 είναι φοιτητές. Μια καταπράσινη ήρεμη πόλη, ανθρώπινη, πραγματικά σαν ζωγραφιά, ταυτισμένη με το πανεπιστήμιο της και πλημμυρισμένη από ζωντανά χαρούμενα νεανικά πρόσωπα που κινούνται με τα ποδήλατα τους παντού. Φτάνοντας αργά το βράδυ δύο πράγματα μου έκαναν εντύπωση τα άπειρα ποδήλατα και η ερημιά στους δρόμους μια εικόνα που άλλαξε με το πρώτο φως της ημέρας, άλλη μια διαφορά μια που εκεί ο ήλιος σηκώνεται στις πέντε και μένει εκεί μέχρι τις δέκα το βράδυ.

Το πρωί με περίμενε μια πόλη ζωντανή με πολλά καφέ και μπυραρίες, μια πόλη με μεγάλη ιστορία με σπίτια από το 15ο αιώνα και τη συνηθισμένη για τα γερμανικά δεδομένα, όπως μου είπαν, γραφική κεντρική πλατεία, στην οποία δεσπόζει ένα κορίτσι που έχει κλέψει τα φιλιά των περισσοτέρων ανδρών. Η Gänseliesel, "το κορίτσι με τις χήνες", είναι σημείο αναφοράς της πόλης, όλοι οι πτυχιούχοι προσπαθούν να το φιλήσουν, ο μύθος λέει ότι όταν το πανεπιστήμιο ήταν αποκλειστικά αρρένων ήταν το μόνο κορίτσι που μπορούσαν να φιλήσουν. Καθώς πίνεις το καφέ ή την μπύρα σου όλο και θα πετύχεις κάποιον απόφοιτο με τους φίλους του να προσπαθεί να κλέψει το φιλί του κοριτσιού!

Δεύτερο σημείο κατατεθέν της πόλης και σημείο συνάντησης και για τους συμμετέχοντες στο πρόγραμμα, το πανεπιστήμιο, 40 άτομα από 20 χώρες βρεθήκαμε για μια εβδομάδα στους χώρους του πανεπιστημίου, μοιραστήκαμε εμπειρίες, γνώσεις, παρακολουθήσαμε μαθήματα και διαλέξεις ο καθένας ανάλογα με την ειδικότητα του, γελάσαμε και είδαμε πόσο μοιάζουμε μεταξύ μας πόσα κοινά έχουν οι χώρες μας, πόσα ίδια προβλήματα αντιμετωπίζουμε. Κοινή διαπίστωση όλων ότι είμαστε σε ένα κοινό δρόμο, δύσκολο δρόμο που όμωw πρέπει όλοι μαζί να βαδίσουμε. Ως Έλληνες συγκεντρώσαμε πολλές φορές το ενδιαφέρον των υπολοίπων ερωτήσεις πολλές για την οικονομική κατάσταση, τους μετανάστες το μέλλον της Ευρώπης, απαντήσεις δύσκολες και περίπλοκες .....

Ή ομάδα των βιβλιοθηκονόμων αριθμούσε 10 άτομα από την Ισπανία, Ιταλία, Λιθουανία, Λετονία, Γαλλία, Τσεχία και Ελλάδα.Μετά τη γνωριμία μας με την πανεπιστημιούπολη και την πόλη το πρόγραμμα ξεκίνησε με μια συναρπαστική περιήγηση στο νέο κτήριο της βιβλιοθήκης τους και συνεχίστηκε με διαλέξεις σχετικά με την ανοικτή πρόσβαση, τα αποθετήρια, τα προγράμματα που υποστηρίζουν την ανοικτή πρόσβαση, το θέμα των δημοσιεύσεων των καθηγητών και της αξιολόγησης των πανεπιστημίων. Η επόμενη μέρα το ίδιο συγκλονιστική μας πήγε πίσω στο χρόνο με την επίσκεψη στο ιστορικό κτήριο της βιβλιοθήκης όπου είχαμε την ευκαιρία να επισκεφτούμε ένα υπερσύγχρονο κέντρο ψηφιοποίησης και να δούμε μηχανήματα που όλοι θα θέλαμε να έχουμε στη βιβλιοθήκη μας. Εξειδικευμένα μηχανήματα για χάρτες, για μεγαλόσχημα βιβλία, ρομποτικά μηχανήματα. Είδαμε όλη τη διαδικασία της ψηφιοποίησης μέσα στο απόλυτο σκοτάδι σαν μια μυστηριακή τελετή. Στο ίδιο κτήριο χαθήκαμε μέσα στην παλιά εκκλησία Pauliner που έχει μετατραπεί με τις σχετικές επεμβάσεις σε ένα εκθεσιακό και συνεδριακό κέντρο όπου φιλοξενούνται τα παλαιότερα βιβλία, τα χειρόγραφα και τα σπάνια βιβλία.

Μέσα σε αυτό το κτήριο όλοι οι συμμετέχοντας μοιραστήκαμε τις δικές μας βιβλιοθήκες μέσα από τις παρουσιάσεις που είχαμε ετοιμάσει και μέσα σε δύο ώρες γυρίσαμε όλη την Ευρώπη Tallinn University, University of Ljubljana, Universidad de Valladolid, University of Barcelona, University of Thessaloniki Czech University of Life Sciences, Université Paris 3. Η τελευταία μέρα ήταν αφιερωμένη στην πληροφοριακή παιδεία και στο πρόγραμμα που ακολουθεί η βιβλιοθήκη και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει, κοινός τόπος πάλι η δυσκολία ένταξης μαθήματος πληροφοριακής παιδείας στο πρόγραμμα σπουδών, ή συζήτηση έδειξε τα κοινά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε για άλλη μία φορά. Μέσα σε μια εβδομάδα χωρίς πολύ προσπάθεια δουλέψαμε εικονικά στη βιβλιοθήκη του Goettingen αλλά και σε όλες τις βιβλιοθήκες των συναδέλφων.

Τα βράδια καθώς μαζευόμασταν όλοι χαλαρά με κοκτέιλ και μπύρες, έγιναν πολλές κοινωνικές και πολιτικές συζητήσεις, τραβήξαμε το ενδιαφέρον όλων και όλοι ήθελαν να μάθουν τι γίνεται στην Ελλάδα, πολλοί μύθοι διαλύθηκαν και πολλές κοινές φοβίες αποκαλύφθηκαν. Οι γείτονες Ιταλοί και Ισπανοί δεν έκρυψαν την ανησυχία τους για τη δική τους μοίρα, οι πιο βόρειοι επίσης ενδιαφέρθηκαν έντονα για το προσφυγικό και την διόγκωση της ΧΑ. Οι Γερμανοί συνάδελφοι δεν είχαν κανένα πρόβλημα να μας αποκαλύψουν τα προβλήματά τους, μάς μίλησαν λοιπόν για τις συνεχείς μειώσεις των παροχών και για τα mini jobs που έχουν καθιερωθεί σχεδόν παντού, ήταν πράγματι σοκαριστικό ότι στο υπερσύγχρονο κέντρο ψηφιοποίησης το προσωπικό ήταν ελάχιστο. Μας είπαν ότι σχεδόν το 40% των εργαζομένων στο πανεπιστήμιο είναι πλέον με συμβάσεις και με ημιαποσχόληση. Δεύτερη έκπληξη ήταν οι συνάδελφοι από την Αγγλία, οι οποίοι μας εξήγησαν το πρόβλημα με τα υπερβολικά δίδακτρα στα πανεπιστήμια αλλά και την πίεση που υφίστανται οι διδάσκοντες μέσα από διαρκείς και επίπονες αξιολογήσεις. Όλοι τοποθετούνταν υπέρ της παραμονής της χώρας τους στην ΕΕ. Κοινό πρόβλημά τους,  η επιβολή διδάκτρων πλέον στα πανεπιστήμια και η πληρωμή των συγγραμμάτων όπως και η συνεχώς αυξανόμενη τάση προς τη δημιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων. Οι χώρες που άνηκαν παλαιότερα στο ανατολικό μπλοκ φάνηκαν ως οι πιο "πληγωμένες" κοινωνικά και οικονομικά, χώρες που αναζητούν ουσιαστικά ταυτότητα και προσπαθούν να κερδίσουν το χαμένο χρόνο τους. Λύσεις δεν μπορούσαμε να βρούμε φυσικά και δεν ξέρω αν μπορεί πλέον να βρει κάποιος, αυτό που σίγουρα καταλάβαμε όλοι είναι ότι ο φόβος για το αύριο είναι κοινός και τελικά είμαστε όλοι "καταδικασμένοι" στην "κοινή μας μοίρα."

Η μέρα του αποχαιρετισμού ήταν δύσκολη, ποτέ δεν θα πίστευα ότι θα περνούσα τόσο καλά και θα γινόμασταν μια παρέα τόσο δεμένη σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Από την πρώτη μέρα δημιουργήθηκε ένα αίσθημα οικειότητας, κάθε πρωί σκορπίζαμε στις αίθουσες και ανταμώναμε σαν παλιοί φίλοι κάθε απόγευμα στο φαγητό και στο ποτό με γέλια και ατέλειωτες συζητήσεις τόσες πολλές διαφορετικές κουλτούρες σε ένα τραπέζι!

Σήμερα αναπολώντας τις μέρες αισθάνομαι τη γλυκιά αίσθηση μιας παρέας, μιας ευρωπαϊκής παρέας με κοινό δρόμο, σαράντα άνθρωποι μίλησαν και γέλασαν για μία εβδομάδα χωρίς κανέναν περιορισμό.

***
Η Ελευθερία Κοσέογλου είναι βιβλιοθηκονόμος στη Βιβλιοθήκη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Αστικό τοπίο

Είναι κι αυτοί οι μόνοι άντρες

που στέκονται κάτι απογεύματα του Μάη

στα ανοιχτά παράθυρα των σπιτιών τους

και παρακολουθούν τον κόσμο έξω να περνά

στους δρόμους ώρες ατελείωτες

Τα γερασμένα κορμιά τους ντυμένα με μια ξέχειλη αμάνικη φανέλα

και η σιωπή τους πλημμυρισμένη στο αίμα

Κι ύστερα γίνονται πίνακες κρεμασμένοι στους τοίχους

αυτής της πόλης που συνεχίζει να ζει

***

ο πίνακας είναι του Μιχάλη Μανουσάκη

Insallah!

της Καλλιόπης Μουτάφη*

Θέλω κάτι να γράψω αλλά δεν ξέρω τι… Πώς να περιγράψεις μια μαύρη βαλίτσα που κείτεται στο χωλ και κάνει πιο μαύρη την καρδιά που αντέχει εδώ και μια εξαετία όλα τα χαστούκια της ζωής;

-Ωπππ…σ' έπιασα εαυτούλη μου!
-εγώ… εγώ… ξέρεις
-ναι ξέρω… συμπάσχεις με τη βαλίτσα
-όχι δεν είναι…
-όχι δεν είναι μια απλή βαλίτσα… το ξέρω
-την είδες; Ήταν όμορφη… τα μάτια της λαμπύριζαν σαν μιλούσε για το ταξίδι…
-Ναι… την είδα… και τώρα εμείς τι κάνουμε; Πώς τα βάζουμε όλα αυτά σε τάξη;
-τι πήρε μαζί της;
-2-3 durex και τα αρώματα της Ανατολής…
-Και τα ρούχα; Δεν θα έχουν ρούχα;
-Τι να τα κάνουν, εαυτούλη μου; Τώρα θέλουν κάπου να φτάσουν… η ψυχή τους είναι παγωμένη…αυτήν θέλουν να ντύσουν… δεν τους νοιάζει το σώμα… Άλλωστε άκουσες τι είπε… πρέπει να περπατάνε ώρες και ώρες για να φτάσουν κάποτε… να φτάσουν σ΄ένα ειρηνικό τόπο που θα βρουν τα ανθρώπινα δικαιώματα τους…
-Κι αυτό τον τόπο τον ψάχνουν στην Ευρώπη; Αυτό είναι το όνειρο τους;
-Αυτό… αντίρρηση;
-Σε άκουγα που της έλεγες πως η Ευρώπη δεν είναι αυτό που νομίζουν… πως πληρώνουν πολύ ακριβά γι αυτό το απατηλό όνειρο… πως… πως… σαν να μην ήθελες να φύγει… σαν να ήθελες να την προφυλάξεις από κάτι…
-Ξέρεις λοιπόν… εγώ δεν μπορώ να προφυλάξω εμένα από εσένα… και ξέρεις λοιπόν… με φοβίζει αυτή η βαλίτσα… γιατί είναι φορτωμένη όνειρα… Κι εγώ τα φοβάμαι τα όνειρα
-Εκείνη όμως;
-Εκείνη είναι παιδί… και τα παιδιά λατρεύουν τα όνειρα…
-Τι είπε στον αποχαιρετισμό…
-Insallah μια μέρα να βρεθούμε ξανά σε έναν κόσμο γεμάτο ειρήνη και αγάπη

(Για την Μπερία που πριν είκοσι χρόνια άνοιξε τα ματάκια της στη Συρία και τώρα βαδίζει στον κακοτράχαλο δρόμο του ονείρου που λέγεται Βαλκάνια-Ευρώπη)

***
Η Καλλιόπη είναι φίλη μου. Οι πρόγονοί της ζούσαν στο Σαλμάν, στην επαρχία Καραμπουρούν της Περιφέρειας της Σμύρνης. Κάποιος της είπε κάποτε για τους τουρκόσπορους.

Αύριο

Πίσω από τη μάντρα γιγάντιοι γερανοί

Απλώνουν τους βραχίονές τους

Καυλωμένος καπιταλισμός χτίζει

Το Αύριο

Το Αύριο σε στύση πίσω απ’ τη μάντρα χτίζει το αύριο

Μπροστά από τη μάντρα σκυφτοί εργάτες

Περπατούν με τα χέρια στις τσέπες

Νικημένοι εργάτες χτίζουν

Το Αύριο

Το Αύριο σε στύση χύνει το αίμα τους

Αύριο ο πρωθυπουργός θα εγκαινιάσει το αύριο

Μια μέρα να γκρεμίσουμε τη μάντρα

***

η φωτογραφία είναι του Raymond Depardon

Βιβλιοδέτες της Αθήνας: διαφημιστικά επισήματα

Το βιβλίο δεν μαζεύει γύρω του μόνο τα προφανή πρόσωπα, το συγγραφέα, τον εκδότη, το βιβλιοπώλη και τον αναγνώστη. Η δημιουργία, η διανομή, η κατοχή του ανέκαθεν ενέπλεκε πολύ κόσμο. Αυτό είναι κάτι ευκρινές στον καθένα μας αν αντιμετωπίσουμε το βιβλίο και ως αντικείμενο, αλλά και ως μοναδικό τεκμήριο - κάτι που εύκολα μπορεί κανείς να κάνει σε μια βιβλιοθήκη. Η αφιέρωση, ο κολοφώνας, το verso της σελίδας τίτλου, η σειρά, ο πρόλογος και τα παροράματα, ο τυπογράφος, ο αριθμός των αντιτύπων είναι στοιχεία που συνήθως αγνοούμε, όμως υπάρχουν, είναι μπροστά μας και μας αφηγούνται πολλά ενδιαφέροντα πράγματα για τις συνθήκες που παράγονται και κυκλοφορούν τα βιβλία. Αν τα παραπάνω είναι στοιχεία που θα βρει λίγο-πολύ ο καθένας σε ένα τίτλο, υπάρχουν και αυτά τα μοναδικά στοιχεία που συνοδεύουν κάθε αντίτυπο ενός τίτλου. Εν πολλοίς μιλάμε για την ιστορία της κτήσης του: τη χειρόγραφη αφιέρωση, την τιμή πώλησης (χειρόγραφη ή σε επίσημα), το/τα ex libris (σφραγίδα, ξεχωριστό χαρτί, χειρόγραφο), τις σημειώσεις, τις μουτζούρες, τις άκοπες σελίδες, το εξώφυλλο και τη βιβλιοδεσία του, τη συστάχωση με άλλα βιβλία κ.ο.κ. Κάθε βιβλίο είναι δυο ιστορίες: το πνευματικό και το υλικό του περιεχόμενο. Νομίζω πως η έντυπη φύση του μας επιτρέπει να "διαβάσουμε και τις δύο", και αυτό είναι ένα πλεονέκτημα στην σύγκριση που γίνεται με το ηλεκτρονικό βιβλίο στο πλαίσιο της ούτως ή άλλως προβληματικής συζήτησης που αναπτύσσεται γι' αυτό το θέμα.

Η σημερινή περιήγηση είναι ένα φωτογραφικό αφιέρωμα στα διαφημιστικά επισήματα που συνόδευαν (και συνοδεύουν) συχνά τη βιβλιοδεσία ενός βιβλίου. Ο βιβλιοδέτης έρχεται να προστατέψει και να ομορφύνει το βιβλίο που του δίνει ο κτήτορας και από αυτή του την παρέμβαση προκύπτει ένα μοναδικό αντικείμενο που σε κάποιες περιπτώσεις είναι και αντιμετωπίζεται και ως έργο τέχνης (καλλιτεχνική βιβλιοδεσία). Οι βιβλιοθήκες και οι συλλέκτες συνήθως καταφεύγουν στις υπηρεσίες της βιβλιοδεσίας προκειμένου βασικά να προστατέψουν το βιβλίο από τη φθορά της χρήσης και τις συνθήκες (σκόνη, ήλιο, υγρασία). Οι βιβλιοδέτες συνήθιζαν να αφήνουν την "υπογραφή" τους στις δουλειές που έκαναν, συνήθως στη σελίδα που συνδέει το εξώφυλλο με το σώμα του βιβλίου (συχνά διακοσμημένη με "μαρμαρόκολλες"). Επικολλούνταν ένα επίσημα με το "λογότυπο" του βιβλιοδέτη, την πόλη και τη διεύθυνση του βιβλιοδετείου, προκειμένου όποιος χρησιμοποιεί το βιβλίο να μπορεί να καταφύγει στις υπηρεσίες του για δικές του ανάγκες. Αυτή η εμπορική-διαφημιστική ανάγκη συν το χρόνω αποτελεί πια μια ιστορική πηγή που μαρτυρεί την παρουσία των βιβλιοδετών, ακόμη και όταν πια έχει λήξει ο βίος και η δράση τους. Στο σημερινό αφιέρωμα παρατίθενται επισήματα βιβλιοδετών της Αθήνας του προηγούμενου αιώνα.

1. Βιβλιοδετείον Σπ. Αμπατζόπουλου. Οδός Κολοκοτρώνη 7

2. Βιβλιοδετείον Σπ. Αμπατζόπουλου "Η Εστία". Οδός Βουλής 16

 

3. Βιβλιοδέτης Β. Αργυρόπουλος. Άνθιμου Γαζή 13

3. Βιβλιοδετείον Μιχ. Αρνιώτου. Αθήναι

4. Βιβλιοδέτης Γραμμογράφος της Β[ασιλικής] Αυλής Μ. Αρνιώτης. Αθήναι

5. Τυπογραφείον και βιβλιοδετείον Ν. Καργιωτάκη και Σία. Οδός Αγίου Μάρκου 9

6. Βιβλιοδετείον Βασ. Σ. Κοντομανώλη. Οδός Ιπποκράτους 3 "έναντι Βαλ. Βιβλιοθ."

7. Βιβλιοδετείον Ν. Σ. Λάρδη. Αθήναι

8. Βιβλιοδετείον Θεοδ. Μαστραποστόλη. Οδ. Βουλής 5

9. Βιβλιοδετείον Ιωάν. Μούτση. Ασκληπιού 11. 

10. Βιβλιοδετείον Μπετσάκου. Στοά Πεζματζόγλου 10

11. Βιβλιοδετείον Πέτρου Δ. Πεντεφρή. Οδός Ευρυπίδου 2.

12. Βιβλιοδετείον Γεωρ. Ραζή. Χαριλ. Τρικούπη 21

13. Βιβλιοδετείον & Χρυσωτήριον Κωνστ. Ν. Φλωριανού. Κολοκοτρώνη 54.

14. Καλλιτεχνικόν Βιβλιοδετείον Τυπογραφείον Ν. Κ. Ψάλλη. Σόλωνος 110

15.Βιβλιοδετείον και Γραμμογραφείον Μαρίας Νικολάου, Οδός Νομισματοκοπείου και Πραξιτέλους 17

16. Βιβλιοδετείον Γ. Μίνωος, απέναντι Φρουραρχείου, αριθμ. 2

17. Βιβλιοδετείον Γ. Μίνωος, Κολοκοτρώνη 4 - Αθήναι

Δείτε ακόμη:
Σφραγίδες βιβλιοπωλείων σε βιβλία
Βιβλιοδέτες και βιβλιοπωλεία του Πειραιά: επισήματα και σφραγίδες
Βιβλιοπωλεία της Κωνσταντινούπολης: σφραγίδες και επισήματα του 19ου και του 20ου αιώνα