Όσο κι αν επιδιώκει ένας συγγραφέας να τυλίξει την κεντρική ιδέα ενός μυθιστορήματος με την ιστορία που αφηγείται - επιχειρώντας βέβαια να το ντύσει, θα υπάρχει πάντα κάπου αφημένη η ιδέα, μόνη, σχεδόν αναπάντεχη, με τη μορφή μιας φράσης, να μαρτυρά την αιτία. Όπως λέει κι ο Τζ. Κ. Τσέστερτον "οι ενδυμασίες δεν κρύβουν, φανερώνουν".
Το σημείωμα αυτό γράφεται για να συγκρατήσω κάπως την αίσθηση του μυθιστορήματος του Τσέστερτον που ολοκλήρωσα χθες, "τον άνθρωπο που τον έλεγαν Πέμπτη" (Αστάρτη, 1989. Μετάφραση Κατερίνα Ροντογιάννη). Ο G. K. Chesterton (1874-1936) γεννήθηκε στο Λονδίνο και πέθανε στο Beaconsfield του Μπάκινχαμσαϊρ. Ασχολήθηκε με όλα τα είδη του γραπτού λόγου, πεζογραφία, ποίηση, θέατρο, πολιτικό και θεολογικό δοκίμιο, λογοτεχνική κριτική. Τον φαντάζομαι στον Κάτω Κόσμο να κάνει παρέα με τον Μπόρχες, τον Κασάρες, τον Καλβίνο και τον Μπουτζάτι.
Ο Πέμπτη ανήκει σε μια μυστική οργάνωση αναρχικών, και μάλιστα στο κεντρικό συμβούλιό της. Κάθε μέλος του συμβουλίου έχει το όνομα μιας μέρας της εβδομάδας. Αυτά τα μαθαίνουμε ήδη στην αρχή. Τι άλλο μπορεί να προκύψει μέχρι το τέλος; Ο Τσέστερτον με εντυπωσιακή μαεστρία τυλίγει σε κάθε κεφάλαιο το κουβάρι και ταυτόχρονα το ξετυλίγει αποκαλύπτοντας ένα στοιχείο που ενεργοποιεί το επόμενο κεφάλαιο σχεδόν από μηδενική βάση. Κι ενώ όλα κυλούν με την προβλεπόμενη ανωμαλία, το τέλος έρχεται νωχελικά ομαλό - αυτό από μόνο του είναι ανώμαλο μες στην ανωμαλία (τις διαρκείς ανατροπές) της αφήγησης. Κι εδώ, νομίζω, είναι η κεντρική ιδέα του "ανθρώπου που τον έλεγαν Πέμπτη": "Είχαν όλοι συνηθίσει να βλέπουν τα πράγματα να εξελίσσονται ανώμαλα - και η ξαφνικά ομαλή εξέλιξη των πραγμάτων τους έπνιγε". Τι ταιριαστή παραβολή για όσα ζούμε ένα χρόνο τώρα; "Το κακό" λέει ο Τσέστερτον στις φιλοσοφικά αποκαλυπτικές τελευταίες σελίδες του μυθιστορήματός του, "είναι τόσο κακό που δεν μπορούμε παρά να σκεφτόμαστε το καλό σαν ατύχημα. Το καλό είναι τόσο καλό που είμαστε σίγουροι πως το κακό εξηγείται"....
Το μυθιστόρημα είναι και δεν είναι μια αστυνομική ιστορία, είναι και δεν είναι μια φιλοσοφική πραγματεία, αυτές οι αμφιγνωμίες το μετατρέπουν σχεδόν σε ποίηση. Είναι εθιστικό, σε ερεθίζει, σε προσαρμόζει στη διαρκή ανατροπή μέχρι να σε παραδώσει ανυπεράσπιστο στην ομαλότητα, την αποκάλυψη, το φιλοσοφικό, ποιητικό απόσταγμα.
"Εμείς οι επαναστατημένοι αραδιάζουμε ένα σωρό ανοησίες γι' αυτό ή εκείνο το έγκλημα της κυβέρνησης. Βλακεία: το μοναδικό έγκλημα της κυβέρνησης είναι ότι κυβερνά... Δεν καταριέμαι τη σκληρότητά σας. Δεν καταριέμαι μήτε και... την καλοσύνη σας. Καταριέμαι την ειρήνη και την ασφάλειά σας".
