Manalive

"Υπάρχουν δυο μονάχα πράγματα που είναι αλήθεια όσον αφορά τους άντρες. Πρώτα πρώτα πως σε κάποιες εντελώς αναπάντεχες στιγμές μοιάζουν οι πιο ικανοί για να μας φροντίσουν και πως όλες τις στιγμές μοιάζουν εντελώς ανίκανοι να φροντίσουν τους εαυτούς τους"

Υπάρχει αυτή η εξαιρετική ροπή της γραφής του Τζ. Τσέστερτον προς τον αφορισμό και την παραδοξολογία, αλλά η κύρια αρετή νομίζω της γραφής του είναι η ανατροπή που δεν επιδεικνύεται, υπάρχει εκεί έξω (κι εδώ μέσα) στη ζωή (και στην ίδια τη φύση μας προφανώς). Ο αμετάφραστος για κάποιο άγνωστο λόγο τίτλος "Manalive" είναι φρέσκια έκδοση (2020), η μετάφραση του βιβλίου έγινε από τον Δημήτρη Κοντόπουλο για την Αστάρτη, η οποία έχει εκδώσει στο παρελθόν και το εξαιρετικό "Ο άνθρωπος που τον έλεγαν Πέμπτη". Ένας άνθρωπος-καταλύτης που τον λένε Ίνοσεντ Σμιθ (!) εισβάλλει απρόσκλητος σε έναν ξενώνα στο Λονδίνο. Η παράδοξη συμπεριφορά του απελευθερώνει από τα κοινωνικά και ηθικά δεσμά τους υπόλοιπους ενοίκους. Η αλλαγή αυτή δεν μπορεί να επέλθει χωρίς αντίδραση και τιμωρία. Ένα λαϊκό δικαστήριο στήνεται μόνο και μόνο για να απαντηθεί εν τέλει πώς η κοινωνία και οι αρχές της στήνουν κατηγορητήρια για να καταδικάσουν κάθε ανατροπή και να την απογυμνώσουν από οποιαδήποτε ηθική αρχή στα μάτια της υπόλοιπης κοινωνίας. Σύγχρονα πράγματα δηλαδή, παρά το γεγονός ότι το βιβλίο γράφτηκε το 1912...

Το βιβλίο είναι πολύ ενδιαφέρον, η επιμέλεια της Αστάρτης ωστόσο και η μετάφραση έχει σοβαρά ζητήματα. Καταρχάς δεν ξεπετάς "ασυνόδευτο" τον Τσέστερτον. Ένα βιβλίο 110 χρόνων και το συγγραφέα του δεν τον παρουσιάζεις με δυο "αυτάκια" του εξωφύλλου και μια κλεμμένη από τη wikipedia περίληψη στο πίσω εξώφυλλο. Κυρίως γιατί ο Τσέστερτον δεν είναι μια απλή περίπτωση, ούτε το έργο του. Έχεις πολλά να πεις στο σύγχρονο αναγνώστη γι' αυτόν, την εποχή του, το έργο του.

Το πιο σημαντικό πρόβλημα είναι η μετάφραση και η επιμέλεια. Δεν ξέρω αν το βιβλίο το έπιασε επιμελητής στα χέρια του, αναφέρεται επιμελήτρια στο verso, πάντως τα κόμματα στις συχνά μεγάλες φράσεις του κειμένου είναι εξαφανισμένα, εξορισμένα εντελώς. Στους γνώστες του ύφους του Τσέστερτον αυτό δεν είναι οικείο - εννοώ πως δεν είναι "άποψη" του συγγραφέα η απουσία της στίξης. Το χειρότερο είναι σημεία ολόκληρα μες στο κείμενο με ακατάληπτα νοήματα, φράσεις που χάνουν τη γνωστή σπιρτάδα του συγγραφέα τους και φαίνεται να πελαγοδρομούν χωρίς καμία έγνοια από το μεταφραστή για το νόημα που αποδίδεται. Σαν να μην τον ενδιαφέρει να ξαναδιαβάσει τη φράση που απέδωσε ή σαν να μην το μετέφρασε άνθρωπος αλλά μηχανή.

Άχρηστοι και αταίριαστοι με το ύφος του κειμένου αρχαϊσμοί ("κατάφερε να κοιτάξει τον πελώριο νεοεισελθόντα"), λανθασμένη χρήση συνδέσμων ("πολύ καιρό αφότου" ενώ θέλει να πει "πολύ καιρό πριν"), επιλογή α-νόητων, αδόκιμων και αταίριαστων με το ύφος του κειμένου τύπων λέξεων ("η παιδιαρίστικη τάση" αντί του "παιδαριώδης" ή "παιδιάστικη" ή αλλού "της οποίας η σιωπηλότητα ήταν πολύ έντονη"). Σε όλη αυτή τη μεταφραστική ακαταστασία κάποια πράγματα από την ευφυή γραφή του Τσέστερτον καταφέρνουν να σωθούν. Παρά τον εκνευρισμό που δημιουργεί μια τέτοια κατάσταση, ας μείνουμε στα καλά, σε όσα περνούν σχεδόν ακέραια στον αναγνώστη από τις δυνατές εικόνες του συγγραφέα:

"Πόσες ταλαιπωρημένες μητέρες κάθονταν στην πίσω αυλή του σπιτιού τους κοιτάζοντας αποσβολωμένες πέντε μικρά πουκάμισα κρεμασμένα στην μπουγάδα σαν να παιζόταν μπροστά τους μια τραγωδία - λες και είχαν κρεμάσει τα ίδια τους τα παιδιά. Όταν ξέσπασε ο άνεμος, σήκωσε ψηλά τα πουκάμισα κι αυτά ξαφνικά φάνηκαν σαν να έχουν μπει πέντε χοντροί νάνοι μέσα τους..."