Το τέρας των Χοκλάιν

"Το μυαλό του τέρατος, σαν δέντρο σε πρώιμη χειμωνιάτικη καταιγίδα, τίναξε από πάνω του τα φύλλα του ύπνου".

Θα μπορούσε να είναι μια σύνοψη όχι μόνο της ιστορίας, αλλά και του εκπληκτικού τρόπου γραφής του Ρίτσαρντ Μπρότιγκαν. Το "Τέρας των Χοκλάιν" (Εκδόσεις Κυψέλη, 2020, μετάφραση Αλέξη Καλοφωλιά) αυτοπροσδιορίζεται ως ένα "γουέστερν τρόμου και αγωνίας". Είναι όμως (και) μια ποιητική έγχυση γραμμάριο το γραμμάριο, ναρκοληπτικές δόσεις παράδοξης, υπερφυσικής, τρομακτικής, ποιητικής, παραισθησιακής πραγματικότητας - μέχρι τέλους. Μια Λαβκραφτική ιστορία τρόμου που εκτυλίσσεται σε μια κάποια άγρια Δύση. Το "τέρας" που πρέπει να δολοφονηθεί από τους επαγγελματίες δολοφόνους, τον Γκριρ και τον Κάμερον, είναι ένα παράξενο σχιζοφρενικό δίπολο, είμαστε όλοι εξοικειωμένοι με αυτό. Ίσως ποτέ να μην σκεφτήκαμε πως όλα τα δίπολα έχουν έναν κυρίαρχο οδηγό κι έναν ασθενικό, δουλοπρεπή ακόλουθο, όπως το φως κι η σκιά.

 

Όλα διεξάγονται σε "μια μεγάλη ορεινή περιοχή με βουνά στο βορρά, βουνά στο νότο και απέραντη μοναξιά στο ενδιάμεσο". Κι ενώ η ιστορία μιλάει απλά για δολοφόνους και γαμήσια και σερίφηδες κι ένα παγωμένο σπίτι στη μέση του πουθενά, και παράδοξες μεταμορφώσεις, ο δολοφόνος που συνηθίζει να μετρά τα πάντα γύρω του και στη ζωή του, αρκείται στη σκέψη να φάει μια δεύτερη πίτα βατόμουρο, τόσο ωραία ήταν η σκέψη του αυτή που προτίμησε να την κρατήσει ως σκέψη. Νομίζω πως αυτό μοιάζει με την αίσθηση του αναγνώστη αυτού του τόσο παράδοξου βιβλίου με την τρομακτική ιστορία: είναι τόσο γευστικό, που αρκείσαι στη σκέψη του!

Ο Μπρότιγκαν (1935-1984) ήταν Αμερικανός πεζογράφος και ποιητής. Η γραφή του ενέπνευσε πολλούς, αλλά και οι λογοτεχνικές συγγένειές του με τους μπίτνικ είναι εμφανείς. Οι εικόνες του θυμίζουν Μπάρρουζ, χωρίς όμως τις εμμονές και την ακραία παραδοξολογική υπερβολή του βέβηλου παππού. Όλα μοιάζουν τόσο φυσιολογικά παράξενα, ποιητικά ωμά, αναπόφευκτα αποκλίνοντα. Σαν παραμύθι... Τα ποιήματα του Μπρότιγκαν (από τη Νεφέλη) είναι πια εξαντλημένα, όπως και το διάσημο "ψάρεμα της πέστροφας στην Αμερική" (από το Πλέθρον), πρόσφατα όμως (2018) κυκλοφόρησε η "Έκτρωση" από το Ενύπνιο, ενώ παλιότερα τόσο το Τέρας των Χοκλάιν όσο και η Έκτρωση είχαν κυκλοφορήσει από τα Γράμματα.

δεκαοχτώ ιουνίου στο εμβολιαστικό κέντρο

Υπάρχουν φράσεις στα κείμενα, κυρίως τα λογοτεχνικά, που σε γραπώνουν. Σε κρατούν αιχμάλωτο για λίγο ή για μια ζωή, στην ουσία ποτέ δεν σε αφήνουν εντελώς ελεύθερο, κάτι από την ακεραιότητά σου συγκατοικεί πια με έναν ξένο, γίνεσαι ολοένα και πιο ευρύχωρος ξενιστής των στοιχειωμένων εικόνων που η ζωή απλόχερα σου χαρίζει, σαν τα παιδιά που φεύγουν από τη γονική εστία είναι πια η συνείδησή σου: δική σου, αίμα, σπλάχνα σου, αλλά και αποκλίνουσα από τη ζωή σου. Η ζωή του καθενός μας είναι η απόκλιση από τη ζωή και η επίμονη, αλλά μάταιη, αγωνία να αποτρέψουμε αυτό τον προορισμό.

Σήμερα το απόγευμα στο εμβολιαστικό κέντρο. Περιμένω την Κ. στην Κηφισίας. Δεκάδες μεσήλικες στη σειρά, 45-49 χρόνων. Θυμίζει κέντρο παρουσίασης νεοσυλλέκτων, μια νέα κλήση τούς έχει στοιχίσει σε μια αναγκαστική στράτευση, ξέχωρα από το σύνηθες συνονθύλευμα των ηλικιών που θολώνει τις ταξινομήσεις και μπερδεύει τη μοναξιά. Παρατηρώ κουρασμένα πρόσωπα, κάποια εμφανώς αγχωμένα, κυρίως όμως κουρασμένα. Και το δικό μου πρέπει να έχει την ίδια έκφραση της ρωγμής, της μιας κάποιας τραυματισμένης αποδοχής, της αμφιβολίας. Δεν ξέρω πώς αλλιώς να στο πω, αλλά τα πρόσωπα των συνομηλίκων μου δεν κραύγαζαν θράσος, έρωτα, υγεία, ορμή. Παρατηρώ λοιπόν τις ρωγμές τους από τη δική μου ρωγμή, μέχρι που το βλέμμα μου σταματά σε έναν άντρα. Κρατά τη μητέρα του από το χέρι, εκείνη τον οδηγεί στην πορεία προς τον εμβολιασμό. "Θα 'ναι βλαμμένος", σκέφτομαι, αλλά "ποιος από εμάς δεν έχει βλαφτεί;" μου απαντώ. Κι αφού χαμογελώ σαρκαστικά στην ηχώ της σκέψης μου, αρχίζω να βλέπω γύρω όλους του συνομηλίκους μου να οδηγούνται από τη μανούλα τους! Το χέρι τους δεν μπλέκει μονάχα με το χέρι της, αλλά μοιάζει σαν να είναι επέκτασή του, ή αν θες ένα νέο όργανο της που φυτρώνει και ωριμάζει με τα χρόνια. Και σε οδηγεί. Δεν μπορείς να ξεφύγει, γιατί φοβάσαι.

Ξέρω πως όλα αυτά δεν έγιναν ακριβώς έτσι. Διαβάζω το εκπληκτικό "Τέρας των Χοκλάιν" του Μπρίτιγκαν έξω από τον "Προμηθέα" στην Κηφισίας, Παρασκευή απόγευμα του Ιουνίου. Κάθομαι στο πεζοδρόμιο και περιμένω την Κ. Υπάρχει μια φράση: "Λίγο έξω από το Γκόπβιλ ένας άντρας κρεμόταν από μια γέφυρα πάνω από το ποτάμι. Στο πρόσωπό του υπήρχε ένας ύφος δυσπιστίας, λες και δεν μπορούσε ακόμα να πιστέψει ότι ήταν νεκρός. Δεν μπορούσε να πιστέψει ότι ήταν νεκρός μέχρι που τον έθαψαν.". Με γραπώνει η φράση, προσπαθώ να κρατηθώ στη θέση μου, σηκώνω απελπισμένος το βλέμμα, βλέπω τον 45άρη άντρα, η μάνα του τον κρατάει σφιχτά απ' το χέρι, τον οδηγεί στον εμβολιασμό. "Θα 'ναι βλαμμένος", σκέφτομαι.

***

ο πίνακας είναι του Paul Delvaux

Εκδοτική αρχαιολογία: οι εκθέσεις ιδεών στην Ελλάδα

Μια ιστορία των ελληνικών εκδοτικών οίκων θα την απασχολούσαν ιδιαίτερα τα "λυσάρια", τα εγχειρίδια δηλαδή της παραπαιδείας. Δεν πρέπει να υπάρχει ανάλογο σε άλλη χώρα, πάντως στην Ελλάδα οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι έχτισαν τα μικρά βασίλειά τους στις... "εκθέσεις ιδεών" (Gutenberg, Πατάκης κ.α.) και εν πολλοίς πολλοί ακόμη σε αυτές στηρίζονται, με τον ίδιο τρόπο που κάποιοι άλλοι ακούμπησαν στο παιδικό βιβλίο, της μυθολογίες και τα παραμύθια. Το φαινόμενο αναπτύχθηκε τα μεταπολεμικά χρόνια, η παραλληλία του ωστόσο με την άνθηση της παραπαιδείας τις δεκαετίες μετά το 1980, το εκτόξευσε.

... Σε βαθμό που αν μια αριστερή κυβέρνηση αποφάσιζε κάποια στιγμή να ασχοληθεί σοβαρά με την παιδεία και να γκρεμίσει την απόλυτη ταξικότητά της, θα έπρεπε καταρχάς να συγκρουστεί με την παραπαιδεία (φροντιστήρια, μαθητικά βοηθήματα, εκδοτικούς οίκους) και έπειτα με τις συνέπειες της πιθανής νίκης της, την ανεργία δηλαδή δεκάδων χιλιάδων εκπαιδευτικών που τρέφονται από αυτό το παράλληλο, ιδιωτικό εκπαιδευτικό σύστημα...

Οι "εκθέσεις ιδεών" εξυπηρετούν βέβαια στη βαθιά νουθεσία και το καλουπάρισμα των απόψεων της κατά τα άλλα ευνουχισμένης στα κοινωνικά ζητήματα νεολαίας. Οι μαθητές, από το δημοτικό ακόμη, μαθαίνουν να σκέπτονται με τον ενήλικο καθεστωτικό τρόπο, να υιοθετούν απόψεις και όχι να γεννούν ερωτήματα. Το πρόσχημα είναι η γραφή και η καλλιέργειά της. Στόχος είναι οι ίδιες οι ιδέες, εθνικόφρονες, συνεκτικές, στερεοτυπικές, οι οποίες φυτεύονται σε έδαφος δεκτικό να τις δεχτεί.

Αναμφίβολα η ιστορία των εκδόσεων είναι ιστορία των ιδεών, κάποια στιγμή όμως πρέπει να δούμε και ποιων ιδεών...

Σιδηροδρομικός σταθμός

Λοιπόν να τελειώνουμε

Εδώ
Περιμένουν οι νεκροί
Οι άλλοι είναι περαστικοί
Σήμερα είναι αύριο
Δεν είναι
Όσοι ξεχάστηκαν
Όσοι πίσω τους άφησαν
Όσοι δεν πρόλαβαν
Όσοι κουράστηκαν
Στον άδειο σταθμό
Περιμένουν
Τα τρένα που δεν θα 'ρθουν
Τα τρένα που δεν φύγαν ποτέ
Με μια εκκρεμή αγωνία
Σε έναν αόριστο αποχαιρετισμό
Ο Αντρέας σηκώνει τη ράβδο σηματοδοτήσεως
Ο πράσινος δίσκος κοιτάζει το Μηχανοδηγό
Η Βούλα τυλίγεται την πράσινη ζακέτα της
Η Φλώρα συννεφιάζει τα άσπρα της μαλλιά
Θα βρέξει απόψε στα μάτια του Νίκου
Κι εγώ θα 'μαι πάντα παιδί

(ποίημα αφιερωμένο στο Γιώργο Βενιανάκη που έχασε σήμερα το φίλο του από Covid-19)
*το χαρακτικό είναι του Χριστόφορου Κατσαδιώτη

Εκδοτική αρχαιολογία: η Χημεία στην Ελλάδα

Αν κάποιος αρχαιολόγος του απώτερου μέλλοντος βρει στα ερείπια μιας ελληνικής βιβλιοθήκης την ελληνική εκδοτική παραγωγή των τελών του 20ου - αρχών 21ου αιώνα στις θετικές επιστήμες, θα διαμορφώσει μια προβληματική και ιδιόμορφη ιδέα για την ελληνική επιστημονική κατάσταση. Πλην της ιατρικής, που θα δούμε σε επόμενη ανάρτηση, οι θετικές επιστήμες έχουν κατά κανόνα παρουσία στην πρωτογενή εκδοτική παραγωγή μόνο ως "επιστήμη προς χρήσιν", ως εκπαιδευτικό δηλαδή βιβλίο και μάλιστα ως εγχειρίδιο της παραπαιδείας, βοήθημα, εργαλείο μάθησης και εξάσκησης για τους υποψήφιους φοιτητές. Στην ούτως ή άλλως ας πούμε φτωχή εκδοτική παραγωγή για επιστήμες, όπως η φυσική ή η χημεία, είναι ελάχιστα τα μη εκπαιδευτικά βιβλία που γράφτηκαν από Έλληνες και εκδόθηκαν σε εμπορικούς εκδοτικούς οίκους, αλλά και τα μεταφρασμένα είναι ελάχιστα.

Η χημική και φυσική παιδεία του μέσου Έλληνα σταματά στην λειψή, χωρίς πειράματα και αναχρονιστική εκπαίδευση που του παρέχει το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Η απουσία ελληνικής μη εκπαιδευτικής βιβλιογραφίας για τις επιστήμες δεν μας παραξενεύει επομένως. Δεν παράγουμε γνώση, απλά καταναλώνουμε γνώση και μόνο για να δημιουργήσουμε εργαζόμενους που θα τη μετατρέψουν σε κεφάλαιο.