Ω! Τι υπέροχη εκδρομή!

Το να γράφεις εν θερμώ σε κάνει ευάλωτο στην κατακλυσμιαία υπερβολή του συναισθήματος. Το να περιμένεις την αποστασιοποίηση του χρόνου για να περιγράψεις ή να κρίνεις, συνήθως επιφέρει τη λήθη σε όσες ρωγμές σου προκάλεσε αυτό που διάβασες. Εγώ θα γράψω εν θερμώ. Την "Υπέροχη Εκδρομή" του Άρη Μαραγκόπουλου (Τόπος, 2023) τη διάβασα στον ηλεκτρικό (Άνω Πατήσια-Μοσχάτο) και στο τρόλλεϋ (το 5: στάσεις Αγ. Βαρβάρα- Γεωργούλια) το μήνα Ιούνιο. Θα πρέπει εδώ να πω πως κάποιες φορές έχασα τις κανονικές στάσεις, κατέβηκα σε επόμενες και μεθεπόμενες κι αυτό ήταν ένα πρόβλημα, καθώς έφτανα αργοπορημένος στη δουλειά ή στο σπίτι μου.

Αν "η πλοκή δεν είναι είναι το παν του κειμένου", αν η ψυχή ενός κειμένου είναι η συνάντηση του συγγραφέα με τον αναγνώστη σε ένα μνημόσυνο-εκδρομή, η "Υπέροχη Εκδρομή" του Μαραγκόπουλου είναι ακριβώς αυτό. Η "Εκδρομή" είναι η συνέχεια του "Φλλσστ" (Τόπος, 2020), του προηγούμενου βιβλίου που αγαπήθηκε ιδιαίτερα και βραβεύτηκε. Όσοι ήρωες επέζησαν από εκείνη την ιστορία, και κάποιοι από αυτούς που πέθαναν εκεί, συνεχίζουν σε αυτήν μαζί με κάποιους (διπλά) νέους. Στο πρώτο κινούμαστε την περίοδο 2012-2016 στην Ελλάδα, στο δεύτερο ένας γαμημένος σαβανοτραχανάς έχει καταπλακώσει τον ουρανό και τη ζωή των ανθρώπων από το 2016 ως το 2020.

Η "Εκδρομή" είναι μια έκρηξη τρυφερότητας. Ο Μαραγκόπουλος δεν παραιτείται στιγμή, αλλά ταυτόχρονα είναι γλυκός, βαθιά συμπονετικός, αιμάσσει και σφάζει, κατανοεί κι αντιστέκεται, εντρυφεί κι αναιρεί, κατατέμνει και συνθέτει, μεταμορφώνει και γδύνει, υπαινίσσεται και λεπτολογεί. Αν κάπως το "Φλλσστ" λειτουργούσε σαν πολιτικό παραμύθι με ευτυχισμένο τέλος, εδώ όλα ξηλώνονται και μπροστά σου παραδίδονται οι κλωστές, με αυτές θα φτιάξεις πάλι μια ιστορία να χωρέσεις σε αυτή. Υπάρχει μια έκπτωση από το "Φλλσστ" στο "Φρρσστ". Εντωμεταξύ θα έχεις κι εσύ χάσει κάποιες βεβαιότητες, κι εσένα αυτός ο πηγμένος τραχανάς θα σε έχει πλακώσει, τα κοινόβια ίσως να έχουν κάπως σκορπίσει ή και ολότελα αλωθεί. Θα μπορούσε ίσως κάποιος να πει πως αυτό το ξήλωμα του Μαραγκόπουλου είναι μια βίαιη πράξη, πως ίσως έμοιαζε βολονταριστική η πιθανότητα μιας δίκαιης τιμωρίας, μιας αυτενέργειας, μιας αναγέννησης της συνείδησης, μιας αυτοδικίας που βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Κι ίσως αυτή η γνωστή σε εκείνον ρευστότητα των πάντων να μην τον άφησε να τελειώσει με την ιστορία του. Όχι για να την αποκαταστήσει - η "Εκδρομή" δεν είναι η σκληρή αποκατάσταση των βεβαιοτήτων ή της αισιοδοξίας του "Φλλσστ". Είναι η σχεδόν επιστημονική παρατήρηση των κοινωνικών φαινομένων και διεργασιών που δεν αντιλαμβάνεται το τέλος της ιστορίας, αλλά ψαύει και μαλάζει τον ψυχισμό των ανθρώπων και τις πορείες που κάνουν για να βρουν διαφυγές. Σαν τα ποντίκια στο κλουβί που μέχρι να πνιγούν θα αγωνιούν να βρουν τρόπο να βγουν από τη θανατηφόρα διαδρομή που ορίστηκε γι' αυτά. Το έργο του Μαραγκόπουλου είναι η προσπάθεια των ανθρώπων να βγουν από το δρόμο.

Η τρυφερότητα του Μαραγκόπουλου δεν είναι γλυκερή, αν και είναι άκρως συγκινητική - μέχρι δακρύων κάποιες στιγμές. Είναι η τρυφερότητα των γέρων, που ναι μεν θέλουν την ησυχία τους και την ανενόχλητη γωνιά τους, αλλά διαλεκτικά συνομιλούν με τη νεότητα που ακόμη δεν ξέρει, ενστικτωδώς ανακαλύπτει, σκοντάφτει και συνεχίζει, λέει μεγάλες κουβέντες, κάνει μικρές υποχωρήσεις, ξεσπά σε απερίσκεπτους λεονταρισμούς, συγκρούεται και πονά.

Η "Εκδρομή" είναι ένα διαλεκτικό διαμάντι - κι είναι ατόφια λογοτεχνία. Ρεαλισμός και παράλογο, μύθος και μεγάλη ιστορία, άτομα και συλλογικότητες, δομή και αποδόμηση, λογοτεχνία και δοκίμιο. Είναι παλίμψηστα χωρίς τέλος, το καθένα με τη δική του ομορφιά. Είναι εντοιχισμένες ιστορίες, που όσο αποκαλύπτονται, τόσο περισσότερο σε πείθουν πως όλες μαζί συνθέτουν την ανθρώπινη κωμωδία (για να θυμηθούμε το Μπαλζάκ). Νομίζω πως η γραφή του Μαραγκόπουλου είναι μια ιστορία χωρίς τέλος, μια ιστορία όπως η ανάσα, δεν μπορείς να ζήσεις χωρίς αυτήν.

Υπάρχουν και κάποια δομικά υλικά αυτού του βιβλίου, όπως τα αντιλήφθηκα ή τα φαντάστηκα, πάντως οπωσδήποτε με γοήτευσαν: διακρίνω τον Τζόϋς - χωρίς να κατονομάζεται, απολαμβάνω τη υπέροχη προφορικότητα της γραφής, με γοητεύει ο κυβισμός της πολυπρισματικής προσέγγισης (δεν σε ξενίζει η αναίρεση της συμβατικής αφήγησης γιατί δεν είναι τέχνασμα, είναι η ίδια η "πραγματικότητα" που την ορίζει), αυτή η αντίστροφη ρινοκερίτιδα και οι αδιάκοπες μεταμορφώσεις των θυμάτων σε κτήνη είναι ατόφια ποίηση σε πεζό σχήμα, ο φεμινισμός και η ζωοφιλία δεν είναι φασαίικη πολιτική ορθότητα και δημοφιλής μηρυκασμός, είναι γυμνή πολιτική στάση και ακλόνητη προσωπική θέση. Ο πλούτος των λέξεών του, συνήθως στα παραληρηματικά μέρη (είχαμε και στο Φλλσστ τέτοια διαμάντια) είναι εκπληκτικός, ώστε οι αποχρώσεις που δίνονται στα γεγονότα, τις συνθήκες και τα συναισθήματα να είναι σχεδόν με επιστημονική ακρίβεια. Ο πλούτος εδώ υπηρετεί την ακρίβεια, όταν σε άλλους μοιάζει και είναι συχνά μια επίδειξη λογο-τεχνικής δεινότητας. Όλο το βιβλίο, όπως και το "Φλλσστ" έχουν μια εκπληκτική σκηνικότητα - θα μπορούσες να το φανταστείς σαν μια θεατρική πράξη που γεννιέται, αναπτύσσεται και πεθαίνει με ηθοποιούς και θεατές να εμπλέκονται, να συμπλέκονται, να διαπλέκονται κι ύστερα να σκορπούν έχοντας πάρει ο καθένας ένα κομμάτι του άλλου.

Οι κρίσεις είναι αυθαίρετες και ανούσιες ίσως - αλλά για μένα το "Ω! Τι υπέροχη Εκδρομή" του Άρη Μαραγκόπουλου είναι πιο μεστό και από το "Φλλσστ" ακόμη. Είναι προφανώς μυθιστόρημα, είναι μοντερνιστικό μυθιστόρημα, είναι πολιτικό μυθιστόρημα, αλλά κυρίως είναι μια πράξη ατόφιας τρυφερότητας με τα εργαλεία της λογοτεχνίας.