Ίχνη στην άμμο της ζωής: 2011-2012

Βιβλία-δέντρα με ρίζες βαθιές κι άλλα χείμαρροι ορμητικοί. Βιβλία με λεπτό άρωμα, βιβλία-γριές, βιβλία-πάθη και βιβλία-παιχνίδια. Βιβλία-θάλασσες, βιβλία-σιωπή… Η αναγνωστική μου χρονιά για λόγους ιδιαζόντως αναίτιους ξεκινά κάθε χρόνο τον Αύγουστο και κλείνει τον Ιούλιο με έναν απολογισμό. Καταγράφω εδώ το πέρασμα από βιβλίο σε βιβλίο, την εξερεύνηση νέων χωρών και την εξάντληση των πόρων κάποιων πλούσιων κοιτασμάτων. Εξαιρώ όσα βιβλία προστέθηκαν στη βιβλιοθήκη μου χωρίς να δοκιμάσω να τα διαβάσω. Δεν θα είχε νόημα.

  

1. Οι λεπτομέρειες του μαύρου/ Νίκος Χουλιαράς. Αθήνα: Νεφέλη, 1993
2. Ποιήματα/ Κώστας Γ. Παπαγεωργίου. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2004
3. Γιώργος Σαραντάρης: γιατί τον είχαμε λησμονήσει: μια ανθολογία από το σύνολο του έργου του/ επιμ. Μ. Γ. Μερακλής. Αθήνα: Τυπωθήτω, 2002.
4. Τα ποιήματα των 9-10 μ.μ./ Ναζίμ Χικμέτ. Αθήνα: Θεμέλιο, 2010
5. Πεταμένα λεφτά/ Γιάννης Βαρβέρης. Αθήνα: Κέδρος, 2005
6. Αβλαβής διέλευση/ Μαρία Καρδάτου. Αθήνα: Νεφέλη, 2009
7. Συγκατοίκηση με το παρόν/ Τίτος Πατρίκιος. Αθήνα: Κέδρος, 2011
8. Ο ύπνος του καπνιστή/ Μιχάλης Γκανάς. Αθήνα: Καστανιώτης, 2003
9. Ποιήματα/ Ναζίμ Χικμέτ. Αθήνα: Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, 1985
10. Μνημόσυνο για ένα ημιτελή θάνατο/ Βασίλης Ραφαηλίδης. Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 1992
11. Σύντροφος Μουσολίνι: ρίζες και δρόμοι του πρωτογενούς φασισμού. Αθήνα; Φιλίστωρ, 1999
12. Μπέικον/ Luigi Ficacci. Koln: Taschen/Γνώση, 2004
13. Επιστροφή από τη Σοβιετική Ένωση/ Αντρέ Ζιντ. Αθήνα: Ολκός, 2011
14. Νεοελληνική ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας: από την ελληνική αρχή στην αρχή της ελληνικής παρακμής /Βασίλης Ραφαηλίδης. Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2010
15. Ομάδες συμβίωσης: επαναστάτες δεσμώτες, σπάνιες στιγμές του λαϊκού μας κινήματος 1925-1974/ Κώστας Γκριτζώνας. Αθήνα: Φιλίστωρ, 2001
16. Ταξίδι στο μύθο δια της ιστορίας και στην ιστορία δια του μύθου: ο κινηματογράφος του Θεόδωρου Αγγελόπουλου/ Βασίλης Ραφαηλίδης. Αθήνα: Αιγόκερως, 2003.
17. Ο ύπνος της Ανδριανουπόλεως: κείμενα της θητείας στο βορρά/ Θοδωρής Γκόνης. Αθήνα: Άγρα, 2011
18. Βιβλιοθήκες γεμάτες φαντάσματα/ Jacques Bonnet. Αθήνα: Άγρα, 2010
19. Sonderkommando: από την κόλαση των θαλάμων αερίου/ Σλόμο Βενέτσια. Αθήνα: Πατάκης, 2008
20. Πέρα από την ενοχή και την εξιλέωση/ Jean Amery. Αθήνα: Άγρα, 2009
21. Αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν/ Primo Levi. Αθήνα: Άγρα, 2006
22. Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος/ Primo Levi. Αθήνα: Άγρα, 2009
23. Η ανακωχή/ Primo Levi. Αθήνα: Μέδουσα, 1997
24. Ο μύθος του Σίσυφου/ Αλμπέρ Καμύ. Αθήνα: Καστανιώτης, 2010
25. Φασισμός: ιστορία και ερμηνεία/ Emilio Gentile. Αθήνα: Ασίνη, 2002
26. Άουσβιτς: 60 χρόνια μετά/ Annette Wieviorka. Αθήνα: Πόλις, 2006
27. Κρυφός κυνηγός/ Γιώργος Μαρκόπουλος. Αθήνα: Κέδρος, 2010
28. Η φωνή της σιωπής: ποιήματα 1966-2000/ Αργύρης Χιόνης. Αθήνα: Νεφέλη, 2006
29. Με την υπογραφή Μαλρώ/ Ζαν-Φρανσουά Λυοτάρ. Αθήνα: Καστανιώτης, 1998
30. Νίκος Χουλιαράς: τα πίσω δωμάτια του νου (κατάλογος αναδρομικής έκθεσης στο Μουσείο Μπενάκη, Νοέμβριος, 2011 – Ιανουάριος, 2012)
31. Ποιήματα/ Τσέσλαφ Μίλος. Αθήνα: Γαβριηλίδης, 2005
32. Σύγχρονη γερμανόφωνη ποίηση/ επιμέλεια Αντώνης Τριφύλλης. Αθήνα: Γαβριηλίδης, 1983
33. Νυχτερινός επισκέπτης/ Τάσος Λειβαδίτης
34. Δαρβινισμός: και η ιστορία του έως τις μέρες μας/ Κ. Κριμπάς. Αθήνα: Ωκεανίδα, 2009

Κουβαδάκια: τσεκ, μπρατσάκια: τσεκ, μαγιώ: τσεκ, αντιηλιακά-ρούχα-γιογιό-κόμικ-καρότσι-καπέλα-κοκκαλάκια-παπούτσια-φωτογραφική μηχανή-σκάκι-ντόμινο-βατραχοπέδιλα-μάσκα-αναπνευστήρας-πετσέτες-ψάθες…: τσεκ-τσεκ-τσεκ-τσεκ….

Έτοιμοι λοιπόν για αναχώρηση. Στα παραπέρα και στα ενδότερα. Μια μικρή μετανάστευση στις γαλάζιες χώρες. Τα βιβλία που παίρνω μαζί μου είναι το «Συνεχές ωράριο» του Πατρίκιου (Κέδρος, 2000), ο «Καπιταλισμός: η κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας του Ραφαηλίδη (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2000) και «Ο Χίτλερ, οι Γερμανοί και η «τελική λύση»» του Kershaw (Πατάκης, 2009).

Υστερόγραφο: Η Ε. είναι μια παλιά φίλη. Είχε πάντα πλούσιο στήθος και ωραία μαλλιά, ή τουλάχιστον γι’ αυτό ήταν σίγουρη. Έμαθα χθες πως ο καρκίνος θέλει να της τα πάρει. Μακάρι να αλλάξει γνώμη ο άθλιος...

24 Ιουλίου: Τα γκαρσόνια και η αστυνομία

Κάθε χρόνο είχα τις απορίες μου. Τέτοια μέρα. Αναρωτιόμουν τι γιορτάζουμε στη "γιορτή της δημοκρατίας" -  οι καλεσμένοι της Προεδρίας της γιατί είναι χαρούμενοι. Φέτος που δεν προσκλήθηκε κανείς (δεν θέλουμε θλιμμένους στη γιορτή μας) νομίζω πως βρήκα επιτέλους την απάντησή μου:

Η Δημοκρατία μας θα "γιορτάζει" στο εξής σε εργοστάσια και σε δρόμους τους αγώνες και τις αγωνίες της. Κι όχι στο Προεδρικό της μέγαρο. Γιατί είναι λαϊκή κοπέλα. Η δημοκρατία μας...

Ένα καλοκαιρινό απόγευμα του 1979

Ξέρεις, αυτές τις μέρες έρχεται και κάθεται επίμονα στο νου μου μια εικόνα που είναι χιλιάδες εικόνες σε σπίτια καλοκαιρινά χρόνια τώρα. Μια εικόνα ζωντανή, που κοιτάζει, μυρίζει, γεύεται τη ζωή, τη ρουφάει. Μια μεγάλη γυναίκα ιδρωμένη βγαίνει στη  βεράντα ή την αυλή. Φοράει ένα φουστάνι παλαιικό. Κρατάει στο χέρι της ένα πιάτο με φέτα, ντομάτα και δυο βρεγμένα παξιμάδια χιονισμένα με ρίγανη. Τ’ αφήνει στο τραπέζι μπροστά σου, σε ένα τραπέζι με πλαστικό τραπεζομάντηλο. Είναι για σένα. Της χαμογελάς κι αρχίζεις να τρως και καταπίνεις τα χρόνια σιγά-σιγά και η γυναίκα γερνάει αφηγούμενη ένα μεγάλο παραμύθι και εσύ γίνεσαι άντρας κι αρχίζεις κι εσύ να χαλάς σιγά-σιγά κι η φωνή της κι η μυρωδιά της σε ποτίζουν κι ύστερα είσαι μόνος με ένα πιάτο μπροστά σου που έχει μέσα φέτα, ντομάτα και δυο βρεγμένα παξιμάδια χιονισμένα με ρίγανη. Ένα καλοκαιρινό απόγευμα του 1979 ή του ποτέ ή του πάντα ή του παντού ή του πουθενά. 

Παράλληλες θητείες (blog υπό κατάληψη)

Της Κ.

Το τι εννοεί ο καθένας «θητεία» είναι εντελώς υποκειμενικό, και άρα υποκειμενική και η αξία της διαβίωσής του εντός της. Εγώ λοιπόν όπως και η «διοργανώτρια» αυτών των εξομολογήσεων δεν είχα πολλές παρτίδες με φανταράκια, σχεδόν τα απέφευγα. Ποτέ δεν ασχολήθηκα με «πλατωνικές» σχέσεις. Να όμως που ό, τι αποφεύγεις στο τέλος το λούζεσαι, για να μην πω το παντρεύεσαι.

Η δική του θητεία ήταν στα «υγρά» Γιάννενα, μέσα στην ομίχλη και την καταχνιά, μακριά μου, με «κάφρους» και «απολίτιστους» μέσα στο θάλαμο. Η δική μου θητεία (γιατί έχουν κι άλλοι δικαίωμα να θητεύουν κι ας μη φορούν χακί) ήταν στο Leeds της Αγγλίας. Εκεί να δεις υγρασία, καφρίλα από Άγγλους και Γάλλους συγκάτοικους που δεν ξέβγαζαν όπως έπρεπε τα πιάτα, δεν έπλεναν όπως έπρεπε την μπανιέρα, πανάκριβα σούπερ μάρκετ, όπου τα χρήματα δεν έφταναν ούτε για τις μισές ανάγκες, μακριά από το αμόρε, τη μαμά, τον μπαμπά και τους φίλους, χωρίς να ελπίζω σε κάποιο επισκεπτήριο και κυρίως χωρίς να μπορώ να εκφράσω τα συναισθήματά μου στη μητρική μου γλώσσα.

Εκείνος μου έστελνε γράμματα νοσταλγίας, ρομαντισμού και «αχ, πόσο σε θέλω» κι εγώ του έστελνα γράμματα σιχτιρίσματος και γκρίνιας για το χάσμα πολιτισμού με τους «άλλους». Τότε τον θύμωσα πραγματικά! Σίγουρα σκεφτόταν ότι είμαι ξενέρωτη και πεζή. Μου το είπε κιόλας και στο τηλέφωνο και στα γράμματά του. Δεν το περίμενε ότι τα ενδιαφέροντά μου ήταν το μικροαστικό πλύσιμο των πιάτων, το σούπερ μάρκετ και λοιπές μη ερωτικές ασχολίες.

Όταν γύρισα στην Ελλάδα η σχέση μας πέρασε κρίση!!! Δεν επικοινωνούσαμε πια όπως πριν, πάει, αυτό ήταν, φαινόταν και από τα γράμματα μου, δεν τον καταλάβαινα, δεν ένοιωθα το πήξιμό του, δεν αντιλαμβανόμουν ότι έχανε τη ζωή μέσα από τα χέρια του, κάνοντας μια άχρηστη θητεία και άλλα τέτοια που σίγουρα έχετε ξανακούσει.

Όταν έγινε ο σεισμός του ’99 και χρειάστηκε όλοι να κοιμόμαστε με βιβλιάρια τράπεζας, διαβατήρια, ταυτότητες και άλλα χρήσιμα έγγραφα σε περίπτωση που έπεφτε το σπίτι μας, ΕΚΕΙΝΟΣ κοιμόταν με τα γράμματά μου από την Αγγλία! ΝΑΙ! Ήταν ό, τι σημαντικότερο ήθελε να φυλάξει από μια επικείμενη καταστροφή. Δεν ήθελε να ξεχάσει ότι τον «γείωνα» και ίσως να κατάλαβε ότι και η δική μου θητεία είχε τα ζόρια της και ήταν ο μόνος που τα εξομολογούμουν.

Χρόνια πολλά μετά συνεχίζουμε να θητεύουμε ο ένας δίπλα στον άλλον, να αντέχουμε ο ένας τον άλλον, με τις διαφορές μας ακριβώς όπως και τότε. Και περιττό να σας πω ότι κανένας από τους δύο δεν έχει κάνει την παραμικρή υποχώρηση στο πως αντιλαμβανόταν και συνεχίζει να αντιλαμβάνεται τις θητείες του!

***

Το αγορίστικο αφιέρωμα στις ιστορίες του στρατού συμπληρώθηκε χθες με ευθύνη της Σταυρούλας και με τη γυναικεία ματιά της γκόμενας, της μάνας, της αδερφής του στρατιώτη. Στο αφιέρωμα αυτό έγραψαν επίσης η Silia , η RoubinakiM, η nefosis , η Ιφιμέδεια, το ξωτικό και η Πολυάννα. Σήμερα ο βιβλιοθηκάριος τελεί υπό την κατάληψη της Kυράς του. Η ιστορία είναι δική της. Κάθε ομοιότητα με την πραγματικότητα είναι εντελώς συμπτωματική....

Ιστορίες μιας άσχημης γοργόνας

1816. Αρχές Ιουλίου. Στο πλοίο «Μέδουσα» που αναχωρεί από το Charente-Maritime επιβαίνουν 400 Γάλλοι αξιωματούχοι. Το πλοίο έχει προορισμό το Saint-Louis. στην Αφρική. Αποστολή των επιβατών του η ανάληψη της διακυβέρνησης της νέας γαλλικής αποικίας της Σενεγάλης. Το πλοίο προσαράζει ανοιχτά της Μαυριτανίας και εγκαταλείπεται. 150 επιβάτες καταφεύγουν σε σχεδία που μέρες παρασύρεται για μέρες από ρεύματα και πλέει χωρίς προορισμό. Στη σχεδία σημειώνονται θάνατοι από την πείνα και τη δίψα, εξέγερση και κανιβαλισμός, καθώς τα εφόδια είναι ελάχιστα. Επιβιώνουν σε κτηνώδη κατάσταση 10 επιβαίνοντες, οι οποίοι περισυλλέγονται από το πλοίο “Argus” 13 μέρες μετά. Ο ζωγράφος Jean-Louis-Théodore Gericault εμπνέεται από την ιστορία αυτή και το 1819 παρουσιάζει τον πίνακά του με τίτλο «η σχεδία της Μέδουσας», οπότε και δημιουργείται σκάνδαλο για την ωμή φρίκη που καταγράφει.

2012. Αρχές Ιουλίου. Ένας άντρας εντοπίζεται από Τυνήσιους ψαράδες, να επιβαίνει σε υπόλειμμα φουσκωτού σκάφους, γυμνός και σε άθλια κατάσταση. Ο άντρας αναφέρει πως περισσότεροι από 50 άνθρωποι, προερχόμενοι από την Ερυθραία, τη Σομαλία και το Σουδάν, προσπαθούν μαζί του να διασχίσουν τη Μεσόγειο και να φθάσουν στην Ιταλία από τη Λιβύη με το σκάφος. Στόχος τους να διαφύγουν από την πείνα και την εξαθλίωση που κυριαρχεί στις εμπόλεμες χώρες τους. Το φουσκωτό σκάφος, στο οποίο επιβαίνουν, ανατρέπεται ανοιχτά της Ιταλίας. Διασώζεται μόνο αυτός. Επί 14 μέρες καταφέρνει να επιβιώσει αβοήθητος στο σκάφος που παραδέρνει στη Μεσόγειο. Κανείς ζωγράφος δεν θα καταγράψει την ωμή φρίκη αυτών των ναυαγών. Κανένα σκάνδαλο δεν θα δημιουργηθεί. Η ασχήμια της φρίκης δεν μπορεί πια να μας πετρώσει. Εξοικειωθήκαμε με την όψη της.

la couleur du soufre

Σημείωση: για λόγους στοιχειώδους σεμνοτυφίας δεν τιτλοφορώ το κείμενο αυτό «το χρώμα του κώλου».

Ο στρατός είναι μια παράλογη αναγκαιότητα που εκτός από τον προφανή σκοπό που καλείται να υπηρετήσει , υπερασπίζεται και αρχές και αξίες που για κάποιο λόγο τις συνδέει με αυτόν: ανδρεία, εθνική υπερηφάνεια, υπακοή, ιεραρχία, αυτοθυσία… Σε περιόδους ειρήνης η βασική αναγκαιότητα ατονεί. Προκειμένου όμως να διατηρηθεί το στρατιωτικό σύστημα και να δικαιολογηθεί η χρησιμότητά του, η υπεράσπιση των αρετών που αναφέραμε γίνεται πια ο βασικός στόχος, για τον οποίο κάθε νέος άντρας καλείται να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία. Και εκεί ανθεί το αλλόκοτο.

Οι στρατιωτικές ιστορίες είναι ένας άρρηκτος δεσμός για όσους έχουν θητεύσει στο παράλογο. Πολλές φορές αναπτύσσονται τέτοιου είδους θεματικές συζητήσεις σε παρέες, όπου με την απαραίτητη συνοδεία καφρίλας ξεδιπλώνονται στιγμιότυπα και περιγράφονται πρόσωπα, ρόλοι και χαρακτήρες, ακόμη και από βύσματα – που αλί αν ξέρουν τι χρώμα είναι το χακί. Η συνήθης αντίδραση του πιθανά παρόντος θηλυκού πληθυσμού των συνθέσεων αυτών ξεκινάει από χαλαρή αδιαφορία μετά αποδοκιμαστικού μορφασμού, μέχρι αυστηρή αποδοκιμασία μετά εντόνου μορφασμού.

Η στρατιωτική μου θητεία κράτησε 18 μήνες. Κατά τη διάρκειά τους έζησα πίσω από μάντρες στρατοπέδων κοιτώντας είτε την Κόρινθο, είτε τα Γιάννενα, είτε τον κόλπο του Μούδρου. Θα έλεγα πως μάλλον ήμουν μια αξιοπρεπής περίπτωση απροσάρμοστου φαντάρου με κομπλεξικές και σνομπ τάσεις. Πώς αλλιώς εξάλλου να δικαιολογήσω τους τόνους βιβλίων που διάβασα, όταν οι διπλανοί μου περιεργάζονταν τσόντες του απώτερου παρελθόντος – που ωστόσο διατηρούσαν αναλλοίωτη την… επικαιρότητά τους χρόνια μετά μέσα στη μονάδα. Προνομιακός χώρος ανάγνωσης, η σκοπιά. Τι άλλο να κάνω εξάλλου, αφού ο εχθρός μάλλον δεν ενδιαφερόταν να μας επιτεθεί;

Την περίοδο εκείνη – ίσως όχι τυχαία -  με ενδιέφερε ο σουρεαλισμός και διάβαζα οτιδήποτε έπεφτε στα χέρια μου γύρω από αυτόν; Βιογραφίες, μανιφέστα, ιστορία του κινήματος, θεωρητικά κείμενα. Αν και κριτικός στο σουρεαλισμό, και ίσως γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, διάβασα κάποια στιγμή και τον Georges Bataille. Το βιβλίο λεγόταν «Ηλιακός πρωκτός». Ήταν μια έκδοση της «Νεφέλης» σε μετάφραση του Κωστή Παπαγιώργη. Αν θυμάμαι καλά ήταν μια σειρά δοκιμίων. Σε ένα από αυτά υπήρχε ένα κείμενο για τον ακρωτηριασμό του Βαν Γκογκ. Υπήρχε μια γαλλική φράση εκεί μέσα που περιέγραφε το κίτρινο χρώμα των διάσημων ηλίανθων, στο οποίο κίτρινο ο ίδιος ο ζωγράφος απέδιδε κάτι από τη φθοροποιό και άρρωστη εικόνα του ήλιου. Χαρακτήριζε αυτό το κίτρινο ως χρώμα του θειαφιού ή γαλλιστί “la couleur du soufre”.

Μου άρεσε ο ήχος της φράσης:  “la couleur du soufre”. Και με το στυλό που πάντα κουβαλούσα πάνω μου την έγραψα στον ασβεστωμένο τοίχο της σκοπιάς, περνώντας ξανά και ξανά το μελάνι πάνω στα γράμματα για να είναι ευκρινής. Το νούμερο τέλειωσε, αλλά την επόμενη μέρα είχα πάλι σκοπιά στο ίδιο μέρος. Ανέβηκα βαριεστημένα και στάθηκα να χαζεύω το ηλιοβασίλεμα στον κόλπο του Μούδρου. Θυμήθηκα τότε τη φράση και έψαξα να τη βρω. Με έκπληξή μου πρόσεξα πως κάποιος είχε απαντήσει από κάτω. Κάποιος γαλλομαθής ίσως; Ο συνομιλητής μου λοιπόν απαντούσε: «το χρώμα της σούφρας σου μαλάκα». Και σε μια από αυτές τις σπάνιες συναντήσεις του σουρεαλισμού με την πραγματικότητα άρχισα να γελώ θεωρώντας πως είχε κλείσει ο κύκλος, αφού η «σούφρα μου» συναντούσε πια τον "ηλιακό πρωκτό" του Bataille…

ΥΓ: Για κάποιο λόγο συμφωνήσαμε κάποιοι να γράψουμε ιστορίες του στρατού στα blog μας. Στο αφιέρωμα συμμετέχουν επίσης:

Δύτης των Νιπτήρων
Τσαλαπετεινός
Το ιστολόγιο του ερυθρού καγκουρώ

Κυνοκέφαλοι

SilentCrossing

Η ωραία Σέλιτσα

Oldboy
Μεταπαράλογος

Jean Amery- Primo Levy: το βίωμα ως χρήσιμος στοχασμός

Δεν ξέρω τι μας διδάσκουν τα κατορθώματα, οι αυτοκρατορίες, οι πόλεμοι και οι μάχες, οι ανακαλύψεις, το εμπόριο, οι ήρωες, οι βασιλείς, οι αυτοκράτορες που πάντα γέμιζαν και πάντα θα γεμίζουν τα σχολικά μας βιβλία. Πρέπει ίσως να είμαστε περήφανοι που είμαστε Έλληνες, ίσως η περηφάνια μας αυτή να είναι απόλυτα απαραίτητη για να αντέχουμε αυτόν τον τόπο. Κάποιοι  ισχυρίζονται πως η περηφάνια είναι δημιουργική, γόνιμη, γεννάει νέους ήρωες και νέα επιτεύγματα.

Όπως και να είναι, αναρωτιέμαι τον τελευταίο καιρό πόσο πιο χρήσιμη θα ήταν στην εκπαίδευσή μας τη σχολική η διδασκαλία των ανθρώπινων φρικαλεοτήτων. Πόσο θα τροφοδοτούσε τη διαρκή ετοιμότητά μας για υπεράσπιση του ανθρώπινου χαρακτήρα του πολιτισμού μας η γνώση της έκτασης και της έντασης των εγκλημάτων που διαπράξαμε όλους αυτούς τους αιώνες, συνήθως στο όνομα μιας σημαίας, μιας πίστης, μιας θρησκείας, μιας τάξης.

Αυτό θα σήμαινε ίσως πως έτσι το εκπαιδευτικό σύστημα θα γινόταν χρήσιμο στην κοινωνία, επομένως και επικίνδυνο. Επομένως καλύτερα να κοιμίζουμε τους λαούς με περηφάνια.

Δεν είχα ποτέ ασχοληθεί ιδιαίτερα με το φρικιαστικό θέμα της γενοκτονίας των Εβραίων από τη ναζιστική Γερμανία, των στρατοπέδων συγκέντρωσης, του Ολοκαυτώματος, της λεγόμενης «τελικής λύσης» που εξολόθρευσε εκατομμύρια γυναίκες, άντρες και παιδιά επειδή ήταν ή χαρακτηρίζονταν Εβραίοι, ομοφυλόφιλοι ή τσιγγάνοι. Οι αναφορές μου ήταν σκόρπιες και συχνά αλλοιωμένες από ιδεολογήματα ή συναισθηματισμούς. Διάβασα λοιπόν τον τελευταίο καιρό τέσσερα βιβλία άμεσα σχετικά με το θέμα. Παρατηρώ ότι όλα εκδόθηκαν τα τελευταία χρόνια και προσπαθώ να καταλάβω γιατί αργήσαμε να μιλήσουμε εκτενώς γι’ αυτό το θέμα στην Ελλάδα. Το πρώτο είναι η συγκλονιστική αφήγηση ενός «προνομιούχου» των στρατοπέδων συγκέντρωσης, του Ελληνοεβραίου Σλόμο Βενέτσια, με τίτλο «Sonderkommando: Μέσα από την κόλαση των θαλάμων αερίου» (Πατάκης, 2008) Το δεύτερο είναι του Jean Amery, έχει τίτλο «Πέρα από την ενοχή και την εξιλέωση» και κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδ. Άγρα το 2010. Είναι μια συλλογή εξαιρετικών δοκιμίων ενός ευφυούς ανθρώπου που μετατρέπει το βίωμά του σε διανοητική περιπέτεια. Λιγότερο αιχμηρός στο επίσης δοκιμιακό «Αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν» (Άγρα, 2000) και στεγνά, σχεδόν επιστημονικά, αφηγηματικός, στο «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος» (Άγρα, 2009) ο Πρίμο Λέβι αποτελεί επίσης μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση μάρτυρα των φρικαλεοτήτων.

Τα βιβλία αυτά εκτός από την προφανή χρησιμότητά τους, της γνώσης που συγκροτείς για το πιο αποτρόπαιο ίσως ολοκληρωτικό έγκλημα της ανθρώπινης ιστορίας, σου προσφέρουν αφειδώς τα ερωτήματά τους. Ενδεικτικά: πόσο συνένοχοι είμαστε όταν γνωρίζουμε για ένα έγκλημα που διαπράττεται δίπλα μας και δεν αντιδρούμε; Υπάρχει συνολική ενοχή; Υπάρχει συνολική εξιλέωση από αυτή την ενοχή; Ποιοι επιβιώνουν, πώς επιβιώνουν από τις ακραίες συνθήκες απανθρωποποίησης; Ποιοι ήταν, ποιοι είναι, ποιοι θα είναι οι θύτες; Υπάρχουν στοιχεία κοινά στις κοινωνίες που εξαθλιώνονται από τους πολέμους και τις οικονομικές κρίσεις και στις μικροκοινωνίες των εγκλωβισμένων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης; Είναι τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ένα πειραματικό εργαστήριο για μια σειρά επιστήμες: ανθρωπολογία, ιστορία, κοινωνιολογία, γλωσσολογία, ψυχολογία;

Στα βιβλία αυτά δεν κυριαρχεί η περιγραφή φρικιαστικών στιγμιότυπων. Αυτό που στοιχειώνει τον αναγνώστη είναι ο αναστοχασμός του βιώματος, το θάρρος του διανοητή να αντιμετωπίσει τις αμείλικτες εμπειρίες του με τρόπο χρήσιμο σε όποιον διαβάσει την αφήγηση ή τη σκέψη του. Πόσο βαθειά ανθρώπινος είναι ο στόχος αυτός: να κάνεις χρήσιμο στην κοινωνία το βίωμά σου.

Μια «ιστοΐα» για το ξύρισμα (δράμα εις πράξιν μία)

Καλοκαιρινό μεσημέρι Σαββάτου. Μια φλύαρη μικρή στις αρχές των γλωσσικών της κατακτήσεων ζητάει επίμονα από τον μπαμπά την αφήγηση μιας ακόμη (έκτης ή έβδομης) ιστορίας. Η μαμά σιδερώνει στο χωλ.

Μικρή: Άλλη μια ιστοΐα μπαμπά. Καλαταία....

Μπαμπάς: Τελευταία όμως, εντάξει; Λοιπόοοον...

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα μικρό κοριτσάκι που ζήτησε από τον μπαμπά του να της πει μια ακόμη ιστορία. Ο μπαμπάς κοίταξε μέσα στο κεφάλι του και δεν βρήκε ούτε μία. Άνοιξε τη ντουλάπα, σήκωσε τα μαξιλάρια, έψαξε στην κατσαρόλα, αλλά τίποτα, είχαν όλες τελειώσει. Ο μπαμπάς έσκυψε το κεφάλι και καθόταν στενοχωρημένος που δεν είχε άλλες ιστορίες. Το κοριτσάκι είδε που ήταν στενοχωρημένος, έσκυψε, του έδωσε ένα φιλάκι και του είπε: « μην στεναχωριέσαι μπαμπά». Και τότε φύτρωσε στο μάγουλο του μπαμπά μια μικρή ιστοριούλα: η ιστορία του φιλιού

Μικρή: Και μετά;

Μαμά: Και μετά ο μπαμπάς την ξύρισε.

Μπαμπάς: ………

Μικρή: Μπαμπά α μου πει μια ιστοΐα τώα;