Μαρτυρολόγιο (Ι)

Είναι μια γυναίκα μέσα στη νύχτα. Γύρω στα 60. Στέκεται όρθια μπροστά στην πόρτα μιας πολυκατοικίας και κοιτάζει το δρόμο σαν να περιμένει κάποιον που δεν έρχεται. Κρατάει μια πλαστική σακούλα, γεμάτη ρούχα μάλλον, στο ένα της το χέρι. Με το άλλο κλείνει κάπως το πανωφόρι της, ψηλά, κοντά στο λαιμό.

Την άλλη μέρα το πρωί δεν είναι εκεί. 

***

Είναι ένας άντρας που περιφέρεται όλη τη νύχτα γυμνός μέσα στο σπίτι του – το ιδανικό θα ήταν να πούμε πως είναι νεαρός, λεπτός και όμορφος. Είναι ένας γέρος όμως. Τα χέρια του, τον ανδρισμό, το βλέμμα του τα έχει νικήσει ο χρόνος. Μοιάζει να ανησυχεί. Κάθε λίγο πλησιάζει στο παράθυρο, κοιτάζει έξω, στρέφει το βλέμμα του ψηλά, προφανώς στον ουρανό, και ύστερα γυρίζει πάλι την πλάτη.

Σαν ξημερώνει, βγαίνει στο μπαλκόνι και ποτίζει τα λουλούδια του. 

***

Ο Φ. είναι βιβλιοθηκάριος – όλοι ξέρουμε πως δεν είναι πολύ καλά στα μυαλά του. Δουλεύει χρόνια στο αναγνωστήριο. Του ζητάς να σου φέρει ένα βιβλίο με αυτό το συγκεκριμένο ταξιθετικό αριθμό κι εκείνος επιστρέφει ύστερα από λίγο κρατώντας το στο χέρι. Αν σε συμπαθήσει θα σου φέρει συνήθως αυτό που του ζήτησες. Αν είσαι άντρας έχεις αυξημένες πιθανότητες να σε συμπαθήσει. Το πιθανότερο ωστόσο είναι να σου φέρει το διπλανό βιβλίο στο ράφι, σαν να επιμένει πως τίποτα δεν είναι στη θέση του, πως όλα, τα βιβλία και οι άνθρωποι και τα αισθήματα είναι παρατοποθετημένα. Μια μέρα μπήκε στο αναγνωστήριο ένας όμορφος νεαρός άντρας και ζήτησε από τον Φ. ένα βιβλίο.

Ο Φ. του έφερε ένα βιβλίο του 1903 με τίτλο «Ο ντροπαλός ερωτευμένος: κωμωδία εις πράξιν μίαν». Ο νεαρός του είπε πως έκανε λάθος!

***

Ο πίνακας είναι του Δημήτρη Τζαμουράνη

Εδώ Λονδίνο. Στην Ελλάδα τα νεράντζια μυρίζουν υπέροχα

- Μιλάς αγγλικά; Είσαι Έλληνας;

Αργά χθες τη νύχτα ένας Ιταλός κοντά στα τριάντα με υγρά μάτια με πλησιάζει στα Προπύλαια. Κρατάω μια κόκκινη σημαία.

- Μπορείς να μου δώσεις τη σημαία σου; Θέλω να την πάρω μαζί μου.

- Θα στη δώσω αν μου υποσχεθείς ότι θα μου δώσεις τη δικιά σου στη Ρώμη σύντομα

- Θα πάμε πρώτα οι δυο μας στη Μαδρίτη να πάρουμε σημαίες κι εντάξει: μετά στη Ρώμη!

Δεν είναι για εμάς οι εξαλλοσύνες. Εξάλλου μάθαμε σε αυτό το Κόμμα τις χαρές να τις παίρνουμε πάντα με αντικαταβολή. Είμαστε στα Προπύλαια. Ο κόσμος αραιώνει. Στεκόμαστε στο γκαζόν. Και βλέπουμε το Θόδωρο και τη Μαίρη να τρέχουν κατά πάνω μας. Αγκαλιαζόμαστε και οι τέσσερις και κλαίμε. Στα αναφιλητά της η Μαίρη μονολογεί: "για όλους αυτούς που έδωσαν τη ζωή τους και σήμερα δεν είναι εδώ". Και ύστερα "και για όλους αυτούς που έζησαν να το δουν".

Λίγες ώρες νωρίτερα πάω να ψηφίσω. Βρίσκω έναν γνωστό μου από τον ΚΚΕ και πάω να τον χαιρετίσω. "Καλώς τον εξουσιαστή" μου λέει χολωμένος. Σκατόψυχε!

Ετοιμαζόμαστε για καταμέτρηση. Στην τάξη γύρω-γύρω σχολικές εργασίες. Αναρωτιέμαι πόσοι σήμερα τις πρόσεξαν. Πόσοι σκέφτηκαν πως ψηφίζουν για τις παιδικές ζωγραφιές.

Την Πέμπτη στην Ομόνοια. Ο Παρασκευάς ήρθε πάλι στην Αθήνα. Είναι 93 φέτος. Πάλι συγκινημένος. Ρωτάει και ξαναρωτάει το Γιώργο "λες βρε Γιώργη;". Ο γιος μου τον κοιτάει θαμπωμένος. Νιώθεις πως τον παρακολουθεί σε κάθε του κίνηση, λες πως φοβάται μην σπάσει ο Παρασκευάς. Ίσως να απορεί πώς είναι να είσαι ένας άνθρωπος που πάντα πάλευε για το δίκιο του κόσμου. Ίσως απλά να τον εντυπωσίασαν όσα του είπα για τον Παρασκευά: πως ήταν αντάρτης, πως έχει μπει σε φυλακές κι έχει καταδικαστεί σε θάνατο, πως οι ναζί τον είχαν αιχμάλωτο στην κλούβα μαζί με άλλους μπροστά στο τραίνο για να αποφύγουν δολιοφθορά από όσους αντιστέκοταν στην Κατοχή. Του έχω πει πολλές φορές πως δεν αντιστέκονται οι πολλοί.

Ο Τσίπρας μιλάει στον συγκεντρωμένο κόσμο. Στεκόμαστε δεξιά του, προς την Εθνική Βιβλιοθήκη. Κάτω από μια νεραντζιά. Τον φωτογραφίζω. Στο πλάνο και ο Κοραής. Κάποιος φωτογράφος έχει κάτσει στην αγκαλιά του αγάλματος. Σκέφτομαι εκείνη την ώρα: "Το θέμα βέβαια είναι αυτή η επίμονη σιωπή των αγαλμάτων που θα στέκουν εκεί ακόμη κι όταν τελειώσουν οι πανηγυρισμοί μας".

Λίγο πριν, πάλι εκεί στη νεραντζιά κάποιοι δημοσιογράφοι του BBC. Ρωτάνε την Κ. αν αυτά είναι πορτοκάλια. Τους λέει πως όχι, πως μοιάζουν, αλλά είναι πικρά. Κόβει ένα από το δέντρο, ξύνει με τα νύχια της τη φλούδα λίγο. Και τους το δίνει να το μυρίσουν. Κι εκείνοι εντυπωσιάζονται. Ο Φώτης σχολιάζει χαμηλόφωνα: "Εδώ Λονδίνο. Στην Ελλάδα τα νεράντζια μυρίζουν υπέροχα".

Λίγο πριν φύγουμε. Οι φίλοι μας έχουν σκορπίσει κουρασμένοι. Έχουμε περπατήσει ανάμεσα στους συντρόφους μας που τραγουδούν αντάρτικα, γελούν, αγκαλιάζονται, όλοι αγκαλιάζονται σήμερα. Μια μεγάλη ομάδα Γερμανών πίνουν μπύρες, Ένας Ισπανός πάει κι έρχεται κουνώντας μια τεράστια κόκκινη σημαία. Μονάχος του. Σταματάμε, κοιταζόμαστε και φιλιόμαστε. Κι αγκαλιαζόμαστε κι εμείς. Ώρα να γυρίσουμε σπίτι.

Στη γωνία, το προεκλογικό περίπτερο του ΠΑΣΟΚ. Άδειο. Τσαλακωμένο. 40 τσαλακωμένα χρόνια.

Την Κυριακή διαλέγεις μαλακτικό

(Και βουβαίνεσαι. Για τα δεδομένα σου έστω. Η αναμονή σε κατακλύζει, δεν επιβιώνει καμία άλλη σκέψη. Είναι αναμονή, όχι προσδοκία. Έχουμε εκλογές. Η Αριστερά θα νικήσει. Είναι κρίσιμο να κυβερνήσει αυτοδύναμα. Η δική σου Αριστερά, αυτή με την οποία συντάσσεσαι, στη συλλογικότητα της οποίας ενεργά συμμετέχεις πολλά χρόνια τώρα. Και κρίνεσαι. Και κρίνεις βεβαίως. Θαρρετά κρίνεις. Οι φίλοι σου, οι συνάδελφοί σου, οι γείτονες, οι γονείς στο σχολείο ξέρουν πως είσαι στο ΣΥΡΙΖΑ. Δεν το κρύβεις. Δεν κυριαρχεί στη δημόσια συμπεριφορά σου ως «γραμμή», δεν ζεις σε κομματικό σωλήνα, συμπεριφέρεσαι όμως ως αριστερός, αντιδράς ως τέτοιος, δρας ως τέτοιος. Και κρίνεσαι.

Ας μιλήσουμε τώρα για σένα. Τον άλλο εσένα, όχι εμένα εσένα (όχι αυτόν τον κατασκευασμένο εμένα σε δεύτερο πρόσωπο λόγω ύφους γραφής). Που δεν φαίνεσαι να είσαι κάτι σαφές, ανεξάρτητα τι έχεις ψηφίσει, που δεν βάζεις στην καθημερινότητά σου ούτε τη πολιτική συλλογικότητα, ούτε τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων σου, που περιφέρεσαι στους διαδρόμους ενός πολιτικού σουπερμάρκετ διαλέγοντας κάθε φορά το κομματικό μαλακτικό που θα αγοράσεις. Όχι γιατί το θες, αλλά γιατί πρέπει να ψηφίσεις, γιατί οι τρίχες σου είναι ξηρές και πρέπει να τις μαλακώσεις με μια κρέμα. Που κρίνεις. Δικαίωμά σου λες να κρίνεις. Όντως δικαίωμά σου! Τι εύστοχα που κρίνεις, πιο εύστοχα καταδικάζεις όταν σε πιέσουν να διαλέξεις ποιος θα σε κυβερνήσει, ποιος είναι πιο σταθερός στις απόψεις του, πιο ηθικός. Την Κυριακή διαλέγεις μαλακτικό. Δεν είσαι πολύ σίγουρος. Δεν θες το παλιό πολιτικό προσωπικό, αυτό που διάλεγες τόσα χρόνια. Φοβάσαι τους νέους μην κάνουν τα ίδια που διάλεγες τόσα χρόνια. Η εξουσία διαφθείρει λες. Δεν θες να λερωθείς, να χρεωθείς άλλη μια διάψευση. Δεν σηκώθηκες από τον καναπέ σου, δεν έφαγες δακρυγόνα στο δρόμο, ούτε γκλομπιές στο κεφάλι, δεν αντέδρασες στην αυθαιρεσία της διοίκησης, δεν συγκρούστηκες ποτέ, δεν εκτέθηκες σε μια εκλογή, δεν έγραψες έστω για όλα αυτά για να απευθυνθείς σε κάποιον, να τον προβληματίσεις. Δεν εκτέθηκες γιατί θα κρινόσουν. Είσαι καλύτερος στο να κρίνεις παρά στο να κρίνεσαι, έτσι; Θα σου φανούν σκληρά και άδικα ακόμη τα λόγια μου. Ακόμη κι αν ξέρεις πως σε νοιάζομαι και πως σε αγαπάω.

Πόσο αδύναμος ένιωσα ρε φίλε όμως που δεν ήσουν δίπλα μου όταν αντιδρούσα, όταν αντιστεκόμουν, όταν επέλεγα τη σύγκρουση από την υποταγή. Έλα πες μας την άποψή σου τώρα. Διάλεξε κι επιχειρηματολόγησε για τις ιδιότητες κάθε μαλακτικού.

Να σου πω και το άλλο. Υπάρχουν κι αυτοί με τις ιδεολογικές αναφορές – θες να τις λες παλαιοκομματικές αγκυλώσεις, δικαίωμά σου. Αυτούς τους σέβομαι φίλε – νάτο το πρώτο πρόσωπο. Σε αυτούς αναγνωρίζω μια βάση, μια αρχή – συμφωνώ ή διαφωνώ μαζί της. Μόνο αυτούς σέβομαι. Για να τα λέμε όλα.

Θα βάλω σε δυο παρενθέσεις αυτό το σημείωμα. Γιατί μια παρένθεση είναι (χα!). Η ζωή συνεχίζεται, οι φίλοι θα είναι φίλοι μου, και οι συνάδελφοι, οι γείτονες, οι γονείς στο σχολείο. Θα πάμε σινεμά την άλλη βδομάδα. Να κανονίσουμε και καμιά εκδρομή. Θα μιλήσουμε για τον καιρό, θα ντυθούμε μασκαράδες, θα κάτσουμε στα διπλανά γραφεία. Κι αυτές οι σκέψεις θα είναι ένα μικρό διάλειμμα )

Εγώ κανονικά και η συνεννόησις των εραστών δι' ανθέων

Εσύ κανονικά αυτές τις μέρες θα έπρεπε να γράψεις ένα-δύο πολιτικά κείμενα: μια ανασκόπηση της καταστροφικής πολιτικής των κεντρώων και δεξιών κομμάτων του Μνημονίου (ιδιαίτερα στον πολιτισμό και την παιδεία) και μια οραματική σύνδεση με την προοπτική που απελευθερώνει μέσω των προσεχών εκλογών η νίκη της Αριστεράς.

Όμως τώρα που όλοι ασχολούνται με αυτά, ως αυθεντικός αντικοινωνικός που είσαι σε θέλγουν τα βιβλία σου, η μοναξιά, η ποίηση και ο έρωτας. Ένας φίλος ερωτεύτηκε λέει, και τον παρακολουθώ να ανθίζει.

Στη δουλειά ξέρεις τώρα: απολαμβάνω τα βιβλία που περνάνε από μπροστά μου. Είμαι σταθμός και είναι τραίνα που φεύγουν και πάνε. Σήμερα καταλογογράφησα κάποια: μια "νεκρώσιμο ακολουθία" από το Τυπογραφείο του Ανέστη Κωνσταντινίδη (αρχές 20ου αι.), μια συλλογή  ερωτικών ασμάτων με τον τίτλο "Λιανοτράγουδα" από το Τυπογραφείο του Μιχαήλ Σαλίβερου (κι αυτό αρχές του 20ου προφανώς), μια τεταρτοαυγουστιάτικη έκδοση του 1937 με τίτλο "Το νέον κράτος και η κοινωνική πρόνοια". Έρωτας, θάνατος, πολιτική... καταλαβαίνεις: τα σημαντικά της ζωής μας έρχονται, περνάνε, παίρνουν τη θέση τους στο ράφι και τον κατάλογο.

Κι έρχεται αυτό. Με τη γλώσσα και τα ήθη του. Τόσο παράξενο, παράταιρο, επιτηδευμένο, παλιοκαιρίτικο,

"1. Επιστολή δηλωτική έρωτος

Αξιέραστος δεσποινίς,

ο κάλαμός μου αδυνατεί να περιγράψη το ό,τι αισθάνομαι δι' υμάς. Αδυνατεί να περιγράψη τον έρωτα τον αγνόν και διακαή, ο οποίος από της πρώτης μας συναντήσεως με κατατρώγει ως ο αδηφάγος σκώληξ ο κατατρώγων τον καρπόν εν ω είνε κεκρυμμένος, την καρδίαν μου. Δεσποινίς, αφ' ης στιγμής σας είδον ετρώθην εκ των θελγήτρων σας, θέλω δε είμαι ο ευτυχέστερος των θνητών εάν τα αισθήματά μου συνηντώντο μετά των ιδικών σας..."

Αυτές οι συναντήσεις φίλε μου...

Είναι λοιπόν ένας οδηγός ερωτικής επιστολογραφίας των αρχών του 20ου αιώνα , τυπωμένος από τον Σαλίβερο. Στην ερωτική αλληλογραφία όμως "προσετέθη η Νέα Ανθοδέσμη ή συνεννόησις των εραστών δι' ανθέων"! Ένας ερωτικός κώδικας που ερμηνεύει την ανταλλαγή "ανθέων" μεταξύ των εραστών. Τα λουλούδια γίνονται ερωτικά μηνύματα. Αν της δώσεις ένα φύλλο αγιόκλημα της λες "θα ήσαι ευτυχής αν μ' απολαύσης", αν της δώσεις ένα κλωνάρι αγριελιά θα την προειδοποιείς πως σου είναι ψυχρή. Αν οι κάψες σου δεν σε αφήνουν να κοιμηθείς, δώσε της αφιόνι, αν θες να απορρίψεις τον έρωτά του δώσε του ένα κλωνάρι από αμπέλι, αν προδόθηκε ο έρωτάς σας δώσε μια ανεμώνη.

Το ραντεβού στις 10 μ.μ. είναι ένα φύλλο Άψινθου, στις 11 ένα άνθος δαμασκηνιάς, τα μεσάνυχτα ένα κλαδί ελιάς. Μόνο μη δώσεις βαλεριάνα, γιατί θα τον πληγώσεις βαθιά, αφού σε άλλον θα έχεις υποσχεθεί τον έρωτά σου. Ούτε άνθος βερυκοκιάς να δώσεις. Δεν χρειάζεται να της πεις πως είναι άσχημη. Εκτός αν της το δώσεις με το κλωνάρι μαζί: στην ουσία θα ζητάς προίκα που θα αγοράζει την ασχήμια της! Αν είσαι φτωχός, δώσε ένα βρύο και περίμενε... Θα ήθελες ίσως να του πεις "η εικών σου είναι εγκεχαραγμένη εις την καρδίαν μου". Μπορείς να του δώσεις αντ' αυτού κουφοξυλιά και κανείς δεν θα σας καταλάβει.

Διαβάζω τη λίστα των κρυπτογραφημένων ερωτικών μηνυμάτων, την ερμηνεία των λουλουδιών και καταλαβαίνω πια γιατί οι ερωτευμένοι τρέχουν στα δάση και στους κήπους: ψάχνουν να βρουν το μήνυμα, να το κόψουν να το δώσουν στον ανήσυχο εραστή ή ερωμένο!

Και καθώς αυτό το εντελώς ενθουσιώδες και συνεπαρμένο ποστ τελειώνει, σκέφτομαι πως το μήνυμά του ήταν εξόχως πολιτικό, επαναστατικό, δημοκρατικό, ελεύθερο κι επίκαιρο: αφήστε όλα τα λουλούδια να καυλώσουν!

Το παραμύθι της κληματαριάς

Ένα καλοκαιριάτικο μεσημέρι δυο άνθρωποι κάθονταν στην αυλή κάτω από την κληματαριά κι έτρωγαν αμίλητοι. Ύστερα δεν υπήρχαν. Γιατί είχαν φάει όλο τους το χρόνο.

* ο πίνακας είναι από την Πομπηία

Καβάτζα

Μια φορά και μια νύχτα ένας άντρας ένιωσε μόνος ξαφνικά. Κάθισε κι έγραψε λοιπόν μια ιστορία να του κάνει συντροφιά. Της είπε για τη ζωή του, τα λάθη και τα πάθη του - πρώτη φορά ήταν τόσο ειλικρινής με ιστορία που γράφεται. 

Λίγο καιρό μετά αυτή την ιστορία κάποιος τη διάβασε, κι όπως είναι γνωστό η ανάγνωση είναι μια δεύτερη γραφή. Στην ιστορία άρχισαν πια να υπάρχουν κενά, απορίες, αμφιβολίες, διαφωνίες. Παραλλαγές. 

Ο χωρισμός τους ήταν πια αναπόφευκτος, χάθηκε η εμπιστοσύνη και ιστορία που ραγίζει δεν ξανακολλά. Κι ο άντρας που μια φορά και μια νύχτα έγραψε μια ιστορία να του κάνει συντροφιά, ένιωσε πάλι μόνος.

*ο πίνακας είναι του Μπάμπη Βενετόπουλου