Για τα πεντάχρονα του Future Library

Εορτάστηκαν αυτές τις μέρες τα πεντάχρονα του Future Library, της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας που ιδρύθηκε από το Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» και συγκρότησε ένα «δίκτυο βιβλιοθηκών» τα πρώτα χρόνια της Κρίσης στη χώρα μας. Το δίκτυο αυτό έφερε κοντά ανθρώπους των δημόσιων/λαϊκών και δημοτικών βιβλιοθηκών μας, τους εκπαίδευσε, τους ενθάρρυνε, τους συντόνισε, τους κατεύθυνε και τους ενίσχυσε να στραφούν στην εξωστρεφή και δυναμική παρουσία των βιβλιοθηκών τους στις τοπικές κοινωνίες. Ένα από τα στοιχεία που σχολιάστηκαν ιδιαίτερα αυτά τα χρόνια σε σχέση με το Ίδρυμα και την τακτική του είναι η επικοινωνιακή πολιτική του γύρω και πάνω από το έργο αυτό, η δυνατότητα σε μια εποχή πολλαπλών κρίσεων το «α-σήμαντο» να κοινωνείται ως «σημαντικό», πιο «σημαντικό» και από την ίδια την ύπαρξη, τη χρηματοδότηση και το περιεχόμενο των βιβλιοθηκών.

Για την τρέχουσα δημοσιογραφική αφήγηση όσοι αμφισβήτησαν τις προθέσεις και έκριναν τα αποτελέσματα του Future Library είμαστε περίπου «ελάχιστοι, αλλά λίαν καχύποπτοι εχθροί». Σε συνέντευξή του στη Lifo στις 27/11/2015 ο Δημήτρης Πρωτοψάλτου, επικεφαλής του δικτύου, απαντάει στην «εξ αριστερών» κριτική αναφέροντας την πρόσφατη δράση λίγων βιβλιοθηκών υπέρ των προσφύγων (έρανοι, χρήματα, ρούχα – η «αλληλεγγύη» είναι άγνωστη λέξη προφανώς) ως απόδειξη της χωρίς «οδηγίες από τα πάνω» δράσης τους. Ο κύριος Πρωτοψάλτου αφού προφανώς ορίζει τον εαυτό του ως «από τα πάνω» εμφανίζει το προφανές – την αυτονομία των δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών- ως μη αυτονόητο. Το ότι 5 βιβλιοθήκες μάζεψαν ρούχα για τους πρόσφυγες αποδεικνύει για τον επικεφαλής του Future Library ότι οι βιβλιοθήκες του αυτενεργούν! Ο κος Πρωτοψάλτου επιστρέφει ερωτήματα στους επικριτές του και με πολιτικάντικη λογική λέει πως «κανείς δεν αναρωτήθηκε αν οι δράσεις (προς τους πρόσφυγες) συνάδουν ή όχι με τον ρόλο των βιβλιοθηκών».

Είναι μια ικανοποίηση οι ελάχιστοι, αλλά λίαν καχύποτοι εχθροί του Future Library να υπάρχουμε πλέον στις αναφορές και τις συνεντεύξεις των ανθρώπων του, έστω και στρεβλά, έστω και δαιμονοποιημένοι, στα χαζοχαρούμενα και νεοφιλελεύθερα δημοσιογραφικά φύλλα της «άλλης πλευράς». Βέβαια τώρα που το Ίδρυμα έχει φύγει από το πλάνο, κάτι τέτοιο είναι εύκολο. Η μισο-δημόσια Εθνική Βιβλιοθήκη έχει αναλάβει το συντονισμό του δικτύου και η δημοκρατία ανακαλύπτεται σε όσα γράφονται και λέγονται για το Future Library.

Για να δούμε όμως τι λέγεται. Σε τι αντιδράσαμε και αντιδρούμε οι… «συφοριασμένοι»; Μήπως στον «τεχνολογικό προσανατολισμό» των δράσεων; Αυτό εννοεί ο Άρης  Μαραγκόπουλος στο υπέροχο κείμενό του στην Αυγή λέγοντας «Μια βιβλιοθήκη αποκλειστικά προέκταση του Διαδικτύου. Μια βιβλιοθήκη - παιχνιδότοπος, μια βιβλιοθήκη video game, μια βιβλιοθήκη όπου ο χρήστης θα είναι υποψήφιος πελάτης και δωρεάν εργάτης στο διαδικτυακό αποθεματικό κεφάλαιο της όποιας Google και Vodafone.»; Ή μήπως αυτά λέμε με την Ειρήνη Δαφέρμου στην εκπομπή "Ρεπεράζ" του ΜεταΔεύτερου και του Παναγιώτη Φραντζή; Μήπως η κριτική μας εξαντλείται στο ελάχιστα ουσιώδες «μετατρέπετε τις βιβλιοθήκες σε χώρους διασκέδασης, αλλά όχι ανάγνωσης»; Δεν θα περίμενε κανείς να χωρέσει η οπτική μας σε ένα επιμνημόσυνο (και όχι πανηγυρικό) άρθρο για τα πεντάχρονα του project στη Lifo.

Μια αναφορά ακόμη αξίζει πάντως σε όσα αναφέρονται στην απολογιστική συνέντευξη του επικεφαλής του Future Library στη Σταυρούλα Παπασπύρου. Η αγωνία για τους… βλαχοδήμαρχους. «Κάναμε τόσα, αλλά δεν πείσαμε τους βλαχοδήμαρχους» λέει περίπου ο κος Πρωτοψάλτου. Μα εκεί υπάρχει ένα από τα βασικά προβλήματα του σχεδιασμού που έγινε, εντοπίστηκε από εμάς τους «καχύποπτους εχθρούς» εξαρχής: «ο σχεδιασμός και οι δράσεις δεν επιχειρούν τη δομική στήριξη του θεσμού των βιβλιοθηκών, αλλά χτίζουν στα σαθρά του θεμέλια». Το να ενισχύσεις το θεσμό, ακόμη και ως χορηγός, είναι σαφώς πιο σύνθετο και δύσκολο από τις έτοιμες λύσεις των παιδικών εκδηλώσεων και των media labs. Ποτέ δεν ενδιέφερε ουσιαστικά ο θεσμός το Ίδρυμα, ίσα-ίσα που οι «βλαχοδήμαρχοι» εξυπηρετούσαν την επιδιωκόμενη επικοινωνιακά απαξίωση του Δημοσίου. Θα μπορούσε κανείς να κρίνει ως υποκριτική την αγωνία που εκφράζει η κρίση για τους δημάρχους, αν και κατά πάσα πιθανότητα είναι μια εύλογη πικρία, αφού οι μεταξωτές κορδέλες δεν έλυσαν το πρόβλημα. Πώς θα μπορούσαν εξάλλου;

Θα μπορούσε κανείς να κρίνει την ιστορία του Future Library, του χορηγικού αυτού εγχειρήματος, από ποικίλες και αντιθετικές οπτικές. Έχει φτάσει όμως η ώρα και για μια συνθετική: το εγχείρημα αυτό αποτέλεσε μια κατά κάποιο τρόπο συνέχεια του ΕΚΕΒΙ, ήρθε να καλύψει το κενό της τυπικής και ουσιαστικής του κατάργησης. Δεν θέλησε και δεν μπόρεσε να το καλύψει ουσιαστικά, αλλά επικοινωνιακά το υπερκάλυψε. Όπως καθετί επιφανειακό δεν μπορεί να έχει διάρκεια, κάτι που οι σχεδιαστές του το ήξεραν και το είχαν ανακοινώσει εξαρχής. Άφησε κάτι θετικό πίσω του; Σαφώς και άφησε: ό,τι κερδήθηκε από τη συνέργεια και τη συλλογικότητα, ότι τροφοδοτήθηκε από τον ενθουσιασμό και την ενθάρρυνση των εκατοντάδων βιβλιοθηκονόμων της χώρας. Χωρίς την πατρική φιγούρα του Χορηγού θα πρέπει τώρα να στραφούμε μαζί στη διεκδίκηση, στις συλλογικές επεξεργασίες που θα προτείνουν και θα διεκδικούν τα δομικά στοιχεία της ύπαρξης και του ρόλου μας. Ο μόνος στόχος μας πρέπει να είναι με όχημα τις γνώσεις και τον ενθουσιασμό μας να κερδίσουμε από το κράτος το σεβασμό, την ελευθερία και τη φροντίδα για όσα θέλουμε και πρέπει να κάνουμε για την κοινωνία μας. Από ένα κράτος και μία κυβέρνηση που φαίνεται να αρνείται το διακηρυγμένο ρόλο της, ακουμπώντας ράθυμα στη χορηγική προσφορά και αδιαφορώντας στην ουσία για την πολιτική των βιβλιοθηκών, του βιβλίου και της ανάγνωσης. Παρά τις περί του αντιθέτου προεκλογικές εξαγγελίες της.