Η διαχρονική παρουσία του ελληνισμού

Το «Ρωσικό Ημερολόγιο» του Στάινμπεκ είναι ένα αδιάφορο οδοιπορικό στη Σοβιετική Ένωση προς καταπράυνση των εξελισσόμενων ψυχροπολεμικών συνδρόμων της αμερικανικής κοινής γνώμης του 1947 με μοναδικό προσόν (ίσως όχι τυχαία) το διάχυτο χιούμορ του εξαίρετου συγγραφέα των «Σταφυλιών της Οργής».

Το βιβλίο το αγόρασα τέλη Αυγούστου, όταν τα αποθέματα ανάγνωσης τελείωσαν. Έμοιαζε να ταιριάζει στη διάθεσή μου να διαβάζω για τη Σοβιετική Ένωση και τους ανθρώπους που τη διαμόρφωσαν (θα ακολουθήσει σχετικό ποστ για τη βιογραφία του Μπουχάριν) και σίγουρα ήταν ένα αναγκαίο… ηρεμιστικό στη «σταϊνμπεκομανία» μου. Εκδόθηκε πέρυσι στα ελληνικά από τον Κέδρο σε μετάφραση της Κίρας Σίνου.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ένα ιστορικό, περιηγητικό βιβλίο «μυρίζει αμερικανίλα». Για να μην παρεξηγούμαι: είμαι σε θέση να διακρίνω αν ένας συγγραφέας τέτοιου βιβλίου είναι αμερικανός, εστιάζει και εντυπωσιάζεται από πράγματα που ένας Ευρωπαίος είτε τα γνωρίζει ως φόντο (ιστορικό ή πολιτιστικό), είτε επιχειρεί να τα χωνέψει για να τα κατανοήσει. Ο Αμερικάνος τα αντιμετωπίζει επιφανειακά ως εξωτικά και είτε εκπλήσσεται από τα κοινά στοιχεία, είτε εκπλήσσεται από τις διαφορές, τις οποίες αντιλαμβάνεται ως μπιχλιμπίδια που του προσφέρονται από τους ιθαγενείς. Πάντως σε μένα τον… Ευρωπαίο οι εντυπώσεις του δεν διαφοροποιούνται από αυτές που θα είχε σε μια ανάλογη απίθανη περίπτωση ένας… εξωγήινος. Αυτά ως άρωμα των βιβλίων και όχι ως ουσία, τις περισσότερες φορές.

Το βιβλίο δεν ενδιαφέρει νομίζω το σύγχρονο αναγνώστη (ή μη μόνον για το διαλυτικό του χιούμορ), αν και επιχειρεί «αντικειμενικά» να προσεγγίσει το μέσο σοβιετικό πολίτη για λογαριασμό του μέσου αμερικανού πολίτη και να διεμβολίσει την καλπάζουσα αντισοβιετική προπαγάνδα στις ΗΠΑ, χωρίς να ωραιοποιεί τις εικόνες από την ΕΣΣΔ. Υπάρχει μια καταπληκτική παράγραφος του Σταίνμπεκ στα εισαγωγικά του Ημερολογίου, εκεί που προσπαθεί να εξηγήσει τα δημοσιογραφικά κίνητρα ενός τέτοιου ταξιδιού του:

«…Βλέπετε, οι ειδήσεις δεν είναι πια ειδήσεις, τουλάχιστον όχι το κομμάτι τους που τραβάει περισσότερο την προσοχή. Οι ειδήσεις έχουν γίνει πια αντικείμενο των εμπειρογνωμόνων… Αυτό που διαβάζουμε ως είδηση πλέον δεν είναι καθόλου είδηση, αλλά η γνώμη κάποιου εμπειρογνώμονα ως προς τη σημασία αυτής της είδησης…».

Το Ημερολόγιο που κειμενικά υποστηρίζεται από τον Στάινμπεκ και φωτογραφικά από τον Ρόμπερτ Κάπα, στην ουσία είναι «Σοβιετικό», αφού επισκέπτεται Ρωσία, Ουκρανία και Γεωργία και όχι βέβαια «Ρωσικό», όπως τιτλοφορείται. Η δεύτερη αφορμή για να μιλήσω γι’ αυτό (μετά τη σύνοψη του σύγχρονου ορισμού της είδησης) είναι το παρακάτω περιστατικό:

Το βασικό πρόβλημα που αντιμετώπισαν ο Κάπα και ο Στάινμπεκ σε αυτό το ταξίδι ήταν η φοβερή ταλαιπωρία τους στα αεροδρόμια και τα φρένα της γραφειοκρατίας. Κάποια στιγμή επιστρέφοντας (επιτέλους) από το Στάλινγκραντ στη Μόσχα ανακαλύπτουν με εμφανή εκνευρισμό ότι δεν υπάρχει αυτοκίνητο να τους περιμένει για να τους πάει στο ξενοδοχείο τους.

«… Τότε, εμφανίστηκε ένας Έλληνας. Στις δύσκολες ώρες πάντα εμφανίζεται ένας Έλληνας, οπουδήποτε στον κόσμο. Αυτός ο Έλληνας μπορούσε να μας βρει αυτοκίνητο, πράγμα που έκανε έναντι αδρής αμοιβής, και πήγαμε επιτέλους στο ξενοδοχείο Σαβόι… Όπου υπάρχουν Έλληνες, θα υπάρχει και καπιταλισμός…».Όπου Έλληνας σε αυτή την περίπτωση, ο μαυραγορίτης, ο ενδιάμεσος, ο μεσολαβητής, το λαμόγιο. Διαχρονική αξία.