Κυριακή 30 Ιανουαρίου 2022

Ιστορίες της χωροφυλακής


Εκεί λοιπόν στον Εμφύλιο και μετά τον Εμφύλιο η αστυνομία, πήρε τα πάνω της για να πάρουν κάποιοι άλλοι τα κάτω τους... Έκφανση αυτής της ισχυροποίησης υπήρξαν και οι εκδόσεις για τη χωροφυλακή και τα αστυνομικά κατορθώματα, οι οποίες πολλαπλασιάστηκαν. Όπως λέει και ο πρόλογος του συνταγματάρχου Χωροφυλακής Κώστα Βορρέ στο βιβλίο του "Αστυνομικά κατορθώματα και πλάναι" (Αθήναι, 1950 - χωρίς εκδότη, βέβαια) στόχος είναι "το υπόλοιπον μέρος της κοινής γνώμης ... να άρη την εις βάρος της Χωροφυλακής προκατάληψίν της...". Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι "αφιερωμένο στη μνήμη των ηρώων της Χωροφυλακής που έχυσαν το αίμα τους για την ελευθερία της οικουμένης, για τη δόξα της Ελλάδος και για την τιμή και δόξα της Χωροφυλακής, που θα φωτίζη αιωνίως και θα λαμπρύνη το αθάνατον Ελληνικόν Έθνος"...


Στις εικονογραφήσεις "μετημφιεσμένος κακοποιός τρομοκράτης εν δράσει" και "γόησσα ψευδοαριστοκράτις απατεών"!



Πέμπτη 27 Ιανουαρίου 2022

"δώσε το και σ' έναν άλλο να το διαβάση"


"Πρόσεχε τις παρέες που κάνουν τα παιδιά σου, γιατί αν γίνουν θύματα της κομμουνιστικής προπαγάνδας, τότε τα αγόρια σου θα παρασυρθούν στην προδοσία και τα κορίτσια σου στην πορνεία. Ο κομμουνισμός χαλά τα σπίτια και διαλύει τις οικογένειες"

Αυτό το παράγγελμα κλείνει, μαζί με κάποια άλλα, ένα 32σέλιδο βιβλιαράκι 17 εκατοστών, το οποίο εκδόθηκε ανώνυμα από τη "Λαϊκή Βιβλιοθήκη" πριν από 59 χρόνια, το 1959... Το βιβλίο (σε απλή, "λαϊκή" δημοτική) τιτλοφορείται "ο τέταρτος γύρος: η αλήθεια και το ψέμμα". Χωρίς περιττολογίες ο εθνικόφρων συντάκτης αναφέρεται στους τρεις γύρους, τις τρεις (αποτυχημένες) προσπάθειες των κομμουνιστών να επιβληθούν: Αντίσταση, Δεκεμβριανά, Εμφύλιος. Ο "τέταρτος γύρος" έρχεται, λέει ο συντάκτης και επιτίθεται στην ΕΔΑ, την οποία χαρακτηρίζει "δούρειο Ίππο" του ΚΚΕ. Έχουν προηγηθεί οι εκλογές του 1958, το 24,42% και η δεύτερη θέση της ΕΔΑ στο ελληνικό κοινοβούλιο.


Στην τελευταία σελίδα του μικρού αυτού εντύπου θα συναντήσει κανείς μια αγαπημένη (σχεδόν χιλιαστική) φράση των αντικομμουνιστικών εκδόσεων της εποχής: "τώρα που διάβασες αυτό το βιβλίο, δώσε το και σ' έναν άλλο να το διαβάση - έχεις υποχρέωση να βοηθήσης κι εσύ ώστε να μάθουν όλοι την αλήθεια".


Ο έντυπος κόσμος διατηρεί τα ίχνη του, αντέχει στο χρόνο, απαντάται στις βιβλιοθήκες, είναι προσβάσιμος στον ερευνητή. Από τα βιβλία μιας εποχής διαβάζεις το χρόνο, τις ιδέες, τις πρακτικές, την αισθητική, την πολιτική της. Η αντικομμουνιστική προπαγάνδα αριθμεί εκατοντάδες τέτοια τεκμήρια. Τη φρασεολογία τους θα τη συναντήσει κανείς και σήμερα. Όσο και αν μοιάζει βλακώδης, αφοριστική, παράλογη ή κακόγουστη έχει βαθιές ρίζες στην ελληνική κοινωνία, έχει παρελθόν δεκαετιών και ενίοτε επαναλαμβάνεται ως φάρσα (βλέπε "η κοινωνιολογία θα κάνει τα παιδιά μας αριστερά" / Άδ. Γεωργιάδης).

Κυριακή 23 Ιανουαρίου 2022

Τα επικίνδυνα βιβλία ενός κόκκινου γιατρού


Ο "κόκκινος γιατρός" της Θεσσαλονίκης γεννήθηκε στο Βραχάσι της Κρήτης, υπήρξε ένας από τους διαπρεπέστερους Έλληνες σεξολόγους-αφροδισιολόγους, τα βιβλία του γνώρισαν πολλές επανεκδόσεις στα μεταπολεμικά χρόνια, την ίδια περίοδο που εκείνος "επισκεπτόταν" ξερονήσια με τη... φροντίδα του δεξιού αντικομμουνιστικού κράτους και καταδικαζόταν σε θάνατο. Για το "Ο Αυνανισμός : το πάθος εις το φως της επιστήμης", ο Γεώργιος Ζουράρις, πατέρας του ιδιόρρυθμου, διάσημου γιου του, το 1947 οδηγήθηκε στο Διαρκές Έκτακτο Στρατοδικείο «για υπονόμευση του μαχητικού φρονήματος του στρατεύματος», καθότι η μαλακία έδερνε και τότε το ελληνικό στράτευμα. Ο Ζουράρις έζησε μέχρι τα 102 του, έμεινε πάντα πιστός στον κομμουνισμό και το ΚΚΕ. Τα βιβλία του θα διαλέγονται πάντα στις βιβλιοθήκες αυτής της χώρας, από άλλες θέσεις, επιστημονικές, με τα αντίστοιχα σεξουαλικού ενδιαφέροντος της ένθεης σεξοφοβικής δεξιάς, ήτοι, αυτού που στη βιβλιοθηκονομική πρακτική ονομάζουμε "Αυνανισμός -- θρησκευτικές απόψεις". Καθότι και στην εκκλησία... περισσεύει.







Παρασκευή 21 Ιανουαρίου 2022

Το Καφενείο του Ταχτσή


"Ο Κώστας Ταχτσής (1927-) έχει γράψει το "Τρίτο στεφάνι", "Τα ρέστα" και "Η γιαγιά μου η Αθηνά"...

Το οπισθόφυλλο του "Καφενείου το "Βυζάντιο" κι άλλα ποιήματα" συστήνει με τη φράση αυτή στους αναγνώστες του 1986 τον Κώστα Ταχτσή. Μοιάζει παράδοξο κάτι τέτοιο, τα τρία έργα του τον έχουν κάνει πασίγνωστο, η μεταπολιτευτική νεολαία τον έχει αγαπήσει. Αλλά το παράδοξο αυτής της αναφοράς δεν είναι στη... σύσταση. Είναι στην παρένθεση. Εξηγούμαι: δεν συνηθίζεται στα εκδοτικά πράγματα αυτή η εκκρεμότητα της τελευτής για ζώντες συγγραφείς. Το συνηθίζουμε εμείς οι μακάβριοι βιβλιοθηκάριοι στους καταλόγους των βιβλιοθηκών μας, αλλά οι εκδότες, όχι. Μοιάζει δυσοίωνη αυτή η αναφορά (1927-), σαν να πρόβλεψε το θάνατο του Ταχτσή δυο χρόνια αργότερα.

Η έκδοση αυτή είναι ποικιλότροπα παράδοξη. Ξεκινά με τον πρόλογο του Ταχτσή, στον οποίο παραδέχεται πως δεν είναι καλός ποιητής, κάτι που του έχουν πει άνθρωποι που εμπιστεύεται, και το οποίο με παρόμοιο τρόπο παραδεχόταν και στην πρώτη και δεύτερη έκδοσή τους από τον Ερμεία (1972, 1980). Η έκδοση συγκεντρώνει τις επιλογές που έχει κάνει από όσα ποιήματα κυκλοφόρησε στην αρχή της συγγραφικής του ζωής. Στην ουσία λέει "νέοι, φοιτητές κυρίως, που νόμιζαν - όχι άδικα - ότι θα ανακάλυπταν στα παλιά αυτά ποιητικά μου ψελλίσματα μερικά "κλειδιά" των κατοπινών πεζών μου κειμένων... μου έγραφαν ότι δεν έβρισκαν πουθενά αντίτυπο...". Αν όντως αυτή η έκδοση δίνει τα κλειδιά του στους νέους, φοιτητές κυρίως, νομίζω πως ο Ταχτσής στην ουσία τους παραδίδεται ανυπεράσπιστος, τους "δίνεται" νέος, ατελής, ερωτεύσιμος πάλι.

Λατρεύω τις σημειώσεις του στο τέλος του βιβλίου, οι οποίες συνοδεύουν σαν σχόλια κάποια από τα ποιήματα. Θα αφήσω εδώ δύο: η πρώτη αναφέρεται στο ποίημα "Κοιτάζοντας για τελευταία φορά": "μια Κυριακή πρωί, στο Μοναστηράκι, αγόρασα μια παληά χαλκογραφία, σκισμένη προφανώς από κάποιο βιβλίο. Έδειχνε το Λόρδο Βύρωνα, μόνο του, πάνω στο κατάστρωμα ενός μπρικιού... από κάτω έγραφε "my native land, goodnight!". H ιδέα της φυγής σε ξένους τόπους επειδή οι "ξένοι είναι πάντοτε επιεικείς στους ξένους"... ξαναγύρισε ασύνειδα σ' ένα διήγημα που 'γραψα 15 χρόνια αργότερα, το "Λίγες πένες για το Στρατό Σωτηρίας"...

Η δεύτερη αναφέρεται στο ποίημα "Ολυμπία, Καθαρή Δευτέρα": ..."Το Πάσχα του 1953 το πέρασα στο Άγιο Όρος. Εκεί γνώρισα τρεις νέους. Στον έναν απ' αυτούς, που ήταν αεροπόρος, χάρισα τα τέσσερα αυτά φέιγ-βολάντ, κυρίως επειδή ένα απ' τα ποιήματα είχε για θέμα, αν θυμάμαι καλά, έναν αεροπόρο που σκοτώνεται. Στην επιστροφή μας, μόλις φτάσαμε στην Ουρανούπολη και πηδήσαμε από το καΐκι στη στερηά, κάναμε ουρά μπροστά στο άθλιο αποχωρητήριο ενός καφενείου. Πρώτος μπήκε ο αεροπόρος. Ύστερα εγώ. Κι είδα χάμω τα φέιγ-βολάν με τα ποιήματά μου, που είχε χρησιμοποιήσει για να σκουπιστεί."

Τα "ρέστα" κάπως βρέθηκαν στο σπίτι που μεγάλωσα, βέβηλο βιβλίο για έναν έφηβο και γι' αυτό άκρως ενδιαφέρον. Θυμάμαι ακόμα τις "Λίγες πένες για το Στρατό Σωτηρίας". Την ποιητική συλλογή του Ταχτσή τον Ιανουάριο του 2021 από έναν μονόχειρα παλαιοβιβλιοπώλη στο Μοναστηράκι...

Τρίτη 18 Ιανουαρίου 2022

Μια επιστολή σε ένα βιβλίο


"... Θα χαρώ πολύ να σε ιδώ, μολονότι ξέρω πως το θέατρο δεν αφήνει μεγάλα περιθώρια σχόλης. Τα πρωινά ή το μεσημέρι βρίσκομαι στο γραφείο μου της Δημοτικής Βιβλιοθήκης (τηλ. 75572)..."

Ο ποιητής και βιβλιοθηκάριος Γιώργος Βαφόπουλος στέλνει στο Μάνο Κατράκη στις 5 Ιανουαρίου 1960 τη "Μεγάλη Νύχτα και το παράθυρο", την ποιητική του συλλογή που τυπώθηκε από το Δίφρο το 1959. Ο Κατράκης είναι στη Θεσσαλονίκη εκείνη την περίοδο για 15 παραστάσεις στο Βασιλικό Θέατρο. Παρουσιάζει με το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο τη Φουέντε Οβεχούνα του Λόπε δε Βέγα με άλλους τριάντα ηθοποιούς και πρωταγωνίστρια την Ειρήνη Παπά. Μαζί με το βιβλίο του στέλνει και μια σύντομη επιστολή συγνώμης επειδή δεν κατέστη δυνατό να συναντηθούν στην πρεμιέρα. Η επιστολή είναι ακόμη εκεί, ανάμεσα στις σελίδες της "Μεγάλης Νύχτας". Το βιβλίο κείται πια στη "Συλλογή Κατράκη", στη Δημοτική Πινακοθήκη του Πειραιά


Ο Γιώργος Βαφόπουλος το 1938 είχε ιδρύσει τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης και υπήρξε διευθυντής της ως το 1963, ενώ κατά τη διάρκεια της Κατοχής εργάστηκε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Αθήνας. Το 1979 το ζεύγος Βαφόπουλου διέθεσε ολόκληρη την περιουσία του για τη δημιουργία πνευματικού κέντρου στον Δήμο Θεσσαλονίκης. Έτσι, ανεγέρθηκε και ιδρύθηκε το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο Θεσσαλονίκης. Η νέα Δημοτική βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης υπήρξε όραμα του Γιώργου Βαφόπουλου και με δωρεά του το 1989 ξεκίνησε η ανέγερσή της.

Σάββατο 15 Ιανουαρίου 2022

Ο "Ηλίθιος" και το διόρθωμα της ζωής


Ο "Ηλίθιος" εκδόθηκε το 1946 από τον Ίκαρο. Είχαν προηγηθεί στην ίδια σειρά "ο ματωμένος γάμος" του Λόρκα (μετάφραση Νίκου Γκάτσου) και το "θάψτε τους νεκρούς" του Irwin Shaw (μετάφραση Γ. Σεβαστίκογλου). Το έργο, το οποίο βασίζεται στο ομώνυμο έργο του Ντοστογιέφσκυ, το έχει γράψει ο Μανώλης Σκουλούδης (1901-1989), κρητικός μουσουργός, δημοσιογράφος, συγγραφέας, σεναριογράφος, μεταφραστής, σκηνοθέτης και κριτικός. Στο ψηφιοποιημένο αρχείο του Εθνικού θεάτρου δίνονται στοιχεία και αναφέρονται οι συντελεστές της παράστασης που έγινε στο Εθνικό το 1946. Ενδεικτικά: σκηνοθεσία, Κατσέλης. Σκηνικά: Τσαρούχης. Διανομή: Καρούτσος, Κωστόπουλος, Γιαννούλης.... Αυλωνίτης, Νέζερ, Κατσέλη...


Θα μπορούσες ίσως να ξεπεράσεις την αφιέρωση του συγγραφέα, συνηθισμένες οι αφιερώσεις σε αυτούς "που έπεσαν ηρωικά". Είναι όμως αυτό το "που έπεσε ηρωικά κι αυτός στον Αγώνα για το διόρθωμα της ζωής". Αυτό το "διόρθωμα τη ζωής" πονάει, πώς να το κάνουμε; Θέλει πάντα νεκρούς χιλιάδες να 'ναι στους τροχούς...

Τετάρτη 12 Ιανουαρίου 2022

"Εις τον αδερφό μου Χρίστον"


Εις τον αδερφό μου Χρίστον μαχόμενον υπέρ της ορθής ανατροφής προσφέρω το βιβλίον τούτο"

Είναι δυο γερμανικά παιδαγωγικά βιβλία του 1860 "ομού δεδεμένα" ("συσταχωμένα") από τον κτήτορά τους (όχι από τον εκδότη). Το πρώτο είναι του Karl Schiller, "Englische und deutsche Erziehung:ein Beitrag zur Heranbildung unserer Jugend im Geiste der Zeit" (1868). Το δεύτερο είναι του Gustav Philipp Otto Willmann, "Paedagogische Vortraege : ueber die Heburg der geistigen Thaetigkeit durch den Unterricht" (1869). Ο κτήτοράς τους ήταν εκπαιδευτικός στις Κυκλάδες και λεγόταν Χρίστος Π. Οικονόμος. Η μικρή δωρεά του στη Βιβλιοθήκη αφορά σχεδόν ολοκληρωτικά γερμανικά βιβλία, κυρίως θεωρίας, ιστορίας και φιλοσοφίας της παιδαγωγικής. Ο γερμανομαθής δάσκαλος εν μέσω της γερμανικής κατοχής, το 1941, δωρίζει στη Βιβλιοθήκη αυτά τα βιβλία...



Τα δύο συγκεκριμένα όμως, δεμένα μαζί σε ένα τόμο, έχουν να μας πουν μια επιπλέον ιστορία. Οι ex libris σφραγίδες στις σελίδες τίτλου μας λένε πως ανήκαν στη βιβλιοθήκη του Δημητρίου Στ. Μαυροκορδάτου, της γνωστής φαναριώτικης οικογένειας. Ο Δημήτριος Σ. Μαυροκορδάτος (1821-1873) ήταν νομικός και πολιτικός του 19ου αιώνα, δάσκαλος, υφηγητής δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, πρωτοδίκης, πληρεξούσιος και δυο φορές υπουργός εξωτερικών και ανιψιός του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου.

Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως ο Μαυροκορδάτος δώρισε τα δυο βιβλία στον αδερφό του Οικονόμου. Όμως στη μέσα πλευρά του μπροστινού εξωφύλλου υπάρχει μια κτητορική φράση "Εκ της βιβλιοθήκης Δημητρίου Στ. Μαυροκορδάτου" σβησμένη με μολύβι, με το ίδιο μολύβι που στην απέναντι σελίδα γράφεται η αφιέρωση στον Χρίστο Οικονόμου. Ο αδερφός του Οικονόμου ίσως ήταν φοιτητής του Μαυροκορδάτου, πήρε από τη βιβλιοθήκη του Μαυροκορδάτου το βιβλίο και δεν το επέτρεψε ποτέ, το δώρισε στον δάσκαλο αδερφό του σβήνοντας όσο μπορούσε τις αποδείξεις κατοχής του βιβλίου. Δεν θα μπορούσε να σβήσει τη σφραγίδα ex libris από τη σελίδα τίτλου (γι' αυτό και οι σφραγίδες μπαίνουν εκεί).

Όλα θα είχαν τελειώσει εύκολα αν δεν υπήρχε άλλη μια σφραγίδα στη σελίδα τίτλου: "Βιβλιοπωλείον και χαρτοπωλείον Γ. Χ. Κορνάρου (Αθήναι, οδός Σταδίου)". Το βιβλιοπωλείο του Κορνάρου λειτούργησε στις αρχές του 20ου αιώνα. Άρα το βιβλίο αγοράστηκε από εκεί, άρα ο Κορνάρος πωλούσε και χρησιμοποιημένα βιβλία, άρα είχε αγοράσει το βιβλίο από τον Μαυροκορδάτο ή τους απογόνους του μετά θάνατον. Αλλά τότε γιατί σβήστηκε η η κτητορική φράση από τον αδερφό του Οικονόμου με το ίδιο μολύβι που έγραψε την αφιέρωση; Ουφ!

Κυριακή 9 Ιανουαρίου 2022

Ένα βιβλίο που αξίζει στο Βενιζέλο (τον Ελευθέριο)



Ο Φιλανθείδης ήταν ένας σαφώς πομπώδης και ιδιόρρυθμος δημοτικιστής (ψυχαρικός) ποιητής του μεσοπολέμου. Γεννήθηκε στην Αρτάκη το 1877, έζησε στην Πόλη μέχρι το 1922, οπότε και μετοίκισε στη Δράμα, αποτελώντας μέλος της λογοτεχνικής συντροφιάς της περιοχής και εργαζόμενος εκεί ως καθηγητής της γαλλικής γλώσσας και ιεροψάλτης. Πέθανε το 1953.


Το 1922 εκδίδει στην Πόλη την ποιητική συλλογή του "Χαϊδεύω τη θυγατερούλα μου, δέρνω τον πόλεμο"! Πρέπει να είναι από τους πιο παράξενους τίτλους ποιητικής συλλογής στα ελληνικά γράμματα. Εξίσου ιδιαίτερη όμως και η αφιέρωσή του στον Βενιζέλο σε... κλητική πτώση! Του άξιζε του Βενιζέλου τέτοιο βιβλίο....

Πέμπτη 6 Ιανουαρίου 2022

Χαρακτικές ιστορίες των αρχών του 20ου αιώνα


Οι "Μύθοι και θρύλοι",  γραμμένοι από  την κόρη της Πηνελόπης και του Στέφανου Δέλτα Αλεξάνδρα Δέλτα Παπαδοπούλου, τυπώθηκαν το 1919 από τον Σιδέρη. Υπάρχουν 7-8 σελίδες εκτός αρίθμησης με υπέροχα χαρακτικά (μάλλον λιθογραφίες), τα οποία έχει φιλοτεχνήσει ο Φ(ρίξος) Αριστεύς και έχει τυπώσει ο Καζάνης, όπως αναφέρεται στο κάτω μέρος των χαρακτικών. Εντυπωσιάζει η ελευθεριότητα των εικόνων, κυρίως στο αντρικό γυμνό, το λάγνο βλέμμα του μεσήλικα Άργου προς τον νεαρό Ερμή, ή το κρουστό σώμα του Φαέθοντα πάνω στο άλογό του. Ο Αριστέας γεννήθηκε το 1879, σπούδασε ζωγραφική αρχικά στη Σχολή Καλών Τεχνών κι ύστερα στη Βιέννη και στο Μόναχο ως μαθητής του Γύζη - η ελευθεριότητα των χαρακτικών του πρέπει να ήταν ενοχλητικά ξένη με τα ελληνικά εικαστικά ήθη. Όπως και να είναι ο συμβολισμός και η θεματολογία του δεν τον κάνουν ιδιαίτερα αποδεκτό και αγαπητό στους ελληνικούς φιλότεχνους κύκλους. Πεθαίνει το 1951. 



Ο Ελευθέριος Γ. Καζάνης, ο τυπογράφος των χαρακτικών,  έδρασε στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα και εισήγαγε την τσιγκογραφία στην Ελλάδα. Έμεινε γνωστός ωστόσο για τις ξυλογραφίες της "Διάπλασης των Παίδων". Μια ενδεικτική εικόνα των χαρακτικών του στις ελληνικές εκδόσεις μπορεί να δει κανείς στην "Άλκηστι", μια μονόπρακτη "τραγική παλινωδία" του Ιταλού ελληνιστή Ettore Romagnoli, η οποία τυπώθηκε λίγα χρόνια μετά τους "Μύθους και θρύλους" από τον Δημητράκο σε μετάφραση Μπάμπη Άννινου. Η έκδοση είναι σε κακής ποιότητας χαρτί και τα χαρακτικά, παρά τον νεοκλασικισμό τους, μοιάζουν λιγότερο ενδιαφέροντα εικαστικά από αυτά του Αριστέα. 







Δευτέρα 3 Ιανουαρίου 2022

Τετάρτη 6 Νοεμβρίου 1940


Καταλογογραφώντας κάποτε τα βιβλία της δωρεάς ενός βιβλιόφιλου γιατρού έπεσα πάνω σε έναν πρόχειρο σελιδοδείκτη, το φύλλο από ένα ημερολόγιο του Σαλίβερου. Εκείνη η Τετάρτη 6 Νοεμβρίου του 1940 είναι πια 82 χρόνων και επιμένει να υποδεικνύει στη σελίδα 41 το ιδιαίτερο νόημα μιας στιγμής.