Σάββατο 26 Φεβρουαρίου 2022

Αναγνώστες του Πειραιά


Το "Τορπιλλοβόλον" είναι ένα "ναυτικόν πολεμικώτατον" βιβλίο των αρχών του 20ου αιώνα. Εκδόθηκε από τους Καμπάση και Βουνησέα και θεωρείται σπάνια λαϊκή έκδοση. Ο Μπάμπης Άννινος ("Μμάμπης" κατά τη σελίδα τίτλου) έχει μεταφράσει από τα γαλλικά του έργο του Πέτρου Μαέλ, που δεν είναι Πέτρος Μαέλ, αφού είναι δύο συγγραφείς σε ψευδώνυμο ενός, οι Charles Causse (1862-1904) και Charles Vincent (1851-1920).


Το αντίτυπο της φωτογραφίας πέρασε από πολλά χέρια και αναγνώστες του Πειραιά την περίοδο 1920-1925. Κάθε ένας από τους αναγνώστες του άφησε ένα κάπως περίεργο έγγραφο αποτύπωμά του:

"Πειραιάς 16 Νοεμβρίου 1925
Ιωάννης Εμμ. Βαλεντάκης"

"Πειραιάς 5 Δεκεμβρίου 1920
ελησμόνησα διά μίαν ώραν την αγάπην
Ι.Μ."

"Πειραιεύς. Αρχή του Γενάρη του '21.
Ένα καντήλι νέο άναψε στις γνώσεις μου
με το διάβασμα του βιβλίου σου, ω Πέτρο
Μαέλ!
Γιάννης Ε. Αρδάμης"

"Πειραιεύς τη 20/11/1921
"έρως ανίκατε μάχαν"
[δυσανάγνωστη υπογραφή]
Κων. Μίλησης"

Ένας από αυτούς, ο Γιάννης Ε. Αρδάμης, είναι πιθανά ο Έλληνας δημοσιογράφος της "Βραδυνής" και της "Ανεξαρτησίας" που γεννήθηκε στις Καρυές Λακωνίας το 1907. Αν όντως είναι αυτός, διάβασε το "Τορπιλλοβόλον" σε ηλικία 14 ετών.

Τετάρτη 23 Φεβρουαρίου 2022

"Πασχαλινόν δώρον" του Εμφυλίου


"Πασχαλινόν δώρον του διοικητού μας 1ου Λόχου, ταγματάρχου κυρίου Πλατάνου Χαράλαμπου.
Στρατιώτης Γρηγορίου Θεόδωρος
Κλάσεως 1949
23/3/1951"


Τα παραπάνω στοιχεία είναι γραμμένα στο εσώφυλλο μιας μικρής Καινής Διαθήκης 11,5 εκατοστών. Σε επόμενη σελίδα εμφανίζεται ακόμη ένα ονοματεπώνυμο: "Μιχάλης Βαβύλης". Δεν είναι βέβαια σπάνιο να υπάρχει κτητορικό σημείωμα σε βιβλία, ή ειδικά στις Αγίες Γραφές. Το ελληνικό στράτευμα δε πάντα είχε ειδική αγάπη στο χριστιανισμό, θεωρώντας τον συστατικό στοιχείο όσων καλείται να υπερασπιστεί με τη δύναμη των όπλων και των οπλιτών του. Η συγκεκριμένη Διαθήκη είναι τυπωμένη στη Νέα Υόρκη από την Αμερικανική Βιβλική Εταιρεία, κι εκεί τα πράγματα μπερδεύονται παραπάνω: Αγίες Γραφές που διακινούνται στο ελληνικό στράτευμα το 1951 από τις αμερικανικές υπηρεσίες που στηρίζουν την αντικομμουνιστική επίθεση που διεξάγει. Ο αμερικανικός παράγοντας δεν είχε φυσικά παρέμβει μόνο με αγίες γραφές..., αλλά ακόμη και αυτό το μικρό ίχνος στη ζωή ενός στρατιώτη, μια μικρή βίβλος της εμφυλιοπολεμικής του θητείας, μοιάζει να αποκαλύπτει την προπαγανδιστική ένταση του αντικομμουνισμού, όπως αυτή αναπτύχθηκε στο πολιτικό σώμα της Ελλάδας τις επόμενες δεκαετίες από τις ΗΠΑ...


Κυριακή 20 Φεβρουαρίου 2022

Το "Ξύσμα", νήσος φανταστική...


Σκυφτός σε ένα γραφείο με χάρτες σχολικούς, ιδανικός και ανάξιος και με το μυαλό σαν αγρίμι σε κλουβί, αγριεμένο κι απελπισμένο. Σε κλουβί. Όσο αληταριό κι αν είναι ο νους, κι αν δραπετεύει σε αγο(υ)ροξυπνημένα παράθυρα της Κρακοβίας ή της Αλεξάνδρειας τους πολύβοους δρόμους, ματαιώνεται σε αγωνιώδεις προσπάθειες επιβίωσης, σε καθορισμένες διαδρομές και κατακλυσμένα ωράρια. Και δακρύζει στη θέα ενός παράξενου νησιού που 70 χρόνια τώρα επιμένει να κατοικεί στην ιχνογραφημένη επικράτεια ενός παλιού σχολικού χάρτη, εκεί λίγο πάνω από την Κρήτη. Τo Ξύσμα, νήσος που δημιουργήθηκε από ένα μαθητή του '50, όταν τρόχισε τη μύτη μιας κίτρινης μπογιάς για να ζωγραφίσει το δικό του χάρτη. Γεωφυσικό...


Πέμπτη 17 Φεβρουαρίου 2022

Το Εθνικό παιδοφύλαγμα (μάννα μου!)


Εκδίδεται το 1949. Δυνάμει της υπ' αριθ. 772044/48001/5 85/ΙΙΙ διαταγής του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Και το Υπουργείον Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας, που είχε μεγάλη εμπιστοσύνη στο Στρατό, στέλνει στους γενικούς επιθεωρητάς μέσης και στοιχειώδους εκπαιδεύσεως της χώρας έγγραφο, στο οποίο τους διατάσσει όπως "προμηθευθούν απαραιτήτως δι' απάσας τας σχολικάς βιβλιοθήκας το εκδοθέν βιβλίον... και να αναπτυχθή ακολούθως το περιεχόμενόν του υπό των διδασκόντων προς τους μαθητάς εις ειδικάς συγκεντρώσεις".


Το "Εθνικό παιδοφύλαγμα" (Μάννα μου!) είναι από τα "εμβληματικότερα" αντικομμουνιστικά προπαγανδιστικά έντυπα της μετεμφυλιακής περιόδου. Παίρνοντας τη σκυτάλη της ακροδεξιάς χειραγώγησης από τη μεταξική δικτατορία και τη ναζιστική κατοχή χρησιμοποιεί το εκπαιδευτικό σύστημα τόσο για να δαιμονοποιήσει στους Έλληνες μαθητές το Δημοκρατικό Στρατό της Ελλάδας και το ΚΚΕ, όσο και για να αναδείξει τον προστατευτικό "αντίποδα" της βασιλικής φροντίδας της Φρ(ειδερ)ίκης μέσω των Παιδοπόλεων. Οι Παιδοπόλεις της Βασίλισσας είναι η απάντηση στο "παιδομάζωμα" που διενεργούν οι "ερυθροί γενίτσαροι". Η κρατική προπαγάνδα του 1949 στη δυστυχία του λαού, την πείνα και την ορφάνια της Κατοχής και του Εμφυλίου αντιπαραβάλλει τη "μητρική αγκαλιά και φροντίδα" της βασίλισσας και το εθνικόφρονο παιδομάζωμα.


"Τα ελληνόπουλα οφείλουν τη σωτηρία τους, από τη μανία των σλαυοδούλων συμμοριτών, εις τον ηρωικό μαχόμενο στρατόν μας, εις την ηρωικήν μας χωροφυλακήν, εις τας Εθνικάς Ενόπλους Δυνάμεις, εις Αυτούς που προασπίζουν τα πεπρωμένα της φυλής μας και την ακεραιότητα της χώρας...". Σε όσους δηλαδή τα ύστερα χρόνια κι έκτοτε αποτέλεσαν το εθνικόφρονο οπλισμένο σκυρόδεμα του νεοελληνικού κράτους μέχρι σήμερα -πάντα με ολέθρια αποτελέσματα για τους ανθρώπους και τη χώρα.


[Η έκδοση βρίθει φωτογραφιών που "τεκμηριώνουν" όσα το προπαγανδιστικό έντυπο ισχυρίζεται - αναμενόμενο εξάλλου, καθώς μία φωτογραφία είναι χίλιες λέξεις για ένα λαϊκό κοινό. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν ωστόσο τα χαρακτικά, ένα μεγάλο στην αρχή και 2 αρχιγράμματα, άγνωστο ποιου χαράκτη]



Δευτέρα 14 Φεβρουαρίου 2022

Περί "οικογενειών μαχομένων"


Ποιες ήταν οι "οικογένειες των μαχόμενων" το 1948 και κυρίως ποιοι ήταν οι "μαχόμενοι" και ποιον μάχονταν; Το ερώτημα δεν είναι αυθαίρετο, αφού διά της υπ' αριθμ. 1109 πράξεως του υπουργικού συμβουλίου το 1948 επιβλήθηκε εισφορά στα τσιγάρα προς ενίσχυσιν των "Οικογενειών των Μαχομένων". Η διαχείριση αυτής της εισφοράς ανατέθηκε από τη Βασίλισσα Φρ(ειδερ)ίκη στη λεγόμενη "Διαχειριστική Επιτροπή Πόρων Οικογενειών Μαχομένων". Ο Κανονισμός της Δ.Ε.Π.Ο.Μ. εκδόθηκε το 1952 και είναι λίαν διαφωτιστικός για τους σκοπούς της επιτροπής, αφού βέβαια όσοι μάχονταν τον κομμουνισμό το 1948 συνέχισαν να το κάνουν, ιδιαίτερα στα βόρεια της χώρας, και το 1952 (και πολύ αργότερα) με την αρωγή του δεξιού κράτους και παρακράτους...

Παρασκευή 11 Φεβρουαρίου 2022

Παραμύθια και λαϊκές εκδόσεις


Ο Μεσοπόλεμος υπήρξε για τις ελληνικές εκδόσεις εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίοδος. Εμφατικό εκδοτικό φαινόμενο της εποχής ήταν η εμφάνιση και άνθηση των λεγόμενων "λαϊκών εκδόσεων", σε κακής ποιότητας χαρτί και με την απλούστερη πλην όμως απαραίτητη εικονογράφηση. Μιλάμε κυρίως για μυθιστορήματα, πρωτότυπα ή από μεταφράσεις, αστυνομικά, ληστρικά, αισθηματικά, ενώ υπήρχαν επίσης θρησκευτικές και ιστορικές σειρές, αλλά και παραμύθια. Κάποιες τέτοιες εκδόσεις έκαναν και εφημερίδες της εποχής, τις οποίες έδιναν στους αναγνώστες τους με αντίτιμο, ένα φαινόμενο που συναντήσαμε με άλλα χαρακτηριστικά και στην πρόσφατη ιστορία του ελληνικού τύπου και πριν την κατάρρευσή του, τις δεκαετίες ανάμεσα στο 1990 και το 2010.


Δυσεύρετα όλα αυτά και είναι μάλλον απίθανο να τα βρεις σε καλή κατάσταση ακόμη και σε βιβλιοθήκες. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες μέσα σε αυτό το πλαίσιο είναι οι σχετικές εκδόσεις του Σαλίβερου, η "Λαϊκή Βιβλιοθήκη" του οποίου κυκλοφόρησε αυτό το διάστημα βιβλιάρια κυρίως, θρησκευτικά (ακολουθίες, βίους αγίων, "πνευματικό καθρέπτη"), ιστορικά (βιογραφίες κυρίως), δράματα και κωμωδίες ("Μάρκος Μπότσαρης", "Βαβυλωνία", "Θυσία του Αβραάμ", "Του Κουτρούλη το πανηγύρι" κ.α.), διηγήματα και ευθυμογραφήματα ("Βιογραφία κακούργου Πετμετζά", "Γενοβέφα", "διηγήματα του ποδόγυρου"), λαϊκά τραγούδια ("τραγούδια της αγάπης", "τα 135 νέα τραγούδια", "πολεμικά τραγούδια" κ.α.) και παραμύθια.

Αυτά τα τελευταία θα μας απασχολήσουν εδώ. Σαλίβερος, Παπαδημητρίου, Δημητράκος είναι εκδότες της περιόδου που κυρίως ενδιαφέρθηκαν για τα λαϊκά παραμύθια, κι έκαναν τέτοιες φθηνές, "λαϊκές" εκδόσεις, απόλυτα δυσεύρετες σήμερα στις βιβλιοθήκες, για τους εξής λόγους:
α) οι δωρητές συλλογών των βιβλιοθηκών είναι κατά κανόνα αστοί (δικηγόροι, γιατροί) ή πανεπιστημιακοί, τα λαϊκά αναγνώσματα δεν ήταν ποτέ γι' αυτούς σημαντικά.
β) οι λαϊκές εκδόσεις του μεσοπολέμου ήταν κακοτυπωμένες, σε πολύ κακής ποιότητας χαρτί, με χάρτινο εξώφυλλο, και γι' αυτό ήταν φτηνές και επομένως προσβάσιμες στους φτωχούς. Αλλά όχι και ανθεκτικές στο χρόνο.
γ) ως ελαφρά αναγνώσματα δεν δέχτηκαν ποτέ τη βιβλιοδετική φροντίδα των κατόχων τους, άρα δεν επέκτειναν τη ζωή του υλικού υποστρώματός τους
δ) ήταν κάπως "χρηστικά" βιβλία, διαβάζονταν άπαξ και πετιούνταν
ε) ειδικά τα παραμύθια, ως παιδικά, είχαν όλες τις ανωτέρω συνθήκες εις διπλούν. Το βάσανο της κακής χρήσης ήταν αδυσώπητο για πρώιμους αναγνώστες που έζησαν σε ακραίες συνθήκες φτώχιας.


Στις εικόνες βλέπουμε δύο συλλογές παραμυθιών του Σαλίβερου, από την περίοδο του μεσοπολέμου, τα "Νέα 50 παραμύθια του λαού" και τα "52 παραμύθια του λαού". Βλέπουμε επίσης κάποια δείγματα και της νέας "εκρηκτικής" (και αβιβλιογράφητης δυστυχώς) δεύτερης άνθησης των λαϊκών εκδόσεων μετά τον Πόλεμο (κυρίως τη δεκαετία του '50), από τη σειρά του Σ. Δαρεμά "Τα ωραιότερα παραμύθια" (17.5 εκ. ύψος, με ζωγραφισμένα εξώφυλλα, και σώμα 32 σελίδων). Το "μήλο της ευτυχίας" (Νο 10) κόστιζε σε ένα πιτσιρικά του '50 4 δραχμές και άνοιγε ένα μεγάλο, ίσως το μόνο, παράθυρο στην ασύνορη φαντασία των παραμυθιών και της μυθοπλασίας.


Ενδεικτικά παρατίθενται εδώ επίσης:
- Το μαγικό λυχνάρι (Νο 21)
- Ο έξυπνος δικαστής (Νο 24)
- Το νερό της ζωής (Νο 9)
- Ο κήπος του γίγαντα (Νο 22)
- Η κακή μητρυά (Νο 29)
- Ο βασιλιάς Αρθούρος και οι ιππότες (Νο 20)
- Τα χρυσόμαλα παιδιά (Νο 14)
- Το ψρυσό ψωμί (7)
- Ο Μανωλιός και η τύχη του (Νο 28)
- Η μάγισσα νεράιδα (Νο 40)











Οι πιτσιρικάδες του 1966 με δύο δραχμές μπορούσαν επίσης να προμηθευτούν από το Δαρέμα κάποιο από τα 32σέλιδα βιβλιαράκια του Καραγκιόζη (Ο Καραγκιόζης-ξεναγός, ο Καραγκιόζης-λαδέμπορας, ο Καραγκιόζης και ο εβραίος, ο Καραγκιόζης-επιστάτης, ο Καραγκιόζης και το καρναβάλι του, ο Καραγκιόζης-μπογιατζής, ο Καραγκιόζης σε ταξείδι αναψυχής, ο Καραγκιόζης-αδήλοτος φαντάρος, ο Καραγκιόζης και το φάντασμα, ο Καραγκιόζης παρά τρίχα γαμπρός, ο Καραγκιόζης στη σελήνη, ο Καραγκιόζης-καπετάνιος). Τα βιβλιαράκια είχαν τις ιστορίες τους διατυπωμένες σε διαλόγους, προφανώς για να λειτουργούν ως... "σενάρια" στις αυτοσχέδιες παραστάσεις του αγαπημένου ήρωα του θεάτρου σκιών στις γειτονιές...


Τρίτη 8 Φεβρουαρίου 2022

Βιβλιοδέτες και βιβλιοπωλεία του Πειραιά: επισήματα και σφραγίδες


Στις 10 Μαΐου του 2016 είχα δημοσιεύσει στο "Βιβλιοθηκάριο" ένα αφιέρωμα στα επισήματα των βιβλιοδετών της Αθήνας. Πρόκειται για τα διαφημιστικά επισήματα που συνόδευαν (και συνοδεύουν) συχνά τη βιβλιοδεσία ενός βιβλίου. Όπως έγραφα τότε "οι βιβλιοδέτες συνήθιζαν να αφήνουν την "υπογραφή" τους στις δουλειές που έκαναν, συνήθως στη σελίδα που συνδέει το εξώφυλλο με το σώμα του βιβλίου (συχνά διακοσμημένη με "μαρμαρόκολλες"). Επικολλούνταν ένα επίσημα με το "λογότυπο" του βιβλιοδέτη, την πόλη και τη διεύθυνση του βιβλιοδετείου, προκειμένου όποιος χρησιμοποιεί το βιβλίο να μπορεί να καταφύγει στις υπηρεσίες του για δικές του ανάγκες. Αυτή η εμπορική-διαφημιστική ανάγκη συν το χρόνω αποτελεί πια μια ιστορική πηγή που μαρτυρεί την παρουσία των βιβλιοδετών, ακόμη και όταν πια έχει λήξει ο βίος και η δράση τους".

Συν τω χρόνω προσθέτω στην αρχική ανάρτηση ό,τι εν τω μεταξύ εντοπίζω. Η ανάρτηση έχει πολλά vews, πρόσφατα μου δόθηκε η ευκαιρία να ακούσω μία βιβλιοδέτρια να μιλάει για το άρθρο αυτό. Σήμερα, εδώ, θα αρχίσω να βάζω επισήματα βιβλιοδετείων και βιβλιοπωλείων του Πειραιά.

1. Βιβλιοδετείον Γ. Ν. Αλεξάκη, εν Πειραιεί

2. Χαρτιά-Έντυπα-Βιβλία Ηλιάδου & Σώμου, Πειραιεύς

2β. Χαρτοπωλείον Ηλιάδου και Σώμου εν Πειραιεί - Το ειδικότερον κατάστημα

3. Βιβλιοχαρτοπωλείον Ηλιάδου & Σώμου, Λεωφόρος Σωκράτους 42, εν Πειραιεί



4. Βιβλιοπωλείον Αρχόντη Ζαφειρόπουλου, Φίλωνος έναντι ταχυδρομ., Πειραιεύς

5. Βιβλιοπωλείον Χαρτοπωλείον Γ. Μαυρογεώργης - Σφαίρα

6. Βιβλιοπωλείον και Χαρτοπωλείον Χαρ. Γ. Παπαδάκη
Γωνία Κολοκοτρώνη - Παρθεναγωγείου
Εν Πειραιεί

7. Βασίλ. Μ. Μπαλτέας
Εν Πειραιεί
Πρακτορείον Πελοποννήσου

8. Χαρτοπωλείον Βιβλιοπωλείον Τυπογραφείον  Θεμ. Β. Σπυράκου
Τσαμαδού 51 Πειραιεύς

Δείτε ακόμη: 

Σάββατο 5 Φεβρουαρίου 2022

Ναζιστικά προπαγανδιστικά έντυπα στην Ελλάδα


Ο "Πόλεμος εναντίον γυναικοπαίδων" είναι ένα 42σέλιδο προπαγανδιστικό εγχειρίδιο του ναζιστικού καθεστώτος. Εκδόθηκε το 1940 στο Βερολίνο και είναι το πρώτο της σειράς "Τα κακουργήματα της Αγγλίας κατά τον Παγκόσμιον Πόλεμον" που εξέδωσε η Γερμανική Υπηρεσία Πληροφοριών στην προσπάθειά της να δικαιολογήσει τον καταστροφικό και αποτρόπαιο επεκτατισμό της στον νομιμοποιημένο από τις νίκες επεκτατισμό των άλλων μεγάλων δυνάμεων. 



Μοιάζει φρικτό να μιλούν οι ναζί για πόλεμο εναντίον γυναικόπαιδων, λαμβάνοντας κανείς υπόψιν του τις φρικαλεότητες που διέπραξαν στα στρατόπεδα εξόντωσης και τις κατεχόμενες χώρες.


Η "Αγγλική απόπειρα προς κατάληψιν της Νορβηγίας" τυπώθηκε επίσης το 1940 κι επίσης εξυπηρετούσε τη ναζιστική προπαγάνδα που δικαιολογούσε την επίθεση στη Νορβηγία και την εγκατάσταση αργότερα ναζιστικού καθεστώτος στη χώρα υπό τον Βίντκουν Κουίσλιγκ. Η Νορβηγία τόσο για τους Γερμανούς, όσο και για τους Άγγλους ήταν κομβική για την εξέλιξη του πολέμου, για τον Χίτλερ πάντως ήταν σημαντική για τη λεγόμενη "οδό του σιδήρου" από τη Σουηδία, εξασφαλίζοντας πρώτη ύλη για τον πολεμικό μηχανισμό του.



Η "Αγγλία εναντίον της Σκανδιναυίας" είναι το 12ο βιβλίο της σειράς "Η Αγγλία άνευ προσωπείου" που τύπωσε το "Γερμανικό Γραφείο Πληροφοριών" το 1940. Η γλώσσα του, όπως και των υπολοίπων εντύπων είναι μια ελαφρά καθαρεύουσα των γραμματιζούμενων της εποχής. Ως τέτοια φαίνεται να στοχεύει, όχι τόσο στο λαϊκό αίσθημα, αλλά σε όσους εγγράμματους της εποχής θα ήθελαν προφανώς να ενισχύσουν τα γερμανόφιλα αισθήματά τους με επιχειρήματα.


Τα προπαγανδιστικά έντυπα δεν σταμάτησαν βέβαια να εκδίδονται και τα επόμενα χρόνια, όχι μόνο στο εσωτερικό της Γερμανίας, αλλά και στις κατεχόμενες χώρες. Το 1942 τυπώνεται στα ελληνικά ο "Λόγος του φύρερ και καγκελλαρίου του Ράιχ Αδόλφου Χίτλερ της 30 Ιανουαρίου 1942". Η Βρετανία συνεχίζει να είναι βασικός στόχος τόσο του λόγου του Χίτλερ, όσο και της έκδοσης.

Εντυπωσιάζει η πολυγλωσσία του προπαγανδιστικού μηχανισμού των ναζί, όταν ακόμη και για τη μικρή και μάλλον ασήμαντη Ελλάδα μεταφράζονται και αποστέλλονται βιβλία για να διαμορφώσουν κλίμα ανοχής και συμπαράστασης στις επιδιώξεις του ναζιστικού καθεστώτος. Στο ίδιο το έντυπο δεν δηλώνεται κάποιου είδους στήριξη ή σύμπραξη του αντίστοιχου φασιστικού ελληνικού καθεστώτος του Ιω. Μεταξά, το οποίο ωστόσο θα διευκόλυνε (σίγουρα δεν λογόκρινε ή απαγόρεψε) τα φιλοναζιστικά αυτά έντυπα.

Ενδιαφέρον έχει πως μετά τον πόλεμο παρόμοιους μηχανισμούς και μέσα προπαγάνδας, με την ίδια αισθητική, απλοϊκότητα και "λαϊκότητα" έστησε και αξιοποίησε και στην Ελλάδα ο νικητής-υπερασπιστής της δημοκρατίας, οι Η.Π.Α.! Με την Ελλάδα ένα πεδίο βολής πυρών, όπου ασκούνταν βρίζοντας ξένοι προπαγανδιστές οι δεκαετίες εναλλάσσονταν και ο νέος στόχος της προπαγάνδας ήταν πλέον ο κομμουνισμός, εγχώριος και διεθνής...