Εκπομπές στο Αρχείο: Μαρία Δημητριάδη

«Και πώς να τα ξεμπερδέψω όλα αυτά; Μέσα από τα γαλάζια μάτια του γιου μου και το τραγούδι μου»

Η Μαρία Δημητριάδη αναλογίζεται τα 14 χρόνια της στο τραγούδι και απολογείται. Στην εκπομπή «Μικρά πορτραίτα» της ΕΡΤ (1982) και στον Μανούσο Μανουσάκη. Και κάπου στο πρώτο τρίτο του φιλμ απαντάει σε όλα αυτά που τη δοκιμάζουν και τα δοκιμάζει, που τη διεκδικούν και τα διεκδικεί, με τα οποία συγκρούεται και μέσα στα οποία δημιουργεί: απεργίες, θέατρα, φεστιβάλ, διαδηλώσεις, δίσκοι, σινεμά, μπουάτ, συγκεντρώσεις σε ένα τόπο που καταφέρνει με αξιοζήλευτο ταλέντο να ισοπεδώνει το διαμάντι και το κάρβουνο, ισοπεδώνοντας το πρώτο και γυαλίζοντας το δεύτερο. «Εδώ δεν έχεις το δικαίωμα να μιλήσεις, πρέπει να είσαι το παιδί του λαού με την τραβηγμένη φωνή, τα τραβηγμένα αυτιά και τα κατεβασμένα παντελόνια».

Το παιδί κι η τέχνη λοιπόν θα μας σώσουν

Εκπομπές στο Αρχείο: Όπυ Ζούνη

 

«... Γεννήθηκα στην Αίγυπτο και επί 21 χρόνια έβλεπα... το κίτρινο... Το φως στα έργα μου στην αρχή ήταν το κίτρινο... υπάρχουν πολλά κίτρινα... Δεν υπάρχει ένας τρόπος για να υπηρετήσεις το παραστατικό... Συνήθως ο καλλιτέχνης φτιάχνει και μετά σκέπτεται... Το αφηρημένο κομμάτι ενός έργου έχει δομή... ο κάθε άνθρωπος έχει την πικρή του ιστορία, κι αν η πικρή ιστορία είναι μικρή, παίρνει πάλι μεγάλες διαστάσεις..., το θέμα τελικά είναι να βγεις νικητής, ό,τι κι αν έχει συμβεί... στη ζωή μου δεν ξεχνώ πότε όσους ανθρώπους μου έκαναν καλό, γιατί τελικά αυτοί οι λίγοι άνθρωποι σώζουν την ανθρωπότητα, οι καλοί, οι τίμιοι... όταν ξέρεις πάρα πολλά πράγματα, αρχίζεις να λες «δεν ξέρω»... οι πολλές σπουδές στην τέχνη είναι για να μην ζωγραφίζεις τελικά... μπορώ να πω πως είμαι ένας ευτυχισμένος άνθρωπος με πολλά προβλήματα... τόλμησα κάποια στιγμή να προσθέσω το αφηρημένο στο γεωμετρικό χώρο...»

Σταχυολογώ φράσεις της Οπυς Ζούνη (1941-2008) στους «Δρόμους» της ΕΡΤ και τον Άρη Σκιαδόπουλο ένα χρόνο πριν το θάνατό της (2007). Νομίζω πως οι εικαστικοί είναι οι κατεξοχήν χειρώνακτες καλλιτέχνες, είναι εξερευνητές του φωτός, όχι του λόγου ή του ήχου. Υπ' αυτή την έννοια είναι κάπως φιλόσοφοι του ενστίκτου. Ένας καλλιτέχνης της γεωμετρίας, όπως η Ζούνη, μοιάζει χαοτική στο λόγο, σαν να μαζεύει ψηφίδες είναι όσα επιλέγει να διηγηθεί, ιστορίες της ζωής και ερμηνείες του έργου. Τελικά το ψηφιδωτό είναι μία ενιαία εικόνα που δεν κρύβει τα υλικά που τη συνθέτουν. Και είναι σημαντικό κάτι τέτοιο, όταν ο συνεντευξιαστής και ο σκηνοθέτης ενός ντοκυμαντέρ αφήνονται, δεν παραδίνονται, στο ύφος του συνεντευξιαζόμενου...

Εκπομπές στο Αρχείο: Θωμάς Γκόρπας

 

«- οργανωμένος σε κόμμα, ποτέ! Οργανωμένος μαζικά συχνά και για πολλά χρόνια... οργανωμένος έξω απ' το Κόμμα...

- τι ρόλο λοιπόν έπαιξε αυτή η αριστερή σου επιλογή;

- ... έμαθα πολλά, κοσκίνισα πολλά πράγματα μέσα μου, γνώρισα πολλά πράγματα και ανθρώπους, αλλά μαζί και το φαρμάκι ότι αυτή η λεγόμενη αριστερά στα χρόνια που περνάγανε ολοένα και λιγόστευε...»

Ο Άρης Σκιαδόπουλος ψάχνει τον Θωμά Γκόρπα στο Νυχτερινό Επισκέπτη του 1997 (ΕΡΤ). Και τον βρίσκει οργανωμένο έξω από τις νόρμες - κατά την ποίησή του δηλαδή...

Εκπομπές στο Αρχείο: Νίκος Καρούζος

 

Είναι νομίζω τρία πράγματα που μπορεί κανείς να προσέξει σε αυτό το μικρό απόσπασμα του «Μονογράμματος» (ΕΡΤ) του 1983, το αφιερωμένο από τους Σγουράκηδες στο Νίκο Καρούζο:

α) η σχεδόν θεατρική σκηνοθεσία του πλάνου. Ο Νίκος Καρούζος και η Μαίρη Μεϊμαράκη έχουν ήδη χωρίσει. Κάθονται στη βεράντα του σπιτιού. Εκείνος εμπρός από το παράθυρο. Εκείνη μακρυά του, μπροστά από την πόρτα. Και τα δύο ανοίγματα είναι ανοιχτά. Στο κάτω μέρος του πλάνου, ανάμεσά τους, μια παράδοξη νεκρή φύση αφημένη μάλλον όχι τυχαία: τέσσερα πορτοκάλια και μια κούπα καφέ

β) ο ποιητής διαβάζει ένα ποίημα για τη Μαίρη κι ύστερα λέει: «από τότε που γνώρισα τη... Μαίρη... μου συμπαραστάθηκε επί πολλά χρόνια, το μεγαλύτερο μέρος του έργου μου το έγραψα μαζί με τη Μαίρη και είχε ένα θαυμάσιο πάντοτε γούστο στο να κρίνει τα πράγματα...»

γ) εκείνη δεν απαντά, δεν μιλά, μοιάζει να μην αντιδρά. Ίσως από συστολή

Το ποίημα του Αντώνη

 

Οι λέξεις μου λιποτακτούν
Φτάνω στη μάχη
Αποδεκατισμένος
Όχι γιατί κουράστηκαν να πολεμούν
Όχι γιατί δεν θέλουν να θυσιαστούν
Για το καλό ενός νοήματος
Δεν λιποψυχούν
Δεν ορρωδούν

Μόνο τους πήρε το μυαλό
Ένα ηλιοβασίλεμα
Κι η γυμνή σιωπή

***
Ο πίνακας είναι του Andrzej Wróblewski

Το ποίημα της Φωτεινής

Το ποίημα δεν είναι
Προσευχή
Δεν ζητάς τις πρεσβείες
Δεν υπόσχεσαι κεριά
Ούτε αφιερώματα με χαραγμένα χείλη
Χαραγμένα μάτια
Ή στήθη στου πάθους τα εικονίσματα
Στις εκκλησίες που κάποτε λειτουργήσαμε
Είναι

Ραντεβού που αναβλήθηκαν
Όνειρα που δεν απαντήθηκαν
Πεθαμένα σκαθάρια
Υποσχέσεις που τηρήθηκαν
Αποστολές που στέφθηκαν με επιτυχία
Ρούχα που στέγνωσαν στην ταράτσα
Άδεια ρούχα γυμνών αγγέλων
Δεν είναι.

Τα ποιήματα είναι νυκτόβια πουλιά
Με ορθάνοιχτα μάτια σε κοιτούν μέσ' στο σκοτάδι
Μόνο οι οιωνοσκόποι μπορούν
Να μαντέψουν
Τι ανακάλυψαν
Στις ατσαλάκωτες νύχτες
Της ανθρωπότητας.

***
ο πίνακας είναι του Παλαιστίνιου ζωγράφου Tayseer Barakat

Εκπομπές στο Αρχείο: Ελένη Βακαλό

 

- Μπορώ να καπνίσω;
- Βεβαίως!
- Ευχαριστώ!

Η συνέντευξη δίνεται στον Άρη Σκιαδόπουλο και στο «Νυχτερινό επισκέπτη» (ΕΡΤ) το 1996. Μοιάζει κάπως περίεργο να ρωτάει η Ελένη Βακαλό (1921-2001) αν μπορεί να καπνίσει, δεδομένου: α) ότι θα κάπνιζε όπως και να ήταν β) η συνέντεξη δίνεται στο σπίτι της (στην Πλατεία και οδό Παπαδιαμάντη στην Κυπριάδου). Είναι αυτή η μικρή και μεγάλη ευγένεια, αν και είμαι σχεδόν σίγουρος πως το θέμα του τσιγάρου θα είχε συζητηθεί από τα πριν, αφήστε που στην ουσία ακούγεται μία ερώτηση χωρίς ερωτηματικό.

- Μου είπατε πριν πως ανήκετε στον αντιεξουσιαστικό χώρο.
- Στον αντιεξουσιαστικό λόγο γενικώς

Εκπομπές στο Αρχείο: Νίκος Χουλιαράς

 

1985. Στο «Ζωντανό Μουσείο», την εκπομπή της Βεατρίκης Σπηλιάδη στην ΕΡΤ, ο Νίκος Χουλιαράς καταθέτει τα αισθητικά στοιχεία που σημάδεψαν τη ζωή και το έργο του δίνοντας παράλληλα και κάποια κλειδιά για την ερμηνεία των εικαστικών (και όχι μόνο) εμμονών του. Οι σκιές των έργων του ας πούμε, έχουν τις ρίζες τους στο θέατρο σκιών, στον Καραγκιόζη και τις παιδικές παραστάσεις που έστηνε ο ίδιος. Κυρίως στην παρουσία των σκιών των δέντρων της αυλής, των παιδιών και βέβαια στις σκιές εισαγωγής και αποχώρησης των φιγούρων στον μπερντέ. «Ένα από τα πράγματα που επηρέασαν τη ζωγραφική μου ήταν ο Καραγκιόζης που έπαιζα στην αδερφή μου και στα άλλα παιδιά στον κήπο του σπιτιού μας» αναφέρει ο υπέροχος ζωγράφος, πεζογράφος, ποιητής και μουσικός.

Νομίζω πως ζωγράφοι και ποιητές είναι αυτοί που διασώζουν τελικά τις μικρές και σύντομες και εύθραυστες κινήσεις της ζωής.

Εκπομπές στο Αρχείο: Μίλτος Σαχτούρης

 

Ο Σαχτούρης πέθανε ένα χρόνο μετά από αυτή την εκπομπή (Παρασκήνιο, 2004). Στα τελευταία πλάνα απαντά με δυσθυμία, δηλώνει κουρασμένος, δέν έχει τι να πει, κάπου είναι μπερδεμένα τα καινούργια ποιήματά του, αρρώστησε πρόσφατα, δεν θέλει να μιλήσει. Κι ο Λευτέρης Ξανθόπουλος τον παλεύει λίγο, μήπως πάρει κάποια φράση του. Τον ρωτάει λοιπόν για το σχολείο του, αν έκαναν σκασιαρχείο τότε,

-«Ουου, αγρίως» απαντά και μοιάζει σαν να μπόρεσε πάλι να ξεφύγει.

Και σκέφτομαι, καθώς τον ακούω: πάντα σκασιαρχείο έκαναν οι ποιητές, ειδικά ο Σαχτούρης.

Εκπομπές στο Αρχείο: Μελίνα Μερκούρη

 

- Ο έρωτας τι ρόλο έπαιξε στη ζωή σου;
- Αχ.... αχ...

Μελίνα Μερκούρη (1920-1994). Απαντώντας στο δημοσιογράφο Γιώργο Δουατζή σε εκπομπή του 1994 (ΕΡΤ).

Εκπομπές στο Αρχείο: Δημήτρης Χριστοδούλου

 

«Εκεί λοιπόν, στο κέντρο αυτού του τυφώνα, γεννιέται ένα παιδί - όπως χιλιάδες παιδιά που διοχετεύθηκαν μες στη ζωή, που εν πάσει περιπτώσει φτιάξανε αυτή τη χώρα. Ωστόσο, ανάμεσα σε αυτά τα παιδιά, ήταν κι εκείνα με την ιδιαίτερη ευαισθησία, που κάπως αλλιώς βλέπαν τον κόσμο. Δηλαδή τα παιδιά που χρειάζονταν παιδεία, βιβλιοθήκη, μουσική, μουσείο - να πλησιάσουν το χώρο της ευαισθησίας. Πράγματα ανύπαρκτα. Ωστόσο εάν δεν είχαμε τις βιβλιοθήκες, είχαμε μια τεράστια ανθρωπιά γύρω μας. Είχαμε τον ανθρώπινο πόνο κοντά μας, στα μάτια μας...»

Δημήτρης Χριστοδούλου (1924-1991). Στο «Μονόγραμμα» της ΕΡΤ (1986).

Το ποίημα του Νίκου Κ.

 

Ο ποιητής πίνει νερό
Δεν διψά
Πίνει νερό
Δεν χορταίνει
Πίνει νερό
Δεν πίνει νερό

Ο ποιητής είναι η πολυσημία του ποιήματος
Το υπόλοιπο είναι ένας άνθρωπος
με ένα ποτήρι νερό στο ένα του χέρι


***
Ο πίνακας είναι του Andrzej Wróblewski

Το ποίημα του κυρίου Νίκου

 

Με χτυπούσε η βροχή σαν τις λέξεις
Κι ήθελα να σου πω
Δεν βρέχει, δεν είναι νερό
Κάθε σταγόνα είναι το μαχαίρι στο χέρι
Που με καρφώνει
Το αίμα μου πλημμυρίζει τους δρόμους
Κι οι άνθρωποι κρύβονται στα σπίτια τους
Μην λερωθούν

Γιατί το αίμα δεν βγαίνει εύκολα από τις συνειδήσεις.

***
Ο πίνακας είναι του Andrzej Wróblewski

Μεγάλη εβδομάδα του 2025

 

Ένα απλωμένο σάβανο πάνω σ' ετούτη την άνοιξη, και σε αυτή την άνοιξη - με τον τρόπο του Άρη Μαραγκόπουλου. Κι εμείς ανεβαίνουμε στην Παναγιά των Βράχων, στην εμπασιά της Νεμέας, μια Παναγιά σκαρφαλωμένη στο Πολυφέγγος. Μεγάλη Δευτέρα. Ένα όρνιο αρπάζει ένα αρνί. Μια μάνα κρατάει το παιδί της αγκαλιά δίπλα σε μια κολυμπήθρα, ένα κανάτι, φτερωτοί άνδρες, αντίρροπες σκέψεις, άσχημη πόλη η Νεμέα, άσχημη μέρα η σημερινή, σαβανωμένη Άνοιξη κι η ομορφιά των βυζαντινών μορφών κι οι κουτσουπιές και τα κίτρινα λιβάδια κι οι ανθισμένες πορτοκαλιές κι η εκδρομή όχι στον τόπο - στους χρόνους εκδρομή...

***

Επιλέγουμε τα τελευταία χρόνια για Επιτάφιο ένα μοναστήρι μετά το Λουτράκι, στο δρόμο της Περαχώρας. Αυτό το λέω, για το δρόμο εννοώ, γιατί όταν ήμασταν μικροί λέγαμε μια φράση πως ένας δρόμος ήταν τόσο κακός και γεμάτος στροφές "σαν το δρόμο της Περαχώρας". Ήθελα κάπως να πω γι' αυτή την παιδική μας ιδιόλεκτο. Έκτοτε μεγαλώσαμε βέβαια, κι οι δρόμοι μας πήγαν πολύ πιο μακριά από την Περαχώρα κι ίσως καταλάβαμε πως υπάρχουν χειρότεροι και πιο κακοτράχαλοι δρόμοι από αυτόν, κυρίως της ζωής. Νομίζω πως από 'κει πάνω συνειδητοποιείς πιο εύκολα πως η ποίηση της απώλειας, ο μελωδικός θρήνος της Μεγάλης Παρασκευής συντονίζεται κάπως με την ομορφιά της ανοιξιάτικης μέρας που τελειώνει με μια κατάφαση. Μπορείς απλά να αποδέχεσαι τη φυσικότητα του τέλους γαληνεμένος από όσα αποκαλύπτει ένα απόγευμα που το σβήνει η γομολάστιχα του χρόνου. Σκεφτόμουν πώς θα προτιμούσα το χριστιανισμό, αν με αφορούσε κάπως η μεταφυσική αγωνία. Αυστηρό ή ανεκτικό; Η αυστηρότητα θα απαιτούσε το δύσκολο δρόμο της αγάπης, δεν είναι διόλου εύκολο να αγαπάς, να συγχωρείς, δεν είναι απλό πράγμα η σεμνότητα. Δεν χωράει αυτάρεσκους ταυραμπάδες και υποκριτές με μεγαλόσταυρους, δεν χωράει κενά βλέμματα που μουρμουρίζουν εγκώμια χωρίς ποτέ να προσπάθησαν να καταλάβουν. Ή ένα χριστιανισμό ήπιο κι ανεκτικό, σχεδόν ευρύχωρο που να υπομένει τη λατρευτική συνήθεια των κατ' έθος πιστών, το ταυτόχρονο ήχο της καμπάνας και των νομισμάτων του παγκαριού, την ψευτιά της σωτηρίας της ψυχής κι εντέλει να ακυρώνει την ίδια την ελπίδα της σωτηρίας; Δεν ξέρω αν υπάρχουν ταυτόχρονα αυστηρές και γελαστές θρησκείες. Πάντως για τους πιστούς τους οι θρησκείες είναι λιγότερο σημαντικές, από ό,τι για τους άπιστους ή τους άθεους. Εύκολα δέχεσαι κάτι φέρνοντάς το στα μέτρα σου.

Αντιμετωπίζω τα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής με την ίδια συγκίνηση που ακούω τα κοτσύφια να κελαηδούν στις γωνιές της Άνοιξης.

***

Σήμερα το απόγευμα κάπως χάθηκα στο κελάηδισμα των κοτσυφιών. Φαντάστηκα πως τα πουλιά μπορεί να είναι ήχοι φτερωτοί και μόνο. Χωρίς σώμα, χωρίς υλική παρουσία. Τα έγχορδα της μέσα φύσης των πραγμάτων. Σαν ρωγμές της ανυπαρξίας.

Ύστερα νύχτωσε και οι ρωγμές έκλεισαν. Κι εγώ προσποιήθηκα πως δεν τις διέκρινα...

***

Και σβήνει σιγά-σιγά το φως. Ξεφλουδίζει η μέρα της Ανάστασης. Κι ακούγεται στο τραπέζι η φωνή της Μοσχολιού να περιγράφει ακριβώς αυτή τη σταδιακή συσκότιση. Άλλο ένα Πάσχα οικογενειακό τελειώνει. Έχουμε μείνει πιο λίγοι. Κάποιοι παίζουν σκάκι, κάποιοι ερωτοτροπούν, κάποιοι ταξιδεύουν στους άγνωστους λαβύρινθους των μυστικών αναμνήσεων, κάποιοι συζητούν. Η μεγάλη καρυδιά φέτος δεν μας σκέπασε με τα φύλλα της, γριά και σακατεμένη απ' το έντομο στέκει ακίνητη στο πλάι, με χέρια ικετευτικά προς τον ουρανό. Μόνο απλώσαμε κάτι μεγάλα λιόπανα, τα δέσαμε με σκοινιά στα γύρω δέντρα και φτιάξαμε το σκίαστρο του μεσημεριού μας. Όπως τα φυσάει το αεράκι του απογεύματος, φουσκώνουν και ξεφουσκώνουν σαν να ανασαίνει το ανείπωτο. Σαν κύματα μιας αόρατης φουρτούνας. Ξαπλώνω στα χόρτα και κοιτώ ψηλά - όπως έκανα παιδί. Κι ύστερα τελειώνει το τραγούδι του Ξαρχάκου. Ή συνεχίζεται ακόμη μέσα μου.

Το σοκολατένιο ποίημα της Φλώρας

Ένα σοκολατάκι στο τραπέζι
Με ένα φουντούκι στην καρδιά του
Το κοιτώ

Σοκολατάκι Γιώργο μου;
Ακούω μια φωνή πολλά χρόνια σιωπηλή
ολότελα πεθαμένη να μου προτείνει

Διστάζω να το πάρω
τότε από συστολή
τώρα από φόβο

Γιατί τι θέλουν σήμερα οι νεκροί από μένα;
Να δεχτώ ό,τι πριν χρόνια αρνήθηκα
καθισμένος στο σαλόνι τους κι ανεπανάληπτα παιδί;

***
Ο πίνακας είναι του Βασίλη Πέρρου

Υλικά ποιητικών οικοδομών

Νομίζω πως η ποίηση είναι οιωνοσκόπηση. Θέλω να πω δηλαδή πως είναι ο τρόπος καταρχάς να βλέπεις τα μη ορατά κι ύστερα να τα ερμηνεύεις προτείνοντας ένα νόημα.

Θα μπορούσα να δώσω ένα παράδειγμα, χωρίς να επιχειρήσω να γράψω ένα ποίημα, θα συλλέξω δηλαδή υλικά της ποίησης. Σήμερα το πρωί μια γυναίκα σιγομουρμούριζε στο λεωφορείο "μια φορά μονάχα φτάνει να ραγίσει το γυαλί" κι εγώ φαντάστηκα πως είναι μια ραγισμένη μποτίλια που κάνει βέβαια τη δουλειά της, όμως κάτι, από όσα μέσα της κουβαλά, διαρρέει. Σκέφτηκα πως κι εγώ έχω ραγίσει κι ίσως πρέπει να αντικατασταθώ - οι άνθρωποι δεν εμπιστεύονται όσους έχουν τραυματιστεί, φοβούνται μην κοπούν.

Λίγο πιο πριν, στη στάση των αστικών λεωφορείων περιμένοντας, παρατήρησα κάποιους μεγάλους σε ηλικία ανθρώπους που βοηθούσαν τα παιδιά τους να μπουν σε ένα μεγάλο λεωφορείο κάποιου φορέα κατάρτισης ατόμων με νοητική στέρηση. Από όλη τη σκηνή που εκτυλίχθηκε αργά μπροστά μου συγκράτησα το χέρι του υπέργηρου πατέρα που χάιδευε την πλάτη της κόρης του καθώς τη βοηθούσε να ανέβει στο όχημα. Κι ύστερα το χαμόγελο της μάνας που έμοιαζε με ένα βαθύ πηγάδι καθώς την αποχαιρετούσε. Σκέφτηκα το χέρι του πως είναι ένα πουλί που θα πετάει δίπλα στην κόρη για πάντα κι ας μην καταλαβαίνει εκείνη όλα του κόσμου ετούτου. Τα χέρια των πονεμένων ανθρώπων είναι πουλιά.

Κι όταν τελικά έφτασα στον προορισμό μου, στον ουρανό πετούσαν σε σχηματισμό κάτι πουλιά και χαμογέλασα - νομίζω πως κάποιος που θα με έβλεπε, θα θεωρούσε πως είμαι κάπως ελαφρόμυαλος να χαμογελάω χωρίς λόγο. Οιωνοσκόπος λοιπόν, αλλά τώρα πρέπει να δουλέψω. Να πουλήσω δηλαδή ένα κομμάτι του εαυτού μου για να αγοράσω ένα κομμάτι του κόσμου.

*Ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

Το ποίημα του Άρη (ΙΙ)

Με πήρε ο δρόμος μακριά
Πηγαίνοντας άφησα πίσω
Τα ρούχα και τη γύμνια μου ακόμη
Τις σκέψεις και τα ποιήματά μου
Τα παιδιά μου
Τις λέξεις
Ως και τις μνήμες μου κάπου πέταξα

Κι η αλήθεια είναι πως δεν έφτασα κάπου
Δεν βρέθηκα πουθενά -
Θέλω να πω πως ίσως ο δρόμος
Δεν με οδήγησε
Είμαι εκεί από όπου ξεκίνησα, ή εν τέλει δεν ξεκίνησα ποτέ.

Μοιάζει κάπως ακατανόητο,
αλλά ο δρόμος δεν σε πάει
Σε φέρνει από εκεί που είχες χαθεί.
Ναι αυτό είναι:
Με πήρε ο δρόμος
Και με έφερε πίσω
Απ' τα ρούχα και τη γύμνια μου
Τις σκέψεις και τα ποιήματά μου
Τα παιδιά μου
Τις λέξεις
Με επέστρεψε απ' τις μνήμες.

Γιατί ο δρόμος είναι ένα βέλος που μας σημαδεύει. Κατευθείαν στην καρδιά.

*
Ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

Σπασμένα ποιήματα στην Οδό Θεσσαλονίκης

Οι μόνοι που παίζουν ένα ρόλο στο θέατρο είναι οι θεατές. Όλοι οι άλλοι είναι απλά η αληθινή, πραγματική ζωή. Με τους έρωτες, τους φόνους και τα μυστικά. Κυρίως τα μυστικά τους.

***

Βγήκαν στην αυλή κι άρχισαν να χορεύουν οι ηθοποιοί. Και τα δέντρα γύρω έγιναν κάστρα ψηλά, και τα παγκάκια γίναν μαύρα πουλιά κι ένας απόκοσμος τρόμος μας κατέλαβε όλους για το φόνο που ετοίμαζαν.

***

Πρέπει να γίνω το ποίημα μου είπε μια μέρα ο Ηλίας - ένας νεαρός σπουδαστής της δραματικής σχολής.

Κι έφυγε. Πρέπει να ήταν το μόνο ποίημα που έφυγε ποτέ από μια βιβλιοθήκη.

***

Πόσα έργα είδα να παίζονται σε άδειες σκηνές...

Να, εδώ πέθανε ο Ληρ πριν από χρόνια. Κι ακόμη πεθαίνει, όταν το θέατρο αδειάζει. Όταν οι θεατές και οι ηθοποιοί αποχωρούν. Το θέατρο συμβαίνει όταν κανείς δεν είναι εδώ.

***

Ο κύριος διευθυντής του Εθνικού θεάτρου είναι ένας ξοφλημένος κλόουν. Με το ματωμένο μαντήλι στο πέτο του και την τσαλακωμένη από τις κολακείες και τους συμβιβασμούς αξιοπρέπειά του.

Ο ξοφλημένος κλόουν φεύγει από το τσίρκο μετά την παράσταση. Χάνεται μέσα στη νύχτα και μέσα στις σκέψεις του. Ξαφνικά σταματά. Ευτυχώς δεν έγινα διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, μονολογεί. Κρεμάει στο φεγγάρι το κόκκινο χαμόγελο του και σκύβει, υποκλίνεται στους άδειους δρόμους και τους χειροκροτεί.

Διορθώνω: ο διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου δεν θα μπορέσει να γίνει κλόουν ποτέ, πόσο μάλλον ξοφλημένος. Με το ματωμένο μαντήλι στο πέτο του και την τσαλακωμένη από τις κολακείες και τους συμβιβασμούς αξιοπρέπειά του θα μείνει απλά διευθυντής.

***

Ο γέρος ηθοποιός διδάσκει τους μαθητές του την ανάσα. Τους μιλάει για την ανάσα του βασιλιά και την ανάσα του δολοφόνου, για την ανάσα του μυστικού πάθους και της ένοχης θλίψης. Μην μπερδεύετε την ανάσα με την αναπνοή, τους λέει. Οι θεατές αναπνέουν, εμείς ανασαίνουμε. Η σκηνή είναι ο διάλογος ανάμεσα στις ανάσες. Δεν είναι χώρος, είναι κίνηση, είναι πάλη, είναι ροή.

Ελάτε τώρα. Ας πάψουμε να ανασαίνουμε. Οι ηθοποιοί ανασαίνουν όταν οι θεατές αναπνέουν. Κι ετούτοι εδώ, είπε δείχνοντας τις άδειες θέσεις του θεάτρου, έχουν από καιρό πεθάνει.

***

Ένας νεαρός σπουδαστής μίας δραματικής σχολής εμφανίζεται στη σκηνή σαν να τον παρέσυρε ένα φύσημα του αέρα. Σαν να έπεσε χορεύοντας από κάποιο δέντρο που το ξεγυμνώνει η παγωνιά. Ήσυχα φτάνει στο κέντρο κι όλοι τον κοιτούν. Κι ύστερα βγάζει τα ρούχα του και μένει γυμνός. Για λίγα δευτερόλεπτα γυμνός. Αποχωρεί αποφασιστικά. Όπως μια φράση που τελειώνει.

Σημείωση: η καθηγήτριά του είπε πως ο αυτοσχεδιασμός ήταν ανόητα προφανής και πως ένας άνθρωπος χωρίς ρούχα δεν είναι γυμνός. Και πως αν κάτι μας γδύνει, δεν είναι η θέληση μας να μείνουμε γυμνοί, αλλά το βλέμμα του θεατή που μας ανακαλύπτει ανυπεράσπιστους. Κι αν θέλετε, τους είπε, η τέχνη είναι το εσώρουχό μας. Είναι το τελευταίο πράγμα που τους αφήνουμε να πάρουν μαζί τους όταν η παράσταση τελειώνει. Γιατί το έργο δεν τελειώνει ποτέ.

***

ο πίνακας είναι του Emil Nolde