Οι φάροι εκπέμπουν SOS

Οι βιβλιοθήκες είναι από τα βασικά και πλέον εύκολα θύματα των περιστολών των δαπανών για την παιδεία και τον πολιτισμό σε παγκόσμια κλίμακα. Εκατοντάδες κλείνουν τον τελευταίο χρόνο σε Ευρώπη και Αμερική. Είναι επομένως χρήσιμο να βρεθούν τρόποι και οι δράσεις τους να συνεχιστούν, και να προσαρμοστούν στα νέα κοινωνικά δεδομένα και να εξασφαλίσουν την απαραίτητη χρηματοδότησή τους πείθοντας για την αναγκαιότητα και το ρόλο τους. Τη μέγγενη σφίγγει και η έκρηξη της ψηφιακής τεχνολογίας και τα νέα μέσα επικοινωνίας, είναι επομένως διαρκής η αναζήτηση του νέου ρόλου των βιβλιοθηκών στο ψηφιακό περιβάλλον. Πρέπει να αντέξουν στη διπλή επίθεση του αύριο και του σήμερα, αν θέλουν να προστατέψουν το πολύτιμο αγαθό της ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση και τον πολιτισμό που υπηρετούν.

Στις 6 και 7 Οκτωβρίου διεξήχθη στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών το 7ο Διεθνές Συνέδριο που οργάνωσε η Οργανωτική Επιτροπή Ενίσχυσης Βιβλιοθηκών με θέμα τον επαναπροσδιορισμό των υπηρεσιών των Βιβλιοθηκών σε περιόδους οικονομικής κρίσης. Ενδιαφέρον το θέμα και βιωματικά επίκαιρο, αμήχανος και γενικόλογος ωστόσο ο προβληματισμός που κατατέθηκε.

Οι περισσότεροι Έλληνες ομιλητές στάθηκαν αμήχανοι απέναντι στις τρέχουσες εξελίξεις: ο Γιώργος Ζάχος (διευθυντής της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και πρόεδρος του Γενικού Συμβουλίου Βιβλιοθηκών του Υπουργείου Παιδείας) προσπάθησε να μιλήσει για τη θεσμική θωράκιση που ακόμα δεν έχει επιτευχθεί. Ο «σταρ» Γιάννης Τροχόπουλος (διευθυντής της βραβευμένης Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Βέροιας) είπε πως δεν τον (;) αφορούν όσοι διαμαρτύρονται γιατί οι διαμαρτυρίες δεν είναι δημιουργικές, ενώ διαφημίζοντας τη χορηγία του Ιδρύματος Νιάρχου, με το οποίο συνεργάζεται, είπε πως «η Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη θα εγκαινιάσει τη νέα εποχή στα πολιτιστικά πράγματα της χώρας μας» (;). «Ικανοποιητικά» χαρακτήρισε τα (αμφιλεγόμενα πάντως) στοιχεία της έρευνας που διεξήχθη από την εταιρεία Future Library σχετικά με τις δημοτικές και δημόσιες βιβλιοθήκες η Εύα Σεμερτζάκη (αναπληρώτρια προϊσταμένη της Βιβλιοθήκης της Τράπεζας της Ελλάδος), τα οποία ωστόσο φαίνεται πως θα αξιοποιηθούν για τη οργάνωση δράσεων εκσυγχρονισμού τους. Ικανοποιητικό θεωρήθηκε το γεγονός ότι το 67% των εν λόγω βιβλιοθηκών έχει ολοκληρωμένα συστήματα βιβλιοθηκών, το 1/3 online καταλόγους, το 58% ιστότοπο ή τέλος ότι το 55% του προσωπικού τους είναι ειδικευμένο! Εντυπωσιακά στη σαφήνεια και ενάργειά τους ήταν τα δεδομένα των Μαρίας Κορκίδη και Δέσποινας Μέλλου διευθυντριών των δημοτικών βιβλιοθηκών Κερατσινίου και Χαϊδαρίου αντίστοιχα, οι οποίες αναφέρθηκαν στις δυσμενέστατες συνέπειες της εφαρμογής του «Καλλικράτη» στις υπηρεσίες των δημοτικών βιβλιοθηκών παρέχοντας και πολλά στατιστικά στοιχεία για την κατάσταση στην οποία αυτές βρίσκονται. Η παρουσίαση της Ελένης Μπενέκη από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς ήταν μπαγιάτικη και άσχετη με το θέμα του συνεδρίου, αφού στην ουσία αναφέρθηκε στο πρόγραμμα της Τράπεζας για τη δημιουργία θεματικών μουσείων. Εντός θέματος και με δυναμική ήταν η ομιλία της Μαρδίτσας Ζεκεντέ-Καρέντζου (διευθύντριας της Αιαντείου Δημόσιας Βιβλιοθήκης Αταλάντης), η οποία αναφέρθηκε στη χρόνια προσπάθεια της Βιβλιοθήκης να αξιοποιήσει στην παραγωγή πολιτιστικού προϊόντος το ανθρώπινο δυναμικό και τους συλλόγους της περιοχής με εντυπωσιακά αποτελέσματα.

Οι ξένοι συνάδελφοι χωρίστηκαν σε δύο κατηγορίες:

Η Αμερικανίδα Diane Kresh (διευθύντρια της δημόσιας βιβλιοθήκης Arlington, Virginia) με επικοινωνιακή ευχέρεια μας μίλησε με έμφαση για τις τεχνολογικές προκλήσεις της νέας εποχής και το marketing, που πρέπει να διέπει τη λειτουργία των βιβλιοθηκών προκειμένου να εξασφαλίζουν χρηματοδότηση. Ομολογώ πως βρέθηκα σε πειρασμό όταν μας είπε πως ο ετήσιος προϋπολογισμός της μειώθηκε στα 10 εκατ. δολάρια να ρωτήσω την Αντωνία Αράχωβα, που ήταν στο πάνελ, ποιος είναι ο προϋπολογισμός της Εθνικής Βιβλιοθήκης, της οποίας προΐσταται ως αναπληρώτρια διευθύντρια.

Στον αντίποδα του αμερικανικού καταναλωτικού προτύπου ήταν η ομιλίες των Ευρωπαίων, τους οποίους η Κρίση έχει στρέψει σε διάφορες τεχνικές χρηματοδότησης. Ο Γερμανός Klaus-Peter Bottger (διευθυντής της δημοτικής βιβλιοθήκης του Essen) χαρακτήρισε τις βιβλιοθήκες αναπόσπαστο τμήμα της λειτουργίας της κοινότητας και μας μίλησε για τα συνεργατικά σχήματα ιδιωτικού-δημοσίου τομέα σε κτιριακά πρότζεκτ των γερμανικών βιβλιοθηκών – η στελέχωση και το περιεχόμενο των οποίων δεν αντιμετωπίζουν ωστόσο ακόμη σοβαρό πρόβλημα. Ο Ιταλός και ελληνομαθής Aldo Pirola (διευθυντής του συστήματος δημοσίων βιβλιοθηκών στο Μιλάνο), αφού χαρτογράφησε με πληθώρα στοιχείων τις επιπτώσεις της κρίσης στις βιβλιοθήκες της Ευρώπης και της Αμερικής, αναφέρθηκε στα δίκτυα βιβλιοθηκών, αλλά και στην αξία της εξωστρέφειας: το λόμπιγκ, την ανάδειξη των δράσεων, τη βελτιστοποίηση τω υπηρεσιών, τον εξορθολογισμό των εξόδων και το συντονισμό των δράσεων. Δυσοίωνη αλλά πεισμωμένη ακούστηκε η Ολλανδή συνάδελφος Ankie Kesseler (διευθύντρια της βιβλιoθήκης του Dodrecht), η οποία αφού μας ανέφερε ότι επίκειται το κλείσιμο 400 από τις 1000 βιβλιοθήκες της Ολλανδίας (που «δυστυχώς έχει αλλάξει πολύ τα τελευταία χρόνια, φιλελευθεροποιείται, ξεχνάει τον πολιτισμό, δίνοντας έμφαση στα οικονομικά στοιχεία»), αναφέρθηκε και αυτή με έμφαση στο λόμπινγκ (ως «κίνημα» και ως στοχευμένη πίεση»), αλλά και στην ελκυστικότητα των χώρων που θα αυξήσει την «πελατεία μας» («ας μοιάσουμε με καταστήματα»). Με εντυπωσίασε η Kessler και θα κρατήσω το κλείσιμο της ομιλίας της: «Πρέπει η βιβλιοθήκη να γίνει φάρος για τους ανθρώπους που θα περάσουν τόσα δεινά λόγω της κρίσης».

Το συνέδριο («φτωχό» σε σχέση με άλλες χρονιές) έδειξε πως ναι μεν δεν είμαστε έτοιμοι ως παγκόσμια κοινότητα να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες της Κρίσης στα ιδρύματα και τους θεσμούς του πολιτισμού, διερευνούμε όμως και δοκιμάζουμε τεχνικές για να μειώσουμε τα προβλήματα. Στην Ελλάδα τα πράγματα εξελίσσονται ραγδαία μετά το κλείσιμο των παιδικών και των σχολικών βιβλιοθηκών και τα προβλήματα λειτουργίας των ακαδημαϊκών.

Έκανα μία πρόταση στο κλείσιμο του συνεδρίου και νομίζω πως θα αρχίσει να δουλεύεται: τον ορισμό μιας «ημέρας δράσης των βιβλιοθηκών», μιας μέρας που βιβλιοθήκες και βιβλιοθηκονόμοι θα βγούμε με κάθε μέσο στην κοινωνία για να μιλήσουμε γι΄ αυτά που κάνουμε και γι΄ αυτό που υπερασπιζόμαστε: την ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση. Μια μέρα που θα βγούμε λόγω και έργω να υπερασπιστούμε την αξιοπρέπεια της δουλειάς μας μπροστά σε ό,τι κυνικά φαίνεται να την απειλεί. Μια ημέρα που θα οργανωθεί από όλους μας.