Τρίτη 20 Ιουλίου 2021

Ex libris και βιβλιοθήκες: η συλλογή Καλλιανιώτη στην Ανδρίτσαινα



O Ευάγγελος Καλλιανιώτης, μανιώδης βιβλιόφιλος και βιβλιοσυλλέκτης, είχε στη συλλογή του (που τώρα ανήκει στη Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας) και άλλα βιβλία με ex libris ή σφραγίδες άλλων συλλεκτών ή βιβλιοθηκών. Η αλυσίδα της κτήσης ενός βιβλίου σε τέτοιες περιπτώσεις φανερώνει τα ίχνη της, αφήνοντας στο ημίφως τον τρόπο με το οποίο άλλαξαν χέρια τα βιβλία. Συχνά θα δούμε στις ιδιωτικές συλλογές βιβλία από βιβλιοθήκες, άλλα κλεμμένα, άλλα αποσυρμένα από αυτές ή αγορασμένα από άλλους συλλέκτες ή σε δημοπρασίες. Αυτή η εν τέλει απόθεσή τους σε μια βιβλιοθήκη πάλι μέσω μιας δωρεάς είναι μια κάποια "εκδίκηση" της τύχης. Καθότι οι συλλέκτες είναι θνητοί, αλλά οι βιβλιοθήκες αθάνατες... Αυτό που μπορεί κανείς να σκεφτεί, όπως και να 'ναι, είναι το μεγάλο ταξίδι που κάνουν καμιά φορά τα βιβλία από ράφι σε ράφι, από βιβλιοθήκη σε βιβλιοθήκη, από χώρα σε χώρα, από νου σε νου...
1. Το "The discovery of the ancient world" (1932), άνηκε στη βιβλιοθήκη του πανεπιστημιακού καθηγητή William Henry Joseph Kennedy. Αυτό δηλώνει εξάλλου το ex libris του


2) To "Speeches from Thucydides: translated into English for the use of students, with an introduction and notes" (1870) ήταν στη συλλογή του επίσης πανεπιστημιακού George Benson Weston με το υπέροχο δίχρωμο ex libris. Η διάσημη συλλογή μουσικών χειρογράφων του καθηγητή κείται στην Houghton Library.


3) To "Horns of honour: and other studies in the by-ways of archaeology (1900) άνηκε στον Ellis Lennard Levenson (το 1914 ήταν φοιτητής του Harvard)


4) Στον γνωστό νομικό και καθηγητή του Harvard John Chipman Gray (1839-1915) άνηκε το "Sophocles: the plays and fragments" (1893-1900). Το ex libris του Gray απεικονίζει τη βιβλιοθήκη του.


5) O Thomas Farmer Baily (1823 -1876) ήταν Βρετανός, γιος μεταλλουργών του Λονδίνου. Η σημαντική βιβλιοθήκη του πωλήθηκε σε δημοπρασία από τους Sotheby, Wilkinson and Hodge το 1876. Τα βιβλία του έφεραν 4 διαφορετικούς τύπους κτητορικής σφραγίδας ή ex libris στο εξώφυλλό τους. Ο Καλλιανιώτης (και η Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας επομένως) έχουν το "The Attic nights of Aulus Gellius: in three volumes (1795)


6) Από τη βιβλιοθήκη της Αμερικανίδας ιστορικού William Roy Smith (1876–1938) και του συζύγου της, καθηγητή των οικονομικών Marion Parris Smith (1879–?), είναι το βιβλίο "The philosophy of Plotinus: the Gifford lectures at St. Andrews, 1917-1918 (1918). Το ex libris τους φιλοξενεί και το γνωστό μότο "a small house and large garden,... a few friends and many books"


7. Αρκετά από τα βιβλία του Καλλιανιώτη φέρουν ex libris του Βρετανού αντισυνταγματάρχη Charles Arthur Wynne Finch (1841-1903). Βιβλία της συλλογής του Finch μπορεί κανείς να βρει να πωλούνται ακόμη σε δημοπρασίες. Η συλλογή του Καλλιανιώτη ενδεικτικά έχει το "Ομήρου Ιλιάς = The Iliad of Homer: chiefly from the text of Heyne (1827), το "Ευριπίδου Άπαντα = Euripidis opera omnia (1821), κ.α.

Δευτέρα 19 Ιουλίου 2021

Βιβλία, σπίτια, βιβλιοθήκες...


To 1883-'84 στον αριθμό 266 της Commonwealth Avenue χτίστηκε ένα σπίτι, το οποίο υπάρχει ακόμη σε αυτό τον δρόμο της Βοστώνης. Το 1885 το σπίτι αυτό αγοράστηκε από 2 αδέρφια, τη δασκάλα Lizzie May Whipple και τον αδερφό της, John Reed Whipple. H Lizzie May παντρεύτηκε τον Ιούνιο του 1896 τον Edgar Pierce και μετακόμισαν στο Cambridge (της Μασαχουσέτης). Ο John Reed πέθανε το 1899. Το σπίτι αγοράστηκε το 1907 από την Boston Academy of the Sacred Heart, η οποία μετέφερε εκεί το σχολείο και τη μονή της. Δυο χρόνια νωρίτερα φτάνει στη Bοστώνη ένας 17χρονος Αρκάς από τη Στεμνίτσα, ο Ευάγγελος Καλλιανιώτης. Ασχολείται με τη φιλολογία και φιλοσοφία, δημιουργεί καταστήματα τροφίμων και ποτών και ως μανιώδης βιβλιόφιλος και βιβλιοσυλλέκτης συγκροτεί μια σημαντική συλλογή (4.341 τόμων). Ο Καλλιανιώτης επιστρέφει το 1967 στην Ελλάδα. Πεθαίνει το 1981 στη Στεμνίτσα. Το 1983 η συλλογή του δωρίζεται στη Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας. Ένα από τα βιβλία του έχει ένα ex libris της Lizzie May Whipple, άγνωστο πώς απέκτησε ένα βιβλίο της συλλογής της. Είναι το "A history of greek sculpture" του A. S. Murray, που εκδόθηκε το 1880 στο Λονδίνο.

Πέμπτη 15 Ιουλίου 2021

Ένα αγγελτήριο-σελιδοδείκτης



Πώς μπερδεύονται οι ζωές των ανθρώπων και των βιβλίων και των βιβλιοθηκών πάντα μου άρεσε...
Το 1922 εκδίδεται στην Κωνσταντινούπολη το βιβλίο "Διηγήματα" του δικηγόρου Γεώργιου Αποστολίδη. Ο Αποστολίδης είχε γεννηθεί στη Σκιάθο, πολλά χρόνια ζούσε στην Πόλη, στην Ελλάδα εγκαταστάθηκε το 1922. Πέθανε το 1930. Έγραψε πολλά κριτικά κείμενα και διηγήματα και ήταν βασικός συνεργάτης του περιοδικού "Ιλισσός". Ο «Ιλισσός» ήταν μηνιαίο, εικονογραφημένο περιοδικό, το οποίο εκδιδόταν στην Αθήνα από τον Μάιο του 1868 ως τον Απρίλιο του 1872. Ο Αποστολίδης δημοσιεύει εκεί, εκτός των άλλων, το πρώτο κείμενο στα ελληνικά για τη θεωρία της εξέλιξης με τίτλο «θεωρία του Δάρβιν, περί της εμφανίσεως του οργανικού κόσμου και του αλλοιωτού των ειδών» (1871).

Σε ένα αντίτυπο των "διηγημάτων" βρήκα τον Ιούλιο του 2019 να υπάρχει ωστόσο ένας ιδιαίτερος, αυτοσχέδιος, πρόχειρος σελιδοδείκτης: ένα κομμάτι από κάποιο αγγελτήριο/προσκλητήριο γάμου. Δεν ξέρουμε ποιος το έβαλε στο βιβλίο, ποιοι και πόσοι το έχουν διαβάσει τα τελευταία 97 χρόνια, δεν ξέρουμε πού και πότε παντρεύτηκε το ανδρόγυνο του αγγελτηρίου. Ξέρουμε μονάχα τα ονοματεπώνυμά τους: " ο κ. και η κ. Πρ. Κεσίσογλου αγγέλλουσιν υμίν τους γάμους του υιού αυτών Ηλία μετά της δεσποινίδος Ελένης Ξ. Κοσμίδου".

Ιστορίες βιβλίων, αναγνώσεων, ανθρώπων που συναντιούνται κάποια στιγμή και χάνονται για πάντα. Μόνο από τύχη, καθαρή τύχη, καμιά φορά επιβιώνουν κάτι ασήμαντα χαρτάκια, κάποιες ασήμαντες κινήσεις για ζωές, ούτως ή άλλως, περαστικές.


Τρίτη 13 Ιουλίου 2021

Ένα "Σατυρικόν" του 1930


Το 1930 στη Νέα Υόρκη τυπώθηκε από τον εκδοτικό οίκο "The Panurge Press" μια ιδιαίτερη έκδοση σε 2010 αντίτυπα. Κανένα από αυτά "δεν προοριζόταν για κυκλοφορία άλλη από ιδιωτική μεταξύ ενήλικων συλλεκτών των ερωτικών αναγνωσμάτων", αφού πρόκειται για το "Σατυρικόν" του Πετρώνιου. Η έκδοση ήταν μόνο για τους 2000 συνδρομητές της, τα 10 αντίτυπα τα κράτησαν οι επιμελητές του Οίκου.

Ένα αντίτυπο αυτής της έκδοσης βρίσκεται σε μία ελληνική δημόσια βιβλιοθήκη της επαρχίας. Πρόκειται για δωρεά βιβλιόφιλου συλλέκτη. Γιατί ακόμη και για τα έργα της κλασικής αρχαιότητας που αποκλίνουν από την ερωτοφοβική ευπρέπεια, οι ελληνικές βιβλιοθήκες επιδεικνύουν άκρατο συντηρητισμό και λογοκρίνουν τις συλλογές τους. Ανάμεσα στον Καζαντζάκη και τον Πετρώνιο, ανάμεσα στις θεολογικές προσεγγίσεις για το γάμο και το "Σατυρικόν" ή το "Μέγα Ανατολικό", οι ελληνικές βιβλιοθήκες (με άλλοθι την οικονομική τους στενότητα) θα προτιμήσουν να αγοράσουν τα πρώτα από τα δεύτερα.

Ευτυχώς υπάρχουν οι συλλέκτες, οι πραγματικοί λάτρεις του βιβλίου. Μια μέρα όμως πρέπει να δούμε πιο μεθοδικά τον πολιτικό και ερωτικό συντηρητισμό των ελληνικών βιβλιοθηκών. Θυμήθηκα τώρα την εξαιρετική συλλογή των 12000 πορνογραφικών βιβλίων της Κρατικής Βιβλιοθήκης της Ρωσίας που αποκαλύφθηκε μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης...



Δευτέρα 5 Ιουλίου 2021

Πέδρο Πάραμο

 


Ένας γιος αναζητά τον άγνωστο πατέρα του υλοποιώντας μια υπόσχεση που έδωσε στην ετοιμοθάνατη μητέρα του. Αν αυτό είναι η αφορμή μιας ιστορίας, δεν είναι ίσως και η αιτία της αφήγησής της. Ο "Πέδρο Πάραμο" του Χουάν Ρούλφο (Πατάκης, 2005- μετάφραση Έφη Γιαννοπούλου) είναι τα σημειωματάρια των φαντασμάτων που θα συναντήσει ο Χουάν Πρεσιάδο στο έρημο κόσμο των γονικών του. Είναι τα "μουρμουρητά" των πεθαμένων ενός κατεστραμμένου τόπου που θα ξεδιπλώσουν τα κίνητρα και τα πάθη των ανθρώπων της μεξικάνικης γης και κάθε γης: τον έρωτα, την επανάσταση, το φόνο, την προδοσία, την αγάπη. Ένα άλογο τρέχει απελπισμένο στα βουνά αναζητώντας τον πεθαμένο αναβάτη του, όπως αναζητά τις ιστορίες του παρελθόντος ένας γιος, ένας από τους γιους του Πάραμο, στις αφηγήσεις, στα παλίμψηστα των αφηγήσεων των ανθρώπων που κάποτε ζούσαν τη ζωή, τους πόνους και τις χαρές της. Κάποιος που δεν βρίσκει το χωριό που ψάχνει δεν μπορεί παρά να είναι πεθαμένος, η ομίχλη, ο καπνός που θολώνει τα πράγματα είναι ο κατακλυσμός του αναπόφευκτου: όλα εν τέλει θα τα σκεπάσει η σιωπή, ο χρόνος σαν κουμπαράς φυλάει (και φυλακίζει) για πάντα τις αναμνήσεις. Κι αν δεν "άκουσες ποτέ σου το παράπονο ενός πεθαμένου, τόσο το καλύτερο για σένα".

Νομίζω πως ο γιος που ψάχνει τον πατέρα δεν είναι απλά ένα φροϋδικό σύμβολο, ούτε ένα μυθολογικό τέχνασμα (κάποιος Μεξικανός Οδυσσέας ή Τηλέμαχος). Νομίζω πως ο Χουάν Πρεσιάδο είναι ο αναγνώστης αυτού του έπους, "ὃς μάλα πολλὰ πλάγχθη... πολλῶν δ᾿ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω", ο... Τηλέμαχος αυτής της μεξικανικής Οδύσσειας είναι αυτός που ψάχνει στις ιστορίες το κρυμμένο νόημα των σκιών. Είμαστε εσείς κι εγώ.

Ο "Πέδρο Πάραμο" είναι ένα βιβλίο που λάτρεψε ο ισπανόφωνος κόσμος, και όχι μόνο. Ο Μάρκες, ο Μπόρχες, ο Φουέντες το ύμνησαν κι εμπνεύστηκαν από αυτό. Η έκδοση, με την εξαιρετική επιμέλεια και τον ποιητικό, μεταφρασμένο λόγο της Έφης Γιαννοπούλου μας επιτρέπει να γίνουμε θαμπωμένοι κοινωνοί της μαγείας του ολιγογράφου Χουάν Ρούλφο. Ο Ρούλφο έγραψε μόνο δυο βιβλία. "Ο κάμπος στις φλόγες" μεταφράστηκε επίσης από τη Γιαννοπούλου και εκδόθηκε από τον Πατάκη το 2011.