Εκπομπές στο Αρχείο: Μενέλαος Λουντέμης

- Ύστερα από 18 χρόνια στην ξενιτιά είναι και πάλι στην Ελλάδα ο Μενέλαος Λουντέμης. Στη Θεσσαλονίκη που τον συναντήσαμε θα του κάνουμε την πρώτη ερώτηση: τι αισθάνεστε κύριε Λουντέμη που ξαναβρίσκεστε στην πατρίδα;

- Είναι τόσο πολλά και τόσο σπαρακτικά αυτά που νιώθω, που δεν μπορώ να σας τα πω, είναι αδύνατο. Η θάλασσά μας, που είχα τόσα χρόνια να την δω, η Θεσσαλονίκη που είχα 35 χρόνια να την δω... Αλλά πιο πολύ με συγκίνησε η ψυχή των ανθρώπων, που έτρεμα μήπως την δω αλλαγμένη, μήπως δεν βρω την ελληνική ευαισθησία.

1976 - ο Λουντέμης αποκτά πάλι την ελληνική ιθαγένεια. Επιστρέφει στην Ελλάδα. Πεθαίνει ένα χρόνο αργότερα. Την ερώτηση την απευθύνει με εμφανή συστολή ο νεαρός τότε Μανώλης Μαυρομμάτης και ο Λουντέμης απαντά με βραχνή και πλημμυρισμένη στη συγκίνηση φωνή. Το απόσπασμα προβάλλεται στους «Ιχνηλάτες» του Δαυίδ Ναχμία το 2002 (ΕΡΤ).

Σημ.: το πρώτο του βιβλίο εκδόθηκε με τη βοήθεια του Σκαρίμπα. Με τη στήριξη του Μιλτιάδη Μαλακάση που επαίνεσε το πρώτο του έργο, δούλεψε ως βιβλιοθηκάριος στην «Αθηναϊκή Λέσχη»

Εκπομπές στο Αρχείο: Δέσπω Διαμαντίδου

Η Δέσπω Διαμαντίδου πέθανε το Φεβρουάριο του 2004 - την ίδια χρονολογία έχει ως παραγωγή και το δικό της «Ταξίδι(α) στη μνήμη» (ΕΡΤ). Το ταξίδι της τελειώνει (περίπου) με τη φράση «μου λείπει τρομερά η Μελίνα». Και ακολουθεί η «Αγάπη που 'γινε δίκοπο μαχαίρι» από τη «Στέλλα». Και πάνω στη φωνή της Μερκούρη, η γερασμένη αλλά τρομακτικά γυμνή φωνή της Διαμαντίδου τραγουδά «Αγάπη που 'γινες δίκοπο μαχαίρι, κάποτε μου 'δινες μόνο τη χαρά, μα τώρα πνίγω τη χαρά στο δάκρυ, δεν βρίσκω άκρη, δεν βρίσκω γιατρειά». Το πλάνο είναι κοντινό και πλαϊνό και κόντρα στο φως. Ύστερα από λίγες μέρες το φως έσβησε για τη Δέσπω Διαμαντίδου.

Λέει στη συνέντευξή της: «εγώ δεν διδάσκω (θέατρο), γιατί δεν πιστεύω πολύ στη διδασκαλία... δεν έμαθα τίποτα, μπήκα στη Σχολή και βγήκα χειρότερη από ό,τι μπήκα - παρόλο ότι πήρα άριστα και με προσέλαβε το Εθνικό. Πιστεύω ότι βρίσκεις μόνος σου τον εαυτό σου στο θέατρο. Σιγά-σιγά και με σκληρή δουλειά»

Εκπομπές στο Αρχείο: Μαρία Δημητριάδη

«Και πώς να τα ξεμπερδέψω όλα αυτά; Μέσα από τα γαλάζια μάτια του γιου μου και το τραγούδι μου»

Η Μαρία Δημητριάδη αναλογίζεται τα 14 χρόνια της στο τραγούδι και απολογείται. Στην εκπομπή «Μικρά πορτραίτα» της ΕΡΤ (1982) και στον Μανούσο Μανουσάκη. Και κάπου στο πρώτο τρίτο του φιλμ απαντάει σε όλα αυτά που τη δοκιμάζουν και τα δοκιμάζει, που τη διεκδικούν και τα διεκδικεί, με τα οποία συγκρούεται και μέσα στα οποία δημιουργεί: απεργίες, θέατρα, φεστιβάλ, διαδηλώσεις, δίσκοι, σινεμά, μπουάτ, συγκεντρώσεις σε ένα τόπο που καταφέρνει με αξιοζήλευτο ταλέντο να ισοπεδώνει το διαμάντι και το κάρβουνο, ισοπεδώνοντας το πρώτο και γυαλίζοντας το δεύτερο. «Εδώ δεν έχεις το δικαίωμα να μιλήσεις, πρέπει να είσαι το παιδί του λαού με την τραβηγμένη φωνή, τα τραβηγμένα αυτιά και τα κατεβασμένα παντελόνια».

Το παιδί κι η τέχνη λοιπόν θα μας σώσουν

Εκπομπές στο Αρχείο: Όπυ Ζούνη

 

«... Γεννήθηκα στην Αίγυπτο και επί 21 χρόνια έβλεπα... το κίτρινο... Το φως στα έργα μου στην αρχή ήταν το κίτρινο... υπάρχουν πολλά κίτρινα... Δεν υπάρχει ένας τρόπος για να υπηρετήσεις το παραστατικό... Συνήθως ο καλλιτέχνης φτιάχνει και μετά σκέπτεται... Το αφηρημένο κομμάτι ενός έργου έχει δομή... ο κάθε άνθρωπος έχει την πικρή του ιστορία, κι αν η πικρή ιστορία είναι μικρή, παίρνει πάλι μεγάλες διαστάσεις..., το θέμα τελικά είναι να βγεις νικητής, ό,τι κι αν έχει συμβεί... στη ζωή μου δεν ξεχνώ πότε όσους ανθρώπους μου έκαναν καλό, γιατί τελικά αυτοί οι λίγοι άνθρωποι σώζουν την ανθρωπότητα, οι καλοί, οι τίμιοι... όταν ξέρεις πάρα πολλά πράγματα, αρχίζεις να λες «δεν ξέρω»... οι πολλές σπουδές στην τέχνη είναι για να μην ζωγραφίζεις τελικά... μπορώ να πω πως είμαι ένας ευτυχισμένος άνθρωπος με πολλά προβλήματα... τόλμησα κάποια στιγμή να προσθέσω το αφηρημένο στο γεωμετρικό χώρο...»

Σταχυολογώ φράσεις της Οπυς Ζούνη (1941-2008) στους «Δρόμους» της ΕΡΤ και τον Άρη Σκιαδόπουλο ένα χρόνο πριν το θάνατό της (2007). Νομίζω πως οι εικαστικοί είναι οι κατεξοχήν χειρώνακτες καλλιτέχνες, είναι εξερευνητές του φωτός, όχι του λόγου ή του ήχου. Υπ' αυτή την έννοια είναι κάπως φιλόσοφοι του ενστίκτου. Ένας καλλιτέχνης της γεωμετρίας, όπως η Ζούνη, μοιάζει χαοτική στο λόγο, σαν να μαζεύει ψηφίδες είναι όσα επιλέγει να διηγηθεί, ιστορίες της ζωής και ερμηνείες του έργου. Τελικά το ψηφιδωτό είναι μία ενιαία εικόνα που δεν κρύβει τα υλικά που τη συνθέτουν. Και είναι σημαντικό κάτι τέτοιο, όταν ο συνεντευξιαστής και ο σκηνοθέτης ενός ντοκυμαντέρ αφήνονται, δεν παραδίνονται, στο ύφος του συνεντευξιαζόμενου...

Εκπομπές στο Αρχείο: Θωμάς Γκόρπας

 

«- οργανωμένος σε κόμμα, ποτέ! Οργανωμένος μαζικά συχνά και για πολλά χρόνια... οργανωμένος έξω απ' το Κόμμα...

- τι ρόλο λοιπόν έπαιξε αυτή η αριστερή σου επιλογή;

- ... έμαθα πολλά, κοσκίνισα πολλά πράγματα μέσα μου, γνώρισα πολλά πράγματα και ανθρώπους, αλλά μαζί και το φαρμάκι ότι αυτή η λεγόμενη αριστερά στα χρόνια που περνάγανε ολοένα και λιγόστευε...»

Ο Άρης Σκιαδόπουλος ψάχνει τον Θωμά Γκόρπα στο Νυχτερινό Επισκέπτη του 1997 (ΕΡΤ). Και τον βρίσκει οργανωμένο έξω από τις νόρμες - κατά την ποίησή του δηλαδή...

Εκπομπές στο Αρχείο: Νίκος Καρούζος

 

Είναι νομίζω τρία πράγματα που μπορεί κανείς να προσέξει σε αυτό το μικρό απόσπασμα του «Μονογράμματος» (ΕΡΤ) του 1983, το αφιερωμένο από τους Σγουράκηδες στο Νίκο Καρούζο:

α) η σχεδόν θεατρική σκηνοθεσία του πλάνου. Ο Νίκος Καρούζος και η Μαίρη Μεϊμαράκη έχουν ήδη χωρίσει. Κάθονται στη βεράντα του σπιτιού. Εκείνος εμπρός από το παράθυρο. Εκείνη μακρυά του, μπροστά από την πόρτα. Και τα δύο ανοίγματα είναι ανοιχτά. Στο κάτω μέρος του πλάνου, ανάμεσά τους, μια παράδοξη νεκρή φύση αφημένη μάλλον όχι τυχαία: τέσσερα πορτοκάλια και μια κούπα καφέ

β) ο ποιητής διαβάζει ένα ποίημα για τη Μαίρη κι ύστερα λέει: «από τότε που γνώρισα τη... Μαίρη... μου συμπαραστάθηκε επί πολλά χρόνια, το μεγαλύτερο μέρος του έργου μου το έγραψα μαζί με τη Μαίρη και είχε ένα θαυμάσιο πάντοτε γούστο στο να κρίνει τα πράγματα...»

γ) εκείνη δεν απαντά, δεν μιλά, μοιάζει να μην αντιδρά. Ίσως από συστολή

Το ποίημα του Αντώνη

 

Οι λέξεις μου λιποτακτούν
Φτάνω στη μάχη
Αποδεκατισμένος
Όχι γιατί κουράστηκαν να πολεμούν
Όχι γιατί δεν θέλουν να θυσιαστούν
Για το καλό ενός νοήματος
Δεν λιποψυχούν
Δεν ορρωδούν

Μόνο τους πήρε το μυαλό
Ένα ηλιοβασίλεμα
Κι η γυμνή σιωπή

***
Ο πίνακας είναι του Andrzej Wróblewski