Μια επιστολή, μια αφιέρωση, μια ιστορία: Γ. Θ. Βαφόπουλος

- Όλα αυτά τα χρόνια της μάχιμης βιβλιοθηκονομίας περνούν πολλά πράγματα από τα χέρια, τα μάτια και την ψυχή μου. Ίσως να είναι αυτό που αγαπώ περισσότερο σε αυτή τη δουλειά: η επιμονή της μνήμης παρά το μάταιο της αθανασίας - 

«... Θα χαρώ πολύ να σε ιδώ, μολονότι ξέρω πως το θέατρο δεν αφήνει μεγάλα περιθώρια σχόλης. Τα πρωινά ή το μεσημέρι βρίσκομαι στο γραφείο μου της Δημοτικής Βιβλιοθήκης (τηλ. 75572)...»

Ο ποιητής και βιβλιοθηκάριος Γιώργος Βαφόπουλος στέλνει στο Μάνο Κατράκη στις 5 Ιανουαρίου 1960 τη "Μεγάλη Νύχτα και το παράθυρο", την ποιητική του συλλογή που τυπώθηκε από το Δίφρο το 1959. Ο Κατράκης είναι στη Θεσσαλονίκη εκείνη την περίοδο για 15 παραστάσεις στο Βασιλικό Θέατρο. Παρουσιάζει με το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο τη Φουέντε Οβεχούνα του Λόπε δε Βέγα με περίπου άλλους τριάντα ηθοποιούς και πρωταγωνίστρια την Ειρήνη Παπά. Μαζί με το βιβλίο του στέλνει και μια σύντομη επιστολή συγνώμης που δεν κατέστη δυνατό να συναντηθούν στην πρεμιέρα. Η επιστολή είναι ακόμη εκεί, ανάμεσα στις σελίδες της "Μεγάλης Νύχτας".

Ο Γιώργος Βαφόπουλος το 1938 είχε ιδρύσει τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης και υπήρξε διευθυντής της ως το 1963, ενώ κατά τη διάρκεια της Κατοχής εργάστηκε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Αθήνας. Το 1979 το ζεύγος Βαφόπουλου διέθεσε ολόκληρη την περιουσία του για τη δημιουργία πνευματικού κέντρου στον Δήμο Θεσσαλονίκης. Έτσι, ανεγέρθηκε και ιδρύθηκε το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο Θεσσαλονίκης. Η νέα Δημοτική βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης υπήρξε όραμα του Γιώργου Βαφόπουλου και με δωρεά του το 1989 ξεκίνησε η ανέγερσή της.

Οι κακοί άνθρωποι των τυπογραφείων

«Αρχομένου του 1977» εκδόθηκε ένα βιβλίο με τίτλο «Ό,τι αγνοεί ο άνθρωπος». Ο συγγραφέας του, Νικόλαος Γ. Κούτρας-Λασπιώτης, ενημερώνει τους αναγνώστες με ένθετο δακτυλόγραφο σημείωμά του: «προσέχετε μόνον το περιεχόμενον, διότι παν σφάλμα οφείλεται εις εσκεμμένην ενέργειαν κακών ανθρώπων, εν τω τυπογραφείω». 

Γνωστό εξάλλου ότι στα τυπογραφεία είναι η φωλιά τους...

H μις Νέλλα, τα τραγιά του Θουρκά και η μετάφραση της Ελένης Δερέκα το 1888

Η «μις Νέλλα» τυπώθηκε το 1888. Μέσα στα χρόνια φαίνεται να άλλαξε πολλά χέρια, να στάθηκε σε διαφορετικά ράφια, δίπλα σε διάφορα και διαφορετικά βιβλία. Οι σελίδες της έχουν σημάδια, όχι μόνο του καιρού, αλλά και της φροντίδας των ανθρώπων να μην διαλυθεί στα φύλλα που τη συνθέτουν. Έχει και μηνύματά τους, ευχές, ποιηματάκια, αφιερώσεις: στη μέσα πλευρά του οπισθόφυλλου είναι γραμμένο με μολύβι με εξαιρετική ανορθογραφία: «να έχης έγνια του Γαλάνι και να πάρης 18 δρ. το σάβατον το προί με τον Ιωάννην Φούκαν να πάρης 2 τραγιά από τον Γιώργον Θουρκά». Στη μέσα πλευρά του εμπροσθόφυλλου κάποιος Ν. Κ. Παπαϊωαννίδης από την Πάτρα γράφει ένα παράξενο στιχάκι-αφιέρωση το 1891: "Γιάννα μου σε αγαπώ, άνοιξε, κλαίω σαν μωρό». Το 1892 κάποιος [δυσανάγνωστο επώνυμο - πιθανά Ι.Γ. Τζαμάκος] στα Σχορέτσανα Άρτης (σήμερα Καταρράκτης...) αφιερώνει το βιβλίο με το εξής μήνυμα «ως σημείον αιωνίας και παντοτινής φιλίας τούνομά μου εγχαράττω». «Ο Νομάρχης Άρτης [δυσανάγνωστο] ότι συνεπεία της προθεσμίας της ε.ε. ημέρας και ώρας ενάτης» : κείμενο γραμμένο στην έξω πλευρά του οπισθόφυλλου - χρονολογούμενο μάλλον το 1894.

Το ίδιο το βιβλίο είναι δύο έργα σε ένα τεκμήριο. Η μετάφραση της «Μις Νέλλα», ενός γαλλικού διηγήματος χωρίς αναφορά συγγραφέα, είναι της δεσποινίδος Ελένης Κ. Δερέκα. Στον πρόλογο η συγγραφέας ομολογεί πως την παρότρυναν οι φίλοι της να τυπώσει τη μεταφραστική της αυτή δοκιμή. Το πρωτότυπο είχε δημοσιευθεί στο περιoδικό "Revue des deux mondes". Στο γαλλικό πρωτότυπο εντοπίζεται τελικά και ο συγγραφέας: Pavie, Theodore Marie (1811-1896). Το δεύτερο μέρος του βιβλίου περιλαμβάνει ποιήματα της δεσποινίδος Δερέκα.

Το δεύτερο ποίημα του Πιερ

Σήμερα βρήκα το νεκρό στο σπίτι
«Ήρθα να δω» μου είπε
«Σου 'χω έτοιμο τον καφέ» του απάντησα
«βέβαια, θα είναι κρύος τώρα. Σε περίμενα πριν από χρόνια. Να στον ζεστάνω; Κι είχα τόσα πολλά να σε ρωτήσω...
Όσο ζούσες δεν είχα ανάγκη τις απαντήσεις σου, όμως
τώρα με πνίγουν οι απορίες».

«Σταμάτα πια - πάντα με κούραζαν οι εισαγωγές σου!
Μην χάνουμε το χρόνο μας με αυτά. Και τον καφέ σου -
δεν τον θέλω. Δεν με αφήνει να κοιμηθώ... Αστειεύομαι.
Το σπίτι θέλει βάψιμο. Κι η σκάλα ένα καλό τρίψιμο, κι ύστερα...»
«Ήθελα πάντα να μου πεις πώς να ετοιμάζω τα χρώματα
με τι αναλογίες να βάζω τα διαλυτικά κι ύστερα
να στρώσουμε μαζί το μουσαμά να μην λερώσω.»

Βάψαμε τα δωμάτια. Και τη σκάλα. Μας πήρε μια βδομάδα.
Ήπιαμε τις μπύρες μας, είπαμε παλιές ιστορίες
«Ώρα να φύγουμε» μου είπε.
Κλείδωσα την πόρτα και χαθήκαμε μες στη νύχτα.
Δεν τον ρώτησα πού πάμε.

***
o πίνακας είναι του Pierre Bettencourt

Το πρώτο ποίημα του Πιερ

Θα γράψω ένα ποίημα με τον τρόπο του Πιερ:

Συνήθως με φοβίζουν οι πωλητές βιβλίων. Σου χαμογελούν ύπουλα κι είναι έτοιμοι πάντα να σου προτείνουν ένα βιβλίο που θα σε κατακτήσει. Σαν να 'χουν ανοίξει την καταπακτή σου και μέσα της να βλέπουν ποιες αγωνίες, ποια τραύματα, ποιοι πόθοι αγκομαχούν, ασφυκτιούν. Οι πωλητές των βιβλίων είναι αναμφίβολα ψυχοφάγοι, ύαινες που βρωμοκοπάνε ψόφια ψυχή, μοιάζουν, ίσως είναι, άγγελοι της κολάσεως.

Πριν λίγο ένας τέτοιος με έριξε στα βράχια της σαγήνης του. Μου έταξε μυστήριο λυτρωτικό, ντελικάτη γραφή, αδιέξοδα νοήματα κι εγώ το αγόρασα. Το βιβλίο. Και τώρα που το άνοιξα στο τραίνο να το διαβάσω, είναι άδειο. Δεν έχει γράμματα, δεν έχει ιστορίες, δεν έχει τέλος. Ούτε καν μια βιβλιογραφική παραπομπή ή μια βινιέτα χαρακτή. Δεν το έγραψε ποτέ κανείς κι είναι πραγματικά αδιάφορο αν κάποιος ποτέ το διάβασε όλο. Τώρα κατάλαβα. Όλα πια ξεκαθάρισαν: ποιος είναι ο πωλητής, ποια είναι η ιστορία του βιβλίου, πού πήγαν οι παραπομπές. Ποιος είναι εντέλει ο Πιερ.

***

ο πίνακας είναι του Pierre Bettencourt

Το ποίημα του Αρχαιολόγου

Η αρχή αυτού του ποιήματος χάθηκε
Νομίζω
κάποια ξεστόμισε βαρυσήμαντη δήλωση
κι αποχώρησε
Ας θεωρήσουμε αυτό που έμεινε
ως ένα σπασμένο κεραμίδι
κάποιας ασαφούς αρχαιότητας

...
Στέκεται εκεί - αντίκρυ στο μπλε της [θάλασσας]
και άδεια κοιτ[άζει]
Αν κάθεται επάνω της κάτι αόρατο, δεν το γνωρίζω
Οπότε άδεια θα πω πως είναι
Κι αν εντέλει μιλάει με τη θάλασσα
ή αν κάτι αναμένεται να ειπωθεί, δεν το ακούσαμε
ούτε ποτέ θα το μάθουμε.

Μου αρέσει να πιστεύω πως αυτή η σκηνογραφία έχει κάποιο κρυφό νόημα
η ξεχασμένη καρέκλα αντίκρυ στο πέλαγος
κανείς δεν της αλλάζει θέση
κανείς δεν την παίρνει μαζί του
κανείς δεν φαίνεται να ξεκουράζεται στην αγκαλιά της
Κι επειδή
το καλοκαίρι έχει πια τελειώσει οριστικά
νομίζω πως είμαι εγώ η σκουριασμένη καρέκλα
κάποιο θυμωμένο κύμα θα με ρίξει στο πλάι
κι όλα πια θα [εξηγ]ηθούν

***
το χαρακτικό είναι του Μιχάλη Αρφαρά