Το ποίημα του Ισαάκ

 

Γράφω ένα ποίημα
Για να φορέσω ένα καπέλο στο κεφάλι μου
- αδιάφορο αν είναι μέρα ή νύχτα
αν έχει ήλιο ή βρέχει

Γράφω ένα ποίημα
Γιατί το κύμα γκρεμίζεται στην ακτή
Κι είναι όμορφη η πτώση του σαν του αγγέλου
που περιποιείται πονεμένος τα σπασμένα του φτερά
φορώντας ένα καπέλο στο κεφάλι
και γράφει αυτό το ποίημα

Γράφω ένα ποίημα
Κρύβω το πρόσωπό μου
Και προχωρώ

***
Ο πίνακας είναι του Στέλιου Φαϊτάκη

Το ποίημα του Άρη

Ένας άνθρωπος έγραψε κάποτε ένα ποίημα
Του άρεσε τόσο πολύ,
που αποφάσισε να το κάνει σπίτι του.
Όταν όμως μπήκε, πρόσεξε
πως δεν υπήρχε παράθυρο
κατά τη δύση.
Έφτιαξε τότε το ποίημα με παράθυρο
στη δύση
και δοκίμασε πάλι να μπει -
όμως στο ποίημα του δεν είχε πια
βάλει μια πόρτα.
Κι όταν επιτέλους έβαλε πόρτα στο σπίτι του,
το ποίημά του δεν είχε σκεπή.
Κι ύστερα το σπίτι του κυλούσε από το λόφο
προς τη θάλασσα, και γινόταν βάρκα
σε ρημαγμένα σύννεφα κι ύστερα πουλί που κρώζει λίγο πριν νυχτώσει,
κι όνειρο χωρίς τέλος και μεθυσμένος χορευτής και μικρό καπέλο και κόκκαλα που τρίζουν νωρίς το πρωί.

Κάθε φορά που προσπαθούσε κάτι
να διορθώσει στην ποίηση,
ο άνθρωπός μας έχτιζε ένα νέο σπίτι
που δεν μπορούσε να κατοικηθεί.

Μέχρι που κάποτε κατάλαβε
Πώς τα ποιήματα δεν κατοικούνται.

***
ο πίνακας είναι της Πολωνής Maria Jarema

Το ποίημα του Βαγγέλη

Τις νύχτες το φως
Της
Μπαίνει στο δωμάτιό μου
Κι όταν το πρωί
Η λάμπα του δρόμου σβήνει
Μένω μόνος
Κρυμμένος στους θορύβους των σπασμένων ποτηριών
Τυλιγμένος με τα χνώτα των ανθρώπων που αμάρτησαν
Ιδρωμένος σαν τη βροχή
Στα σκόρπια φύλλα χαρτί
Με μισο-αρχινισμένα ποιήματα
Που τα φυσάει ο αέρας
Από τ' ανοιχτό παράθυρο
Και τα σκορπάει
Πιο πέρα απ' την πόλη
Πιο πέρα απ' την απουσία
Πιο πέρα από το μέσα μπλε της σιωπής
Όταν πια θα προσγειωθούν στα πόδια σου
Όταν άθελά σου περπατήσεις πάνω τους
Τα ποιήματα (που είχαν αρχίσει να είναι ποιήματα)
Δεν θα είναι πια εκεί
Θα έχουν φύγει.

Τα ποιήματα είναι βήματα σε αδιέξοδο δρόμο.

***
Ο πίνακας είναι του Νεκτάριου Μαμάη

Το παραμύθι του ανθρώπου της σιωπής

Ένας άνθρωπος δεν μίλησε ποτέ - και πράγματι δεν έμαθε ποτέ κανείς τους λόγους της σιωπής του, κανείς δεν άκουσε το τραγούδι του (σαν να μην υπήρξε), κανείς δεν τον άκουσε να κλαίει ή να αντιστέκεται, να θυμώνει ή να υπόσχεται. Κάποιοι είπαν πως δεν ήταν καν ζωντανός.

Οι άνθρωποι δεν έχουν μάθει να ακούνε τη σιωπή. Κι αλήθεια δεν την ακούν.

***
ο πίνακας είναι του Andrzej Wróblewski

12 μικρά ποιήματα του Κωστή και της Στέλλας

 

Η σελήνη ξεφλουδίζει τους δρόμους μας
Ήθελα να στο πω:
Ήταν στο χαμόγελό σου που χάθηκα.
***
Ξερίζωνα τα χορτάρια στο κεφάλι της γης
Κι εκείνη πονούσε
Αλλά δεν έβγαλε μιλιά.
***
Ένα μπαλκόνι, μία βάρκα, η καρυδιά
Στην άκρη του κτήματος
Σημαίες που κυματίζουν τα χρόνια μου.
***
Βρέχει πίσω απ' το τζάμι
Θα το σπάσω
Να μη βλέπω το δάκρυ του
***
Σαρώνω
Τα σπασμένα ποιήματα
Με τη σκούπα της μάγισσας.
***
Έκτοτε
Έμειναν στη φωτογραφία κλειδωμένοι
Κι ας είχαν το κλειδί στην αριστερή τους τσέπη
***
Είναι η ποίηση ένα παγκάκι στο λιμάνι
Που κοιτάζει τη θάλασσα
Αυτός που καθόταν εκεί, έφυγε.
***
Είναι η ποίηση ένα τρένο
Που δραπετεύει από τις ράγες του
Προς άγνωστη κατεύθυνση
***
Διαβάζω τα τρένα σαν να 'ναι ποιήματα.
Ξανά και ξανά
Αγωνιώντας να βρω διαφυγόντα νοήματα
***
"Πάντως η ποίηση δεν είναι φυγή"
μου είπε
Κι έκλεισε την πόρτα.
***
Τι νόημα θα είχε το φως, αν
Δεν ήμασταν όλοι τυφλοί;
Το φως και το σκοτάδι δεν μπορεί κανείς να τα δει
***
Αγαπώ τις αυλές των σπιτιών όταν
Αδειάζουν από παιδιά
Και χορταριάζουν τα όνειρα

***
το χαρακτικό είναι τα Βάσως Κατράκη

Το ποίημα του Κώστα

Νομίζω

Πως όταν δεν γράφουν
Συγκεντρώνουν εντός τους
Την ποίηση
Ή τα υλικά της
Οι ποιητές
Σε τεράστιες ή μικρές δεξαμενές
Τη συλλέγουν
Καμιά φορά θα δεις εκεί να διαβιούν
Νεροχελώνες και φίδια
Τα βράδια βατράχια πηδούν
Στα εντόσθιά τους
Φυτρώνουν βούρλα και καλάμια
Κι άλλα υδροχαρή φυτά των βάλτων
Στις παρυφές της ποίησης.
Ώσπου μια μέρα σχεδόν αναίτια πλημμυρίζουν
Κι αυτό που σε εποχές ξηρασίας
από εκείνους αναβλύζει νερό
Το λέμε ποίηση
Υπάρχουν ποιητές που δεν στεγανοποίησαν επαρκώς τους ταμιευτήρες τους
Και χάνεται το νερό στο υπέδαφος της θλίψης
Σαν ανοίξουν καμιά μέρα το στόμα τους
Ακούς από βαθιά μέσα τους να κοάζουν
Απελπισμένοι οι βάτραχοι
***
ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

Το ποίημα του Σταμάτη

Κάτι νύχτες
Το μόνο που ακούς
Είναι
Το
Αργό
Τρίξιμο
Του
Φεγγαριού
Που
Γέρνει
Στην
Άκρη
Του
Ορίζοντα

Το βιβλίο στη Μεταπολίτευση και τα φαινόμενά του*

Για έναν συνομήλικο με τη Μεταπολίτευση η καταγραφή των φαινομένων της είναι περίπου αυτοβιογραφία – πόσο μάλλον που αυτή εστιάζει στον κόσμο του βιβλίου, μέσα στον οποίο ζω ως αναγνώστης και ως επαγγελματίας. Η καταγραφή αυτή θα είναι μονάχα ενδεικτική και αναγκαστικά ελλιπής. Προφανώς η ελληνική ιστορία του βιβλίου δεν έχει ασυνέχειες, τα φαινόμενα επαναλαμβάνονται με ποικίλους τρόπους τουλάχιστον μέσα στον 20ό αιώνα, όμως η Μεταπολίτευση ως πλαστά ενιαίος ιστορικός χρόνος εμφάνισε σίγουρα συγκεκριμένες δυνάμεις που καθόρισαν τον πολιτισμό –και συγκεκριμένα το βιβλίο–, τόσο πολιτικές όσο και οικονομικές.

Η έξοδος από την πολιτική ασφυξία της Επταετίας συνοδεύτηκε από μια «εκδοτική πλημμυρίδα» του πολιτικού βιβλίου, όπως χαρακτηριστικά έχει πει ο Λουκάς Αξελός. Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και η αποσύνθεση του κομμουνιστικού μπλοκ επηρέασε απόλυτα τόσο την έκδοση όσο, κυρίως, την ανάγνωση πολιτικών βιβλίων. Η πλαστή ευμάρεια του ‘90 αποπολιτικοποίησε μεγάλα τμήματα του ελληνικού πληθυσμού, αλλά και η απογοήτευση που έφεραν τα αδιέξοδα του υπαρκτού σοσιαλισμού, όπως αυτά διαμόρφωσαν και τη διάλυση των σοσιαλιστικών κρατών, αποδυνάμωσε το πολιτικό βιβλίο. Η οικονομική κρίση του 2010 συνδέθηκε πάλι με την εμφάνιση πολιτικών βιβλίων, ενώ αναπτύχθηκε και η εκδοτική παραγωγή της Άκρας Δεξιάς.

Παιδικό βιβλίο

Σημαντικό φαινόμενο της Μεταπολίτευσης είναι αναμφίβολα το παιδικό βιβλίο και η εκδοτική «έκρηξή» του. Από τη Ζέη, τη Σαρρή και τον Τριβιζά του Κέδρου σήμερα μιλάμε πια για εκατοντάδες τίτλους δεκάδων εκδοτών που απευθύνονται αποκλειστικά στα παιδιά. Οι κανόνες της αγοράς έχουν οδηγήσει ωστόσο σε ηλικιακό τεμαχισμό της απεύθυνσης, κυκλοφορούν σειρές βιβλίων για συγκεκριμένο ηλικιακό εύρος, ενώ τα τελευταία χρόνια και το προσχολικό βιβλίο αναπτύσσεται ιδιαίτερα.

Εκδοτικοί οίκοι

Οι εκδοτικοί οίκοι αυξήθηκαν στη Μεταπολίτευση. Δημιουργήθηκαν μεγάλα εκδοτικά συγκροτήματα βασιζόμενα κυρίως στα υπέρογκα κέρδη από την πώληση σχολικών βοηθημάτων. Αρχίζουν σιγά σιγά να εμφανίζονται ολιγοπωλιακά φαινόμενα, καθώς η οικονομική δύναμη λίγων σωρεύει τα μεγάλα συγγραφικά ονόματα και τους περισσότερους τίτλους. Ο χώρος ωστόσο των εκδοτών, αν και κυριαρχείται από τους ισχυρούς, χωράει και τους μικρούς που συνεχίζουν να επιμένουν και να εκδίδουν.

Μεταφράσεις

Παρά την κυρίαρχη παρουσία των ελληνόφωνων εκδόσεων, το μεταφρασμένο βιβλίο κερδίζει συνεχώς χώρο, τόσο στο λογοτεχνικό όσο και στο επιστημονικό πεδίο. Η εξέλιξη μπορεί να θεωρηθεί θετική: Το αναγνωστικό κοινό έρχεται σε επαφή με την παραγωγή του υπόλοιπου κόσμου, αναπτύσσεται η μετάφραση, πολλοί μεταφραστές εργάζονται για την εκδοτική παραγωγή (αν και σε μάλλον δυσχερείς συνθήκες). Οι εκδότες αναγκάζονται να παρακολουθούν τη διεθνή εκδοτική παραγωγή, όχι μόνο στην ιστορική, καθιερωμένη γεωγραφία της, αλλά αναζητώντας και σύγχρονες, ιδιαίτερες φωνές.

Αναγνώστες

Βασικό θέμα όλων αυτών των χρόνων και καθοριστικός παράγοντας των φαινομένων του βιβλίου είναι οι αναγνώστες. Δεν έχει καταγραφεί διαχρονικά το πλήθος των Ελλήνων αναγνωστών και οι αναγνωστικές τους συνήθειες με ενιαία επιστημονική επάρκεια και από επίσημο φορέα. Ωστόσο μεμονωμένες προσπάθειες των τελευταίων χρόνων δείχνουν πως ένας στους τρεις Έλληνες δεν διαβάζει ούτε ένα βιβλίο το χρόνο, και ότι τα παιδιά μεγαλώνοντας σταματούν να διαβάζουν. Σε γενικές γραμμές οι έρευνες αναγνωστικών συνηθειών καταγράφουν πως οι γυναίκες διαβάζουν περισσότερο από τους άνδρες, οι νεότερες γενιές περισσότερο από τους μεγαλύτερους, οι παντρεμένοι λιγότερο από τους ανύπαντρους, τα αστικά κέντρα περισσότερο από τα αγροτικά και ημιαστικά.

Εκδοτική παραγωγή

Η εκδοτική παραγωγή έντυπων, ηλεκτρονικών και ακουστικών βιβλίων κυριαρχείται από τη λογοτεχνία, τα παιδικά-εφηβικά βιβλία και τα επιστημονικά των θεωρητικών επιστημών. Στο υπόλοιπο 20% της πρόσφατης εκδοτικής παραγωγής στριμώχνονται οι θετικές επιστήμες, η μη λογοτεχνική πεζογραφία, τα γενικά και οι τέχνες.

Περιοδικά και κριτική

Η Μεταπολίτευση συνδέθηκε και με την ανάπτυξη και παρουσία περιοδικών και εφημερίδων που με διάφορους τρόπους ασχολήθηκαν με το βιβλίο, κυρίως διά του κριτικού λόγου. Επαναλαμβάνοντας τα εκδοτικά ήθη του Μεσοπολέμου, οι εφημερίδες τη δεκαετία 2000 ακόμη εκδίδουν και διανέμουν βιβλία. Αναπτύχθηκαν επίσης ένθετα για το βιβλίο στον ημερήσιο και κυριακάτικο Τύπο, τα οποία την περίοδο της ακμής του Τύπου ήταν πολυσέλιδα, πλούσια σε ύλη και συνεργασίες και συνδέθηκαν με την εκδοτική άνθηση του ’90 και του ’00. Επίσης έντονη ήταν η παρουσία λογοτεχνικών περιοδικών όλα αυτά τα χρόνια, με μια ισχυρή κάμψη την περίοδο της πρώτης οικονομικής κρίσης (2010-2020), οπότε έκλεισαν αρκετά, αλλά και με μια μικρή ανάκαμψη με τη γέννηση νέων περιοδικών τίτλων τα τελευταία χρόνια που φιλοξενούν έργα και μελέτες νέων ανθρώπων. Κοινό συμπέρασμα είναι πως πλέον ο κριτικός λόγος έχει υποχωρήσει πολύ κι έχει αντικατασταθεί από τις βιβλιοπαρουσιάσεις και τα δελτία Τύπου που αναπαράγονται από ιστοσελίδες, ΜΜΕ και μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Βιβλιοπωλεία και εκθέσεις

Από τους πλασιέ βιβλίων των πρώτων χρόνων της Μεταπολίτευσης ως τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία της περιόδου της καραντίνας του κορονοϊού, πολλά άλλαξαν και στη διανομή και στην πώληση του βιβλίου. Τα βιβλιοπωλεία μέσα στα χρόνια άρχισαν να γίνονται ολοένα λιγότερο βιβλιοπωλεία, ολοένα και περισσότερο χαρτοπωλεία, για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Οι πάγκοι με τα βιβλία συνεχίζουν να εμφανίζονται στα νησιά και στους καλοκαιρινούς τουριστικούς προορισμούς όλα αυτά τα χρόνια αδιάλειπτα, ενώ το καθαρό μεταπολιτευτικό φαινόμενο των εμπορικών εκθέσεων βιβλίου συνεχίζει να υπάρχει σε επίσημη (θεσμική), αλλά και ανεπίσημη μορφή, κυρίως στις μεγάλες πόλεις της χώρας, με πλήθος εκδότες να παρουσιάζουν την εκδοτική πραμάτεια τους.

Βιβλιοθήκες

Οι βιβλιοθήκες συνεχίζουν να είναι αδύναμες, αν και στα χρόνια της Μεταπολίτευσης έζησαν περιόδους εντυπωσιακής ανάπτυξης, ιδίως οι πανεπιστημιακές και ερευνητικές. Η δημιουργία, στήριξη και λειτουργία βιβλιοθηκών είναι εντελώς αποσπασματική, οι βιβλιοθήκες αξιοποίησαν τους ευρωπαϊκούς οικονομικούς πόρους για να εκσυγχρονιστούν, ωστόσο απέτυχαν να πείσουν την Πολιτεία να βάλει το χέρι στην τσέπη, όταν τα ΕΣΠΑ έληξαν. Συνεχίζουν να μην υπάρχουν σχολικές βιβλιοθήκες που θα καλλιεργούσαν νέους αναγνώστες, αλλά και οι δημοτικές, που είναι ατμομηχανή της φιλαναγνωσίας στο ευρύ κοινό, υποχρηματοδοτούνται και υποστελεχώνονται σταθερά.

«Κολοφώνας»

Τι θα μπορούσε ίσως να πει κανείς συνοπτικά για το βιβλίο στη Μεταπολίτευση, χωρίς να κινδυνεύει να προδώσει επιμέρους φαινόμενα; Γράφονται και εκδίδονται καλά βιβλία, η ελληνική αγορά κοιτάζει και ακούει τον υπόλοιπο κόσμο, η ποιότητα των εκδόσεων βελτιώνεται αναμφίβολα, τα επαγγέλματα του βιβλίου αναπτύσσονται, αν και με δυσμενείς οικονομικούς όρους, δημιουργούνται ολιγοπώλια, αλλά συνεχίζουν να αντέχουν μικροί εκδοτικοί οίκοι. Το βιβλίο συγκρούεται με τον ψηφιακό κόσμο, τα προϊόντα και τις υπηρεσίες του, οι αναγνώστες δεν αυξάνονται ανάλογα με τον εγγραμματισμό που έχει επιτευχθεί στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, ο ελεύθερος χρόνος που είναι συνυφασμένος με την αναγνωστική πράξη είναι πλέον ανύπαρκτος και η έλλειψή του είναι ο κύριος λόγος που οι αναγνώστες ισχυρίζονται πως διαβάζουν λιγότερο από το παρελθόν. Αν κάπως μας ενδιαφέρει να συνεχίζουν να γράφονται και να εκδίδονται βιβλία, πρέπει αναμφίβολα να φροντίσουμε να υπάρχουν και να αυξάνονται οι αναγνώστες. Παρά την επιφανειακή παραδοξολογία της φράσης, οι αναγνώστες γράφουν τα βιβλία που θα διαβαστούν.

* Το άρθρο αυτό των 1000 λέξεων δημοσιεύτηκε στο αφιέρωμα της «Εποχής» του Αυγούστου στα 50 χρόνια της Δημοκρατίας (1974-2024)

***

Το χαρακτικό είναι του José Antonio Alcácer

Το ποίημα της Βαλεντίνας, του Νεκτάριου και της Βιβής

Στην Παναγία της Επισκοπής
περπατούσε
Γονυπετής μια τσιγγάνα
Οι υπόλοιποι χριστιανοί την κοιτούσαν
Κι εμείς οι άπιστοι
Με απορία
Σερνόταν στο χώμα
Κι όλοι - προπάντων όμως οι χριστιανοί
Ντυμένοι γιορτινά
Δυσφορούσαν
Αξιοπρεπείς οικογενειάρχες από συνήθεια
Με ένα κερί στο χέρι και αυτάρεσκη σεμνοτυφία
Ανάβοντας της πίστης τους τα πειστήρια
Το κερί θα λειώσει
Αυτοί ποτέ κι η έγκαυλη φιλανθρωπία τους
Γονυπετής και λερή εκ τούτου
Προσμένοντας τη σειρά της να προσκυνήσει
(Οι πιστοί προσκυνούν πλέον χωρίς να σκύψουν
Να λυγίσουν, να τσαλακωθούν
Σιδερομένες συνειδήσεις που εύχονται "καλή Παναγιά")
Δίπλα της όρθιος καπνίζοντας
Ο άντρας της
Η πούτσα του οργώνει στο πέρασμα του
Αρσενικό που δεν το αγγίζει η ανάγκη
Που δεν παρακαλά θεό κι ανθρώπους
Εκείνη θα παρακαλέσει για ένα παιδί
Εκείνη θα μετανιώσει για ένα φονικό
Θα ικετεύσει την ίαση κακιάς αρρώστιας
Οι θεοί απαιτούν από αυτούς που ζητούν
Υποταγή
Κι οι γυναίκες συνήθισαν να υποτάσσονται
Εκείνες μιλούν με το θεό
Οι τσιγγάνες
Οι λερές
Οι απόκληρες
Οι πονηρές
Οι βρωμιάρες
Οι αμαρτωλές
Γιατί ο Θεός είναι βρωμιά
Και πάθος
Κι υποταγή
Ο θεός περπατάει στο πλάι της καπνίζοντας
Με ανοιχτό πουκάμισο
Ιδρωμένος κι αποβλακωμένος απ'τη ζέστη
Απ' τα χασίσια και τη γουρνοπούλα
Και τις μπύρες του πανηγυριού
Και πίστεψα
Το ομολογώ
Ξέρω πως ο χριστιανισμός είναι μια μεσιτεία
Ένα αλισβερίσι σωτηρίας
Αλλά
Για παν ενδεχόμενο
Πίστεψα
Την είδα
Γονυπετή να περπατεί
Ανάμεσα σε αμαρτωλούς και κολασμένους
Είδα την Παναγιά Τσιγγάνα

***
Το χαρακτικό είναι της Käthe Kollwitz

Το ποίημα του Boris

Κι αφού

Δεν είναι πια για εμάς τα καλοκαίρια
Οι παραθερισμοί
Και τα νησιά
Θα κολυμπήσω -σου είπα
Στο βιβλίο μου
Κι άρχισα να τρέχω γυμνός στον ήλιο
Και βούτηξα κάτω από τις πρώτες λέξεις
Και βγήκα στα μισά του νοήματος
Ανακατέβοντας τα γράμματα στην επιφάνεια
Κι ύστερα κι άλλα κι άλλα μακροβούτια
Τρυπώντας το γαλάζιο του ποιήματος
Βυθό
Σαλεύοντας οριστικά όσα ο ποιητής
Ήθελε να πει
Και παίρνοντας μαζί μου φεύγοντας
Ερωτευμένους αστερίες
Παγωμένες πέτρες
Και θολά γυαλάκια
Στις φούχτες μου
Όχι - δεν είναι μόνο αυτό
Είναι που επιστρέφοντας βρέχω το χαρτί
Με τα δάκρυά μου
Τα καλοκαίρια μου είναι πια ποιήματα
Κάπως ασυγύριστα ομολογώ
Σαν ταραγμένη θάλασσα

***
Ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

Ψάπφα - ένα βραχύβιο γυναικείο περιοδικό

 

Στο σημείωμά της "αντί σχολίων" στο οπισθόφυλλο του πρώτου (και μάλλον μοναδικού τεύχους) η Ειρήνη Λάμπρου αναφέρει πως ένα περιοδικό που θα ασχολείται με τη λογοτεχνική παραγωγή των γυναικών και θα δίνει χώρο στον κριτικό λόγο των γυναικών επί των λογοτεχνικών θεμάτων είναι κάτι που λείπει αρχές της δεκαετίας του '80. "Μια σημαντική αύξηση των γυναικών που ασχολούνται επιτυχημένα με τη λογοτεχνία, είναι μια βασική προϋπόθεση για οποιαδήποτε παραπέρα κατάκτηση του γυναικείου κινήματος".

Έτσι τυπώνεται η "Ψάπφα" ένα γυναικείο λογοτεχνικό περιοδικό τον Ιανουάριο του 1982. "Μια λογοτεχνική παρέα που επιθυμεί να τιμήσει το έργο άξιων εργατριών του λόγου και παράλληλα να εκφράσουμε τις κριτικές απόψεις μας για κείμενα της λογοτεχνίας μας" ξεκινούν έτσι ένα εγχείρημα που μάλλον δεν κράτησε πολύ. Η Ζωή Καρέλλη δημοσιεύει τον "Άνθρωπο", η Λένα Παππά γράφει για τη Ζωή Καρέλλη, η Τατιάνα Μιλλιέξ δημοσιεύει το "Χρονικό" και η Μαρία Γοργορίνη τη "Μόλυνση-μοναξιά", η Αναστασία Λαμπρία επικρίνει "την αυταρέσκεια και την πολιτική ηθογραφία" της Μάρως Δούκα και της γενιάς της, η Γ. Παναγουλοπούλου ασχολείται με την ποίηση της Κικής Δημουλά, ενώ υπάρχει και ένα μικρό αφιέρωμα στις ρίζες του ελληνικού φεμινιστικού κινήματος με αναφορές στον Παναγιώτη Σοφιανόπουλο και τον Ιάκωβο Ρίζο Νερουλό ("τον πρώτο νεοέλληνα φεμινιστή") κ.α.

Ένας πουριτανός για το φαλλισμό

 

Ο John Davenport ήταν Άγγλος και Πουριτανός ιερέας γι' αυτό και είχε άποψη για τα σεξουαλικά ήθη και το φαλλισμό, τα αφροδιασιακά και την παρθενία, τον ερμαφροδιτισμό και τον ευνουχισμό. Γεννήθηκε το μακρινό 1597, αλλά ευτυχώς κάποια στιγμή πέθανε - πολλοί χάρηκαν μάλιστα τότε στη Βοστώνη του 1670, γιατί κι εκεί που είχε πάει τους είχε γερά ανακατώσει με τις απόψεις του.

Το κακό είναι ότι οι απόψεις του, όπως διατυπώθηκαν στα έργα "Curiositates eroticae physiologiae" και "Aphrodisiacs and anti-aphrodisiacs" φάνηκαν να αντέχουν και να απασχολούν τους Αμερικανούς τουλάχιστον ένα αιώνα μετά το θάνατό του, αφού το 1888 εκδόθηκε αυτό το "Sexagyma" ειδικά και αποκλειστικά για συνδρομητές, "privately printed for subscribers" που λένε και στη βιβλιοθήκη ενός ελληνικού χωριού που το βρήκα...

Η αλήθεια πάντως είναι πως το μεγαλύτερο μέρος της ερωτικής/αντιερωτικής βιβλιογραφίας έχει παραχθεί από την εκκλησία που μάλλον θεωρεί το σεξ το σοβαρότερο εχθρό της, πάντως μεγάλη εμμονή έχει με αυτό...

Μία πριαπική έκδοση για λίγους

Έχουμε συνηθίσει να συγχέουμε την εκδοτική παραγωγή, τα βιβλία, με τη δημοσιότητα και τελοσπάντων τη δημοσιότητα με τη γενική, χωρίς περιορισμούς δημοσιότητα, την χωρίς περιορισμούς ελευθερία της έκφρασης και της κυκλοφορίας των ιδεών που θέλει αρετή και τόλμη. Για να μην πούμε για την αγαπημένη στην ΕΣΗΕΑ ρήση του Jeremy Bentham ότι «η δημοσίευση είναι η ψυχή της δικαιοσύνης» και μπλέξουμε με πολύ σύγχρονες ερμηνείες, τόσο για τον τύπο, όσο και για την ελευθερία του.

Πάντως μια έκδοση για το γάμο και τις πριαπικές τελετές του θα μπορούσε να γίνει viral, να προκαλέσει το έξαλλο ιερατείο της αναχρονιστικής και σεξοφοβικής ορθόδοξης εκκλησίας σε ακραίες αντιδράσεις, να ενοχλήσει ακόμη και σήμερα τον εσμό των συντηρητικών υπερασπιστών αξιών και βωμών και εστιών...

Πριν ένα αιώνα η σεξουαλικότητα ήθελε μεγάλη προσοχή, ακόμη και στη Δύση, και μάλιστα στις ΗΠΑ. Οπότε δεν μας κάνει εντύπωση που υπάρχουν πολλές εκδόσεις «σοβαρών» ακαδημαϊκών που ασχολήθηκαν με το ερεθιστικό αυτό θέμα αποφεύγοντας τις κακοτοπιές της απεριόριστης δημοσιότητας και των συνεπειών της. Ο φιλόσοφος, δημοσιογράφος, ποιητής και πεζογράφος George Santayana (1863-1952) όταν εξέδωσε μάλλον στις ΗΠΑ το "Marriage ceremonies and priapic rites in India and the East" προτίμησε να το υπογράψει ανώνυμα ως "member of the Royal Asiatic Society" και επιπλέον να το τυπώσει μόνο για «ιδιωτική χρήση» (private circulation) - ξέροντας καλά, αφού αυτός τον έγραψε, τον αφορισμό που λέει πως όσοι δεν μπορούν να θυμηθούν το παρελθόν, είναι καταδικασμένοι να το ξαναζήσουν».

Αν υποθέσουμε βέβαια πως όλα αυτά μια μέρα καταλήγουν σε μια δημόσια βιβλιοθήκη, ακόμη και στην Ελλάδα, έρχεται εκείνη η στιγμή που και η σχετική δημοσιότητα παύει να είναι σχετική... Όπως και να είναι οι «Γαμήλιες τελετές και πριαπικές ιεροτελεστίες στην Ινδία και την Ανατολή» ανήκουν τώρα στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας, μετά από δωρεά πολλών ανάλογων εκδόσεων από τον Ευ. Καλλιανιώτη. Και είναι διαθέσιμες σε όλους και όλες, όχι γιατί άλλαξαν πολλά στο πώς αντιδρούν οι υπερασπιστές της ασεξουαλικής ηθικής, αλλά γιατί μια μορφή προστασίας από τις καταστροφικές τους συνήθειες είναι η άγνοια, η διακριτική και χαμηλότονη παρουσία σεξουαλικών εκδόσεων σε μια δημόσια βιβλιοθήκη της επαρχίας.

Το (πεζό) ποίημα του Νικόλα

Σήμερα είχε πολύ κύμα στη θάλασσα. Οι περισσότεροι άνθρωποι κάθονταν στην παραλία, βλέποντάς το να σκάει με πάταγο και σαν να είχαν ξεχαστεί εκεί. Έλεγες «κάπου αλλού έχει πάει το μυαλό τους, αλλά κι από 'δω δεν γίνεται να φύγει, σαν να μην μπορεί να διαλέξει την επόμενη σκέψη του». Μόνο τα παιδιά ήταν εκεί με το μυαλό και το σώμα τους και κυλιούνταν στης άμμου τα αφρισμένα στρώματα γελώντας και φωνάζοντας πως «έρχεται το μεγάλο, έρχεται το μεγάλο», αλλά νομίζω πως οι μεγάλοι γι' αυτό στέκονταν αμήχανοι και κάπως θλιμμένοι σήμερα στην παραλία: γιατί το μεγάλο κύμα είναι βουβό, αργό και ύπουλο, δεν κάνει πάταγο, μόνο σε πνίγει με τα χρόνια.

***

ο πίνακας είναι του Γιάννη Γαΐτη

Το ποίημα του Γιώργου

Καμιά φορά κρύβομαι
Στον καθρέπτη του μπάνιου κρύβομαι
Κι όταν με ψάχνουν
Ξέρω πως δεν θα με βρουν
Κυρίως
Γιατί στον καθρέπτη κανείς
Ψάχνει τον εαυτό του
Κι όχι τους άλλους
Κι όπου δεν ψάχνεις κάποιον
Δεν τον βρίσκεις

Καμιά φορά κρύβομαι
Κι εμφανίζομαι ξαφνικά
Εκεί που οι διώκτες μου
Αναζητούν τον εαυτό τους
Κι εκείνοι τρομάζουν
Γιατί βρήκαν αυτόν που έψαχναν
Κι έχασαν αυτόν που με έψαχνε.

*

Ο πίνακας είναι του Caravaggio

Το ποίημα του Η. Χ.

 

Ξεσκονίζω

Τις απώλειες που θα 'ρθουν

Τα σχέδια που αναβλήθηκαν

(επ' αόριστον κι επ' ορισμένον)

Τα παλιά μου απογεύματα

Τους αναστεναγμούς της ηδονής

(της δικής μου και των άλλων)

Τα μαθητικά μου τετράδια

Τα διαμελισμένα ποιήματα

Τους σπόρους από καρπούζια που έφτυσα

Το σφύριγμα του πατέρα που μας καλεί να επιστρέψουμε

Το μηχανάκι που σκούριασε

Την καρυδιά που γέρασε

Την πόλη που άλλαξε

Τη σιωπή που δεν άλλαξε

Τους μέσα εαυτούς μου ξεσκονίζω

Κάτι τέτοιες ώρες καλοκαιρινές

Με ένα βρεγμένο πανί διώχνω τη σκόνη

Σαν να μην έχω τι άλλο

Παρά να καθαρίζω τα υπάρχοντα της ζωής μου (υπαρκτά μα κυρίως ανύπαρκτα)

Μια μαύρη γάτα ήρθε στην αυλή

Θα τη διώξω

Πριν έρθει η νύχτα

***

Ο πίνακας είναι του Νίκου Χουλιαρά

Το ποίημα του Dylan

Ένα μεγάλο δέντρο είναι η σιωπή
Απλώνει τα κλαδιά του
Στην αυλή μου
Απλώνει τα κλαδιά μου

Ένα πουλί είναι η σιωπή
Απλώνει τα φτερά του
Στην αυλή μου
Απλώνει τα φτερά μου

Εγώ είμαι η σιωπή
Απλώνω τις ρίζες μου
Στο αίμα
Απλώνω τις ρίζες μου

*ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

Ένα βιβλίο πεταμένο στο δρόμο

Έφτασε στα χέρια μου μέσω φίλων - βρέθηκε πεταμένο στο δρόμο, στα Εξάρχεια. Τυπώθηκε το 1851 στο Βελιγράδι, από το Knjažestva Srbskog Knigopečatni (Τυπογραφείο του Πριγκιπάτου της Σερβίας). Ο τίτλος του, μεταγραμματισμένος,: Javno Pravo: knjažestva srbie ( = Δημόσιο Δίκαιο: Πριγκιπάτο της Σερβίας).

Στη σελίδα τίτλου φέρει δύο σφραγίδες. Η μία αναφέρει "Cong, Miss. Sup. Dom. Constantinopolitane". Η δεύτερη σαφώς δηλώνει σε ποια βιβλιοθήκη κάποτε φιλοξενούνταν: "Bibliothèque de St - Benoit-Constantinople". O St - Benoit (Άγιος Βενέδικτος) είναι η παλαιότερη καθολική εκκλησία της Κωνσταντινούπολης (χτίστηκε το 1427), βρίσκεται στην περιοχή του Γαλατά και περιλαμβάνει και μοναστήρι. Το 1583 Ιησουίτες μοναχοί ίδρυσαν και ομώνυμο σχολείο, το οποίο μες στους αιώνες γνώρισε πολλές αλλαγές, καταστροφές και επανιδρύσεις.  Λειτουργεί σήμερα ως διάσημο ιδιωτικό σχολείο (Özel Saint Benoît Fransız Lisesi), αποτελώντας ένα από τα παλαιότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Τουρκίας.

Υποθέτω ότι το τεκμήριο κάποτε άνηκε στη βιβλιοθήκη του μοναστηριού - αν άνηκε στη βιβλιοθήκη του σχολείου θα έφερε κάποια σχετική ένδειξη στη σφραγίδα κι επιπλέον το θέμα του μάλλον ενδιέφερε αποκλειστικά ενήλικες. Φέρει δική του βιβλιοδεσία και ενδιάμεσα στις τυπωμένες σελίδες περιέχει δεμένες κενές σελίδες για σημειώσεις - σε αρκετές από αυτές όντως υπάρχουν χειρόγραφες σημειώσεις στα γαλλικά. Ούτε να φανταστώ μπορώ τα ταξίδια του μέσα στο χρόνο και τους τόπους, από χέρι σε χέρι, πώς και πότε έφυγε από τη βιβλιοθήκη που το φιλοξένησε, πώς έφτασε εκεί (και πότε), σε ποιες χώρες το κουβάλησαν οι ζωές των ανθρώπων. Και πώς επέζησε αυτά τα 173 χρόνια της ζωή του ενδιαφέροντας όσους ήθελαν να ξέρουν το δημόσιο δίκαιο του Πριγκιπάτου της Σερβίας, πριν δηλαδή η Σερβία αναγνωριστεί ως ανεξάρτητη, το 1878.

Ο προσκοπικός δρόμος προς την επιτυχία...

Την επιτυχία θα την βρεις αν αποκτήσεις την ευτυχία. Και την ευτυχία θα τη βρεις αν αποφύγεις του "Σκοπέλους" της ζωής, δηλαδή τα τυχερά παιχνίδια, το κρασί, τις γυναίκες και τους δημαγωγούς της πολιτικής και της αθεΐας. Αντίδοτα στους "Σκοπέλους" είναι αντίστοιχα οι ενδιαφέρουσες απασχολήσεις και η απόκτησις χρημάτων με την εργασία, η αυτοκυριαρχία, ο ιπποτισμός και η εξυπηρέτησις του θεού και του πλησίον.

Αυτά δεν τα λέω εγώ, αλλά ο Ρόμπερτ Στίβενσον Σμάιθ Μπέηντεν-Πάουελ, ιδρυτής (εκτός από βαρόνος) και του περιβόητου προσκοπισμού. Ο προσκοπισμός σου λέει είναι καλό πράγμα, γι' αυτό κι αντέχει στη χώρα μας δεκαετίες τώρα, αφού χιλιάδες γονείς έστελναν και στέλνουν τα παιδιά τους σε ημιστρατιωτικές ομάδες με ναζιστικό παρελθόν και αρχές βασισμένες στην πίστη στην πατρίδα, στο θεό και παλιότερα και στο βασιλέα.

Η αλήθεια είναι πως το πλέον σταθερό στοιχείο του προσκοπισμού ήταν πάντα ο αντικομμουνισμός, γι' αυτό και στο έργο του "Ο δρόμος προς την επιτυχία" ο Μπέηντεν-Πάουελ λέει πως ο κομμουνισμός είναι δημαγωγικός. Στην τραμπάλα του ιδρυτή του προσκοπισμού από τη μια πλευρά είναι ο εργάτης και από την άλλη ο εργοδότης. Όλα θα ήταν καλά σου λέει σε αυτό το σχήμα, αλλά πίσω από τον εργάτη πάει και κάνει τη ζημιά ο κομμουνιστής, και πίσω από τον εργοδότη, όχι ο καπιταλιστής, αλλά ο "εκμεταλλευτής". Και έτσι "η προσπάθεια του κράτους καταστρέφεται από τους ανθρώπους των άκρων"... Αλλά, άμα πετάξουμε από την τραμπάλα σου λέει κομμουνιστές και εκμεταλλευτές, θα επικρατήσει αμοιβαία συνεργασία και καλή διάθεσις στην κοινωνία, δηλαδή ας πούμε μια κεντρώα αντίληψη των πραγμάτων (κεντροαριστερή-κεντροδεξιά, δεν έχει σημασία) είναι η ενδεδειγμένη στάση. Και άντε πετάς τους κομμουνιστές από την τραμπάλα με τη βοήθεια των εκμεταλλευτών, τους εκμεταλλευτές πώς τους πετάς, ώστε στο τέλος αυτοί που κερδίζουν από την εργασία των εργατών να μην τους εκμεταλλεύονται;

Τελοσπάντων είναι λίγο μπερδεμένα αυτά τα πράγματα και ο καύσων δεν βοηθά σε ψύχραιμες κι εμβριθείς αναλύσεις, απλά σκέφτομαι πόσες δεκαετίες ας πούμε ο προσκοπισμός δηλητηρίασε τους νέους ανθρώπους με τέτοιες (κι άλλες αηδίες), μαντρώνοντάς τους σε ένα φασίζοντα στρατό υπακοής, υποταγής κι αντίδρασης.

Ο Νερόμυλος σε ένα αμερικανικό καράβι

Το "Νερόμύλο στον Φλος" (The mill on the Floss) τον βρήκα σε μια ιδιωτική βιβλιοθήκη. Είναι μια αμερικανική έκδοση του μυθιστορήματος της George Eliot το 1901 από την Doubleday. Στη λευκή σελίδα πριν τη σελίδα τίτλου υπάρχει στο αντίτυπο που κρατώ στα χέρια μου μία μεγάλη σφραγίδα με τρίγωνο πλαίσιο εντός του οποίου αναγράφεται :

"Loaned to the crew by The American Seamen's Friend Society (175 Fifth Avenue, New York 10, Ν.Υ.)"

Σκέφτομαι καμιά φορά πόσο εύκολα μπορείς να ασκήσεις μια πολιτική, ας πούμε πολιτική βιβλίου και ανάγνωσης, όταν πραγματικά θες να το κάνεις. Η American Seamen's Friend Society υπήρξε απότοκο της λεγόμενης "Δεύτερης Μεγάλης Αφύπνισης" (1790-1830), της μεγάλης ανάπτυξης δηλαδή προτεσταντικών κινημάτων στους χώρους των Μεθοδιστών και Βαπτιστών στις ΗΠΑ. Αποσκοπούσε στον εγγραμματισμό της κοινωνίας, καθώς μόνο μέσα από την ανάγνωση γινόταν αντιληπτό το μεταρρυθμιστικό πνεύμα. Ανέπτυξε ένα εκτεταμένο δανειστικό βιβλιοθηκονομικό σύστημα την περίοδο 1859-1967. Δεδομένου ότι η ναυτική ζωή και το πλήθος των λιμανιών των ΗΠΑ δεν θα επέτρεπε δημιουργία βιβλιοθηκών στις ακτές, αποφασίστηκε ένα σύστημα φορητών βιβλιοθηκών και συλλογών που "δανείζονταν από την A.S.F.S. και από συγκεκριμένα λιμάνια απευθείας στα αμερικανικά πληρώματα των εμπορικών πλοίων. Το υλικό ήταν και θρησκευτικό (βέβαια) και κοσμικό (όπως στο παράδειγμά μας το μυθιστόρημα της Έλιοτ). Το σύστημα των κινητών δανειστικών βιβλιοθηκών του Αμερικανικού Συλλόγου των Φίλων των Ναυτικών αποτέλεσε πρότυπο για παρόμοια προγράμματα που ακολούθησαν στις ΗΠΑ.

Το πώς βέβαια έφτασε ένα από αυτά τα βιβλία σε μια ιδιωτική συλλογή στη Νέα Ιωνία, είναι άλλη ιστορία. Πιθανολογώ πως κάποιος Έλληνας ναυτικός δεν επέστρεψε ποτέ το βιβλίο που δανείστηκε, ίσως γιατί μετά το 1967 το πρόγραμμα έληξε και τα βιβλία έμειναν "ορφανά" στα πλοία, με το αιώνιο σημάδι μιας ευφυώς απλής ιδέας που υλοποιήθηκε γιατί ο κόσμος έπρεπε να διαβάζει, να μορφώνεται για να γίνει καλύτερος...

Το ποίημα του Mosab

Ποίημα αφιερωμένο στον Παλαιστίνιο ποιητή Mosab Abu Toha, του οποίου η πρόσκληση συμμετοχής στο 10ο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης Αθηνών ανακλήθηκε (από τους διοργανωτές).

Λένε πως
οι ποιητές είναι άνθρωποι των λόγων

Αυτή η παρανόηση ανόητα
αναπαράγεται ξανά και ξανά.

Σας διαβεβαιώνω ωστόσο πως
για τους ποιητές
οι λέξεις είναι πράξεις
που έγιναν και δεν έγιναν
μετανοημένες κι αμετανόητες
απελπισίας ίσως
Όμως αναμφίβολα πράξεις.

Οι ποιητές δεν μπορούν να μιλήσουν
γι' αυτό και γράφουν ποιήματα.

Το ποίημα της Αγγελικής

 

Φύσηξε αέρας
και σκόρπισα στης μέρας
την αδιαφορία
Την ευχόμουν αυτή τη βία
Ελευθερία
που μου χαρίστηκε
όπως μια συγχώρεση
ή σαν φιλί προδοσίας

***
ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

(Μετα)πασχαλινό

Κάποτε οι εκκλησίες του Επιταφίου θα ήταν ανοιχτές μόνο για τους επαναστάτες της αγάπης και της ελευθερίας, γι' αυτούς που αγωνίζονται για το δίκιο στον κόσμο, για τις πουτάνες και τους αναρχικούς.

Με τα χρόνια θα γέμισαν με νοικοκυραίους, με ανέραστους σοφούς και περισπούδαστους επίσημους. Οι αμαρτωλοί θα μετάνιωσαν και η αναβαπτισμένη τους αγνότητα θα έγινε πια το κλειδί του Παραδείσου. Η επανάσταση της αγάπης θα έγινε μετά θάνατον ζωή.

Το ποίημα του Ηλία

 

Μέσα μου
φυτρώνουν κάθε στιγμή
ποιήματα
σπασμένα αγάλματα
ζουμερά πορτοκάλια
παιδικές αναμνήσεις
γυμνά σώματα
Γι' αυτό προτιμώ
κυρίως μέσα μου να ζω

Όταν φεύγω από εκεί
καμιά φορά
παίρνω μαζί μου έτσι
αφηρημένος που συνήθως
ζω
κάποιο χέρι
κάποιο ποίημα
πορτοκάλια και αναμνήσεις
και σώματα γυμνά
και σας τα δίνω
- με την αμηχανία ενός επισκέπτη
που δεν πρέπει να έρθει με άδεια χέρια

Θα έλεγα λοιπόν, ως βιβλιοθηκάριος
που είμαι, πως
τα βιβλία
είναι τα νεκροταφεία της μέσα μας ζωής
στα κυπαρίσσια τους φωλιάζουν τα δάκρυά μας
στη σιωπή τους χαράξαμε την απελπισία μας.

***
ο πίνακας είναι του Κοσμά Ξενάκη

Το ποίημα του Jorge και του Νίκου

Μου αρέσουν οι ανώνυμοι δρόμοι - κυρίως γιατί είναι οι πιο σημαντικοί.
Κι αν σε αυτή τη φράση
διακρίνετε κάποιο συμβολισμό,
παρακαλώ επιστρέψτε τη
θα σας δοθούν τα χρήματά σας πίσω.

Χωμάτινος
κάπως θλιμμένος
ευθύς
λίγο στενός
πάντως επίμονος:
ποτέ δεν τον κατήργησαν τα αγριόχορτα
που τον ορίζουν

Μιλώ για το δρόμο του γονικού μου σπιτιού
στα σύνορα μιας επαρχιακής πόλης

Ο δρόμος αυτός λοιπόν ήταν
διπλής κατεύθυνσης (κι
εδώ ίσως υπάρχει κάποιος συμβολισμός):
παλιότερα ήταν αυτός που έπαιρνα για να φύγω
- δεν έχει σημασία πού ήμουν
ή τι έκανα
τα τελευταία χρόνια είναι αυτός που χρησιμοποιώ
για να επιστρέψω

Τελικά στη ζωή μας τον ίδιο δρόμο διαβαίνουμε
όποιους άλλους κι αν περπατήσουμε
κι όπου κι αν θέλουμε ή πρέπει
να πάμε.
Ο ίδιος δρόμος δεν οδηγεί στους ίδιους προορισμούς
δύσκολο πια να μην το παραδεχτώ,
αλλά - για να ξεφύγουμε κάπως από μια κάποια φιλοσοφία
η ομορφιά ενός δρόμου
βρίσκεται στην ανωνυμία του
αδέσποτο σκυλί είναι ο δρόμος
κι αλυχτάει τις νύχτες

***
ο πίνακας είναι του Paul Delvaux

Το δεύτερο ποίημα του Cesare

Μόνο οι θεοί
πιστεύουν πια στο πεπρωμένο
μου είπες
κι έφυγες ήσυχα
(με την αμεριμνησία ενός αργόσχολου)
ο δρόμος σου είναι ένα ποτάμι
βαθύ και θυμωμένο
κι εσύ περπατάς πάνω του
με τον τρόπο ενός θεού της Γαλιλαίας
κι είμαι σίγουρος
είμαι σίγουρος

πως δεν είσαι θεός
γιατί
"στο τέλος όλα τα ποτάμια
χύνονται στη θάλασσα"
σου απαντώ


***
ο πίνακας είναι του Giorgio De Chirico

Το ποίημα του Cesare

Δεν ξέρω αν πρέπει να το πω
- αν επιτρέπεται:
οι ποιητές στα ποιήματά τους
κρύβουν μια λέξη
που είναι το παράθυρο
από το οποίο δραπετεύουν
όταν το ποίημα τελειώνει
(οι περισσότεροι την παίρνουν μαζί τους
και τη χρησιμοποιούν ξανά
στο επόμενο ποίημα)
Ακόμη κι αν κάποιος έμπειρος
αναγνώστης
υποψιάζεται ποια μπορεί να είναι η λέξη
ούτε ποτέ θα είναι σίγουρος
ούτε με κάποιο τρόπο θα επιβεβαιωθεί:
όταν ο ποιητής δραπετεύει από το ποίημα
οι λέξεις μένουν άδεια κουφάρια
-όλες, εκτός από μία (που υπεκφεύγει)

(εσείς διαβάζετε τα σάβανα της ποίησης)

***
ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

Το ποίημα της Ευγενίας

 

Γιατί
καμιά φορά σκέφτομαι
πρέπει να σκοτώσεις κάποιον
για να βεβαιωθείς
πως ήταν ζωντανός
πρέπει να τον σβήσεις με γομολάστιχα
πληγώνοντας το χαρτί
που γράφει το όνομά του
Πρέπει να τον θυμηθείς
για να σιγουρευτείς πως υπάρχεις
Πρέπει να τον αγαπήσεις
αν θες πραγματικά να τον μισήσεις.

Τόσος κόπος
τόσες δολοφονίες
για να μην έχεις αμφιβολίες
Ας είναι.

***

Ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

Το ποίημα του Δήμου

Σπάζω τις λέξεις

Με θυμωμένο σφυρί
Τις αφήνω νεκρές στο τσιμέντο
Δεν θα μπορέσουν ξανά
Να υποσχεθούν οράματα
Να ζητήσουν συγχώρεση
Να απολογηθούν
Να εξηγήσουν
Να περιγράψουν
Να χαθούν σε φράσεις με πολλά νοήματα
Ή έστω ατρόμητες να αρνηθούν την υποχώρηση.

Τους κόβω τα χέρια να μην αγκαλιαστούν
Τους κόβω τα πόδια να μην ξεφύγουν
Τους κόβω τη γλώσσα και τη βάζω στο βάζο του σαλονιού
Τους βγάζω τα μάτια, τα πετώ στη θάλασσα σαν πετραδάκια.

Κι ύστερα τις χτίζω τη μια πάνω στην άλλη φτιάχνοντας πύργους χωρίς πολεμίστρες, τραγούδια για κωφούς και γκρεμούς γι' απελπισμένους.

***

η ζωγραφιά είναι του Νίκου Χουλιαρά

Παραλλαγή στο ποίημα της Κατερίνας (ποίημα του Γιάννη)

Παγωμένη μέρα
ακίνητα φαντάσματα
αγάλματα
που σε κοιτούν ενοχλημένα:

πώς μπορείς και περπατάς
ανάμεσά τους;

Γυμνά δέντρα
Δυστυχισμένοι σταθμοί
Δισταγμοί
που σαρώνουν τις βεβαιότητες:

Πώς μπορείς και ντύνεσαι
τα πολυκαιρισμένα σύννεφα;

Θυμάσαι το γαλάζιο δωμάτιο των παιδικών σου χρόνων;
Δεν έφυγες ποτέ.
Και ποτέ δεν θα γυρίσεις εκεί.

***

ο πίνακας είναι του Γιάννη Μόραλη

Για τον Φίλιππο Τσιμπόγλου

Υπάρχουν δύο τρόποι που λείπεις εδώ κι ένα χρόνο: δεν απαντάς στο τηλέφωνο, είναι ο ένας. Πάντα απαντούσες, ακόμη κι ανάμεσα σε μία συνάντηση, ή σε μια ξενάγηση: "θα σε πάρω μετά. Έχω μπλέξει". Αυτή η ξενάγηση στο άφατο πια, θα τραβήξει καιρό;

Ο δεύτερος τρόπος, είναι κάπως ο τρόπος που λείπεις σε όλους μας: δεν είσαι εδώ, δεν είσαι παρών, δεν επηρεάζεις τα πράγματα, δεν καθορίζεις τις δυναμικές, δεν επιβεβαιώνεις πώς όσα σχεδιάστηκαν, θα υλοποιηθούν.

Ο Φίλιππος Τσιμπόγλου - μπορώ πια να μιλάω σε τρίτο πρόσωπο εν τη απουσία σου - ήταν για τις βιβλιοθήκες της χώρας μας και την Εθνική της μια ψευδαίσθηση ό,τι όλα μπορούν να αλλάξουν, λίγο πριν ολότελα χαθούν. Ήταν μια κάποια ανωμαλία του συστήματος: θα σχεδιάσουμε κι ύστερα θα εκτελέσουμε, θα φέρουμε τις ανταγωνιστικές δυναμικές που μυρίστηκαν δόξα και χρήμα σε μια εποικοδομητική συνεργασία μεταξύ τους για να πετύχουμε επιτέλους το σκοπό μας. Στόχος μια καλά σχεδιασμένη, οικονομικά εξασφαλισμένη και στελεχιακά επαρκής άνθηση των βιβλιοθηκών στον τόπο και τον πολιτισμό που τις γέννησε. Σε ενέπνεε να σκεφτείς, σε έπειθε να τον εμπιστευθείς, ακόμη κι αν αμφισβητούσες τα κίνητρα και τις ορέξεις όσων τον εξέλεξαν και τον στήριξαν. Σε έπειθε να τον ακούσεις και να τον σεβαστείς, ακόμη κι αν διαφωνούσες μαζί του.

Ο θάνατός του πέρυσι, τέτοια μέρα,, ήρθε να δικαιώσει τις επιφυλάξεις μας. Ο πόλεμος των εκδοτών, η πολυετής διαμάχη της κυβερνώσας οικογένειας με το χορηγικό ίδρυμα, οι λεονταρισμοί και οι προσωπικές φιλοδοξίες συνεργατών και με κάθε τρόπο εμπλεκόμενων στη ζωή της Εθνικής Βιβλιοθήκης, η αμηχανία του κρατικού μηχανισμού σε στέρεους σχεδιασμούς και τα ποικίλα συμφέροντα των τρωκτικών υπερίσχυσαν. Νομίζω πως ο Φίλιππος το ήξερε τους τελευταίους μήνες της ζωής του πως όλα χάνονται - νομίζω πως αυτό τον οδήγησε στο θάνατο. Το Υπουργείο Παιδείας κρατούσε στα καζάνια του για μήνες το στρατηγικό σχέδιο της Εθνικής Βιβλιοθήκης για να το μαγειρέψει με τους κολλητούς και να το τεμαχίσει για τα λυκόρνια της διαπλοκής - όπως και έγινε μετά το θάνατό του. Οι μεγαλοεκδότες έστελναν διάπυρες επιστολές στα υπουργεία ζητώντας την κεφαλή του επί πίνακι. Νομίζω πως ο Φίλιππος έγινε άθελά του ενοχλητικός επιμένοντας να γίνουν όλα σωστά σχεδιασμένα και με ακέραιο τρόπο.

Σήμερα σπάμε την ηχηρή σιωπή των θεσμικών του πολιτισμού για τον άνθρωπο που πήρε στους ώμους του τα τελευταία χρόνια την πιο φιλόδοξη προοπτική επιτέλους η χώρα μας να αποκτήσει τις βιβλιοθήκες που έχει ανάγκη και της αξίζουν. Η Εθνική Βιβλιοθήκη οργανώνει εκθέσεις ζωγραφικής στους χώρους της, αλλά δεν οργάνωσε τίποτα για να μας πει σήμερα πως η παρακαταθήκη του Τσιμπόγλου θα μείνει σεβαστή και θα υλοποιηθεί. Στη μωροφιλοδοξία δεν χωρούν τέτοιες δύσκολες υποσχέσεις.

Εμείς φίλε, δεν σε ξεχνούμε. Αλλά θα ήθελα τώρα να είσαι εδώ και να τσακωθούμε για όλα αυτά....

#gia_ton_filippo_tsimpoglou

Το ποίημα της Κατερίνας

Που βλέπεις

κάτι παγωμένα πρωινά του χειμώνα

όσους δεν μπόρεσαν ποτέ

να κρυφτούν

και ποτέ να φανούν

να μένουν αναποφάσιστοι

να περπατούν

χωρίς ποτέ να φεύγουν

και ποτέ να έρχονται

στους άδειους δρόμους

των παλιών βιομηχανιών

των ποταμών που βρωμάνε

των αποθηκών των logistics

με τους νυσταγμένους φορτηγατζήδες

της νύχτας που ξεκολλά βίαια

των ονείρων που τελειώνουν απότομα

που βλέπεις

κάτι πρωινά πριν ξυπνήσει η πόλη

τα φαντάσματα

***
ο πίνακας είναι του Νίκου Χουλιαρά

Ποίημα στην Κόρινθο

 

Περπάτησα για χρόνια ανάμεσα στα ψηλά χόρτα
πάνω στο λόφο
Τα χέρια μου χάιδεψαν το λεπτό κορμί τους
Κι όλο προχωρούσα
κι όλο προχωρούσα
κι ήταν
Σαν να περπατούσαν αυτά μέσα μου
Κι όλο προχωρούσαν
κι όλο προχωρούσαν
μέχρι
Που με συνάντησαν εντός μου
ξαπλωμένο
να έχω ξεχαστεί
κοιτάζοντας τα σύννεφα
να βόσκουν σε γαλάζιους ουρανούς και
Να αλλάζουν σχήματα
- "Τι κάνεις εδώ;" μου είπαν
- Ξεχάστηκα. Θέλετε να το πείτε "άρνηση";
Αρνήθηκα λοιπόν να
Αρνήθηκα
Σταμάτησα. Κι έτσι με βρήκατε.

Ήθελα καιρό τώρα να στο πω:
ό,τι βλέπω με βλέπει
ό,τι ακούω με ακούει
ό,τι λέω
Υπάρχει

***
ο πίνακας είναι του Αργεντινού Antonio Berni

Το ποίημα μέσα μου

Ω σιωπή

Ω απουσία
Ω μοναξιά

Ένα τόπι κυλάει ασταμάτητα στο στόμα μου
κυνηγώντας τις λέξεις που φύλαξα εκεί
θα τις κόψω σε κύβους
και θα χτίσω με αυτούς
ψηλά λευκά κάστρα
σαν κρεμασμένα φαντάσματα
στης νύχτας τη σκάλα.

Ω ποίηση
Μεταπράττεις το ανείπωτο...

***
το έργο είναι του Χριστόφορου Κατσαδιώτη

Το ποίημα της Ρούμπης

Δεν ξέρω πώς έγινε αυτό:

να μείνει πίσω, στον καθρέφτη,
το είδωλό της - ενώ
εκείνη άνοιξε την πόρτα
και βγήκε στο δρόμο βιαστική.
Ύστερα, κάποια στιγμή, ξέχασε
το χέρι της σε μια χειραψία
και δεν το αναζήτησε παρά ώρες μετά
κι ενώ η φωνή της είχε μείνει
εκκρεμής σε μια ερώτηση
και τα στήθη της είχαν πάρει
διαφορετικές κατευθύνσεις
κάνοντας πως δεν γνωρίζονται
μέσα στη βολική για τέτοιες περιπτώσεις
βουή του κόσμου,
συνέχισε να τεμαχίζεται σε αόριστους
συμβολισμούς.
Και πάλι, αναρωτιέμαι:
ποιοι μαζεύουν τελικά τα διαμελισμένα μας μέλη και πού τα πετούν;
Ποια χωματερή σκεπάζει τις ξεχασμένες μας ζωές;

***
ο πίνακας είναι του Δημοσθένη Κοκκινίδη

Το ποίημα της Κατερίνας

 

Οι συγγενείς συλήσαν ό,τι
πραγματικής αξίας βρήκαν στο σπίτι
μετά το θάνατό της
ακόμη και τα βιβλία
τα παπούτσια της
κάτι λίγα μπιμπελό
σωριασμένα σε ένα κομό σαν νεκροί σε πεδίο μάχης
βρήκαν νέους ιδιοκτήτες.
Κι όταν με όλα αυτά κάπως ξεμπέρδεψαν,
κλείδωσαν το σπίτι
και φύγαν.
Έμεινε μόνο -
ίσως ξεχάστηκε -
η παλιά ασπρόμαυρη φωτογραφία της
σε τρία τέταρτα και με πλάγιο φως
κρεμασμένη δίπλα στην πόρτα
να χαμογελάει ευτυχισμένη στο φακό
σαν να αγνοούσε όσα αναπόφευκτα
θα 'ρθουν μετά από χρόνια,
μετά τις ολόφωτες σκηνές,
τα χειροκροτήματα στο σκοτάδι,
τις ακριβές τουαλέτες και τα εντυπωσιακά καπέλα
και τα νεανικά κορμιά
και τα λάγνα βλέμματα
και πίσω της θολή να κοιτάζει διφορούμενα μια Μόνα Λίζα.
Είναι παράξενο: δύο
γυναίκες μόνες σε ένα εντελώς άδειο σπίτι
των βορείων προαστίων
να αρνούνται την έξοδο
απόγευμα του Οκτωβρίου
του δύο χιλιάδες είκοσι τρία.

***
Λεπτομέρεια από τη "Mona Lisa" του Leonardo da Vinci

To ποίημα της Στελλίτσας

 

Ξεφλούδισε τους δρόμους
σκάψε βαθιά κάτω
απ' το δέρμα της ασφάλτου
Κάθε στιγμή
σε κάθε εκατοστό
θα βρεις έναν προηγούμενο προορισμό
που κάποιος χάραξε και κάποιος ακολούθησε.
Κι ύστερα
σκέπασέ τα όλα
οι δρόμοι δεν οδηγούν πουθενά
Αρνήσου τους δρόμους
γιατί μια μέρα θα τους διαγράψει η σκόνη του χρόνου
και θα ξεχαστούν οι μάταιοι προορισμοί.
Δεν υπάρχουν δρόμοι φίλε μου.
Μόνο διαβάτες

***

ο πίνακας είναι του Νίκου Χουλιαρά

Το ποίημα της Φρόσως

Θα γράψω ένα ποίημα για την Οδό Θεσσαλονίκης
έναν ασήμαντο δρόμο μιας
ασήμαντης γειτονιάς.

Σας έχω πει για τα στοιχισμένα δέντρα
στη μια πλευρά του.
Τώρα θα μιλήσουμε
για το άλλο του μισό:
σκονισμένα μηχανουργεία
κλειστά καφέ
συνεργεία
ραγισμένα σπίτια
σχολές μαγειρικής
μάντρες υλικών
βιοτεχνίες
σπασμένοι άνθρωποι
περπατούν κρύβονται φτερουγίζουν
Και μια μεγάλη αποθήκη
χάσκει στου μεσημεριού το αδυσώπητο φως
Εκεί ψύχονται χιλιάδες προϊόντα
κι ύστερα διανέμονται στις αγορές
του κόσμου
Τρομακτικά φορτηγά κάθε μέρα
περιμένουν το φορτίο τους να πάρουν
ή να αδειάσουν το μέσα τους εκεί
οι οδηγοί παραμένουν στην καμπίνα τους
κι από ψηλά αδειάζουν τις ράθυμες ροχάλες τους
στην άσφαλτο
με αναμμένες μηχανές και σβησμένα όνειρα
Κάποια στιγμή βγαίνουν έξω
και κρύβονται πίσω από το φορτηγό τους και κατουράνε
ενώ τα τραίνα περνούν
Θα μπορούσα να πω πως είναι βέβαια
πιο ενδιαφέρον
το χονδρεμπόριο από την τέχνη,
έχει περισσότερη κίνηση
περισσότερη ορμή, θόρυβο
εμφατική αναμονή
τεράστια σκηνικά
επικές εισόδους και εξόδους
(από την οδό Θεσσαλονίκης
περνούν καθημερινά
σπουδαστές της δραματικής τέχνης)
Αλλά στα ποιήματα τέτοια πράγματα δεν λέγονται -
ίσως από κάποια συντεχνιακή αλληλεγγύη.
Κι ύστερα είναι οι ίσκιοι αυτού του δρόμου:
μήνες τώρα ένας άνδρας, κάθε πρωί,
κάθεται στην άκρη
βγάζει τα παπούτσια του
και ανθίζει ένα λουλούδι που κρατά στο χέρι του.
Τα μεσημέρια κουρασμένες γυναίκες
από τις βιοτεχνίες σκορπούν
όπως τα γυαλιά ενός σπασμένου ποτηριού.
Χαρούμενοι σπουδαστές μαγειρικής
θλιμμένοι σπουδαστές του δράματος
περνούν και χάνονται
Κάποιοι εργάτες
ντύνουν την πρόσοψη ενός κουρασμένου κτιρίου
με τεράστια πράσινα πανιά
σκαρφαλωμένοι σε σιδερένιους σκελετούς
κι όσο εκείνοι γυμνώνονται στην κάψα του ήλιου
τόσο το κτίριο τους κουκουλώνει.

Η οδός Θεσσαλονίκης είναι αδιέξοδος
απότομα τελειώνει λίγο μετά το ποτάμι
χωρίς λόγο σταματά
- σαν τη ζωή μου
γι' αυτό μια μέρα θα την κάνω ποίημα.

***
Ο πίνακας είναι του Διαμαντή Διαμαντόπουλου

Το ποίημα του Θάνου

 

Λέω
"Γράφουμε ποιήματα
όπως τα δέντρα χάνουν τα φύλλα τους
στα μισά του φθινοπώρου".

Γιατί τι άλλο είναι η ποίηση
παρά οι συνέπειες
μιας μάχης που δεν κερδήθηκε;

***
το χαρακτικό είναι του Max Pechstein

Το ποίημα της Παυλίνας

 

Βρωμοκαρυδιές, χαρουπιές,
ένα άρρωστο πλατάνι,
μια ροδιά, ελιές, ένα γιούκα
πεύκα και μια αιχμηρή ακακία
και πολλά καλάμια - σαν μουτζούρες
σε παιδικό μπλοκ ιχνογραφίας -
Μαζί τους περπατώ πρωί-πρωί
δίπλα στη γραμμή
που διαμελίζει τη μέρα
Τα δέντρα στοιχίζονται στο βίαιο πέρασμά του τραίνου
αποδίδοντας ανεξήγητες τιμές
στις ράγες που τρίζουν
στα αστέρια που τσακίζονται
στη φωνή μου που χορεύει ματωμένη
Σταματώ μπροστά στο πλατάνι
"Σήκω" του λέω, "ήρθε η σειρά μου"
Κι εκείνο τεντώνεται για λίγο
και φεύγει χωρίς αντίρρηση
και χάνεται στης νέας μέρας τη βουή.
Και στέκομαι τώρα εγώ στη θέση του
μια νέα, μικρή μανταρινιά
στην οδό Θεσσαλονίκης

***
ο πίνακας είναι του Jackson Pollock