Παρασκευή 30 Οκτωβρίου 2009

Η όμορφη Γρανίτσα

Είναι οικισμός του νομού Ευρυτανίας, 83 χιλιόμετρα ΒΔ του Καρπενησίου. Οι γεωγραφικές μου γνώσεις ομολογώ πως δεν επαρκούν ούτε για το στίγμα που έδωσα, όμως το κακό είναι μικρό, αφού το θέμα μας δεν είναι βέβαια η Γρανίτσα. Αλλά η «όμορφη Γρανίτσα», το καφενείο μιας γειτονιάς στη Μεγάλη μας Πόλη. Έχω την ευκαιρία να την παρακολουθώ καθημερινά, αφού στέκεται σιωπηλή δίπλα στη στάση του τρόλεϊ και στο δρόμο για το σούπερ μάρκετ και το ζαχαροπλαστείο. Με τους λιγοστούς πελάτες της, το καφετζή και τη γυναίκα που μοιάζει πάντα να φοράει τα ίδια ρούχα.

Όσοι άφησαν βουνά και λιμάνια για να ‘ρθουν στη Μεγάλη μας πόλη, ιδιαίτερα τα παλαιότερα χρόνια, έφεραν μαζί τους την ανάμνηση μιας χαμένης ομορφιάς και την τοποθέτησαν στους πολύβοους δρόμους, ανάμεσα στα στριμωγμένα σπίτια, για τους ανθρώπους που δεν χαιρετούν. Μάλιστα η ¨Όμορφη Γρανίτσα» ίσως να συγκέντρωνε «πατριώτες», υπηρετώντας την ανάγκη του αυτοπροσδιορισμού και της αναζήτησης δεσμών στην Πόλη όπου οι άνθρωποι δεν χαιρετούν.

Στα φωτισμένα με λάμπες φθορίου τραπέζια, στις φθαρμένες καρέκλες, πίσω από τα βρώμικα τζάμια η «Όμορφη Γρανίτσα» γερνάει, οι πελάτες της λιγοστεύουν, η ανάμνηση ξεθωριάζει, οι δεσμοί ίσως αντικαθίστανται. Μόνο η γυναίκα φοράει τα ίδια ρούχα σαν προτομή σε μια πλατεία στην όμορφη Γρανίτσα.

Τρίτη 27 Οκτωβρίου 2009

Έλλη Παππά (1920-2009)

Η αφήγηση της ιστορίας ήταν στο στόμα της παραμύθι με λυπημένο τέλος, φωτογραφία ηρωικών ΟΧΙ και σκοτεινών υποχωρήσεων, ήταν ομολογία ενός ακέραιου ανθρώπου αιώνια ερωτευμένου με την αλήθεια, το θάρρος την ομορφιά.
Δεν θα της ταίριαζε η μεταφυσική συνάντηση τώρα στον κήπο με τα γαρύφαλλα με το Νίκο Μπελογιάννη να συνεχίσουν έναν διάλογο που διακόπηκε. Δεν θα μπορούσε καν να είναι παραμύθι μια τέτοια συνάντηση. Πάντως θα ταφεί στο πλάι του.

Τα μάτια της ήταν τα φώτα του αιώνα της με τους αγώνες και την αγωνία του, τα οράματα και τις διαψεύσεις, τους ηρωισμούς και τα εγκλήματα. Κάρφωναν μέσα σου το εικονοστάσι των ονείρων που κυνηγήθηκαν, ντουφεκίστηκαν, λοιδωρήθηκαν.

Η γυναίκα αυτή δεν ήταν μόνο οι δύσκολες καταφάσεις και αρνήσεις της. Ήταν μια σειρά κατατεθειμένες εγγραφές στην ελληνική βιβλιογραφία που θα επιμένουν να συνδιαλέγονται με την ελληνική ιστορία, φιλοσοφία, πολιτική και λογοτεχνία:

- Οι αρχαίοι ελληνες συγγραφείς στο "Κεφάλαιο" του Μαρξ / Ελλη Παππά. -- Αθήνα : Σύγχρονη Εποχή, 1983
- Ο Πλάτωνας στην εποχή μας : μελέτη / Ελλη Παππά. -- Αθήνα : Κέδρος, 1981
- Σελίδες από τον τύπο της αντίστασης / Έλλη Παπά -- Αθήνα : Φιλιππότης, 1985
- Η Κομμούνα του 1871:Επανάσταση του εικοστού πρώτου αιώνα / Έλλη Παππά. -- 2η έκδ. -- Αθήνα : Άγρα, 2007
- Μακιαβέλλι ή Μάρξ / Έλλη Παππά. -- Αθήνα : Άγρα, 2006
- Αποχαιρετισμός στον αιώνα μου / Έλλη Παππά. -- 4η έκδ. -- Αθήνα : Κέδρος, 2005
- Ο Λένιν χωρίς λογοκρισία και εκτός Μαυσωλείου / Έλλη Παππά. -- Αθήνα : [χ.ε.], 1991
- Μύθος και ιδεολογία στη ρωσική επανάσταση : οδοιπορικό από το ρωσικό αγροτικό λαϊκισμό στο λαϊκισμό του Στάλιν / Έλλη Παππά. -- Αθήνα : Εστία, [χ.χ.].
- Δουλειά της φυλακής / Έλλη Παππά -- Αθήνα : Διάλογος, 1979
- Οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς στο «Κεφάλαιο» του Μάρξ / Έλλης Παππά -- Αθήνα : Σύγχρονη εποχή, 1983
- Μικρογραφίες : βιβλία από τη φυλακή / Έλλη Παππά -- Αθήνα : Καλειδοσκόπιο : ΕΛΙΑ, [2006] -- 1 θήκη με 11 βιβλιαράκια
- Γράμματα στο γιο μου : φυλακές Κάστορος-Αβέρωφ-Καλλιθέας 1955-1962 / Έλλη Παππά -- Αθήνα : Άγρα, c2007
- Σπουδή στο θέμα της ελευθερίας : η έννοια της ελευθερίας στον προσωκρατικό υλισμό / Ελλη Παππά. -- Αθήνα : Φιλιππότης, 1985

Δευτέρα 26 Οκτωβρίου 2009

Τα βιβλία ως λεία


Την αναμφισβήτητη βαρβαρότητα της εβραϊκής γενοκτονίας ως ένα βαθμό εξηγεί ο Gotz Aly στο «Λαϊκό κράτος του Χίτλερ» ως τελική κίνηση στη ληστρική επιδρομή που οργάνωσαν οι ναζί στην Ευρώπη εναντίον των εβραϊκών περιουσιών.

Η «απαλλοτρίωση» των περιουσιών μιας ομάδας πληθυσμού που διαχωρίστηκε με φυλετικά και θρησκευτικά κριτήρια, ήταν εξαιρετικά χρήσιμη τόσο για τη χρηματοδότηση του επεκτατικού πολέμου, όσο και για τη μέσω των κοινωνικών παροχών προς τους Γερμανούς πολίτες εξασφάλιση της συνεργασίας, αποδοχής και υποστήριξής τους στο ναζιστικό καθεστώς. Όταν οι Εβραίοι δεν έιχαν τίποτε άλλο να δώσουν, αντίθετα «ξόδευαν» τροφή στα γκέτο, τότε εξαφανίστηκαν στα κρεματόρια.

Στα στοιχεία που δίνονται γι’ αυτή τη λεία, που με εντυπωσιακή οργάνωση συγκεντρωνόταν, καταγραφόταν και διοχετευόταν στους αποδέκτες της, θα βρει κανείς και βιβλία...

Το Φεβρουάριο του 1943 στις αποθήκες κατασχεμένων αντικειμένων από τις εβραϊκές περιουσίες της Τσεχίας καταγράφονται 778.195 βιβλία που προωθήθηκαν «προς όφελος της γερμανικής εκπαίδευσης». Προτεραιότητα στη λήψη αντικειμένων από τη λεία αυτή είχαν άτομα και οργανισμοί των βομβαρδισμένων από τους Βρετανούς γερμανικών περιοχών. Σχολές μουσικής ή λαϊκές βιβλιοθήκες ήταν μέσα στο κόλπο, καθώς επίσης ορφανοτροφεία και πολλοί ιδιώτες.

Θα είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον να βρεθούν περισσότερα στοιχεία για τα βιβλία ως λεία των ληστρικών επιδρομών των ναζί, είτε διοχετεύθηκαν στους οργανισμούς ή ιδιώτες της Γερμανίας, είτε πωλήθηκαν ως πολύτιμα αντικείμενα. Θα είχε ενδιαφέρον να μάθουμε πόσες βιβλιοθήκες στη Γερμανία έχουν ακόμη στην κατοχή τους τέτοια βιβλία. Η εικόνα που έχουμε για τους ναζί και τη σχέση τους για τα βιβλία είναι μόνο οι τελετές καύσης που οργάνωναν.

Σχετικά και ενδιαφέροντα είναι τα άρθρα του tvxs με τίτλο «Χιλιάδες κλεμμένα από τους ναζί βιβλία στις Γερμανικές βιβλιοθήκες»
και της Καθημερινής (15/3/2009) με τίτλο «Ποια κείμενα διαμόρφωσαν τον Αδόλφο»

Τρίτη 20 Οκτωβρίου 2009

Οι ιδιότητες των λέξεων


Οι λέξεις, κενές περιεχομένου ή φορτωμένες νοήματα, δεν παύουν να συνθέτουν την ελπίδα της επικοινωνίας. Καταλληλότεροι να μιλήσουν για τα χαρακτηριστικά και το χαρακτήρα των λέξεων είναι οι φανατικοί χρήστες τους, συγγραφείς και ποιητές. Η ποίηση, εκλεκτική στη συνάφειά της με τις λέξεις αποτελεί ίσως την ψυχολογία τους, τη διερεύνηση δηλαδή των ψυχικών φαινόμενων των λέξεων. Τα πορίσματά της, αντιφατικά ή συμπληρωματικά είναι χρήσιμα εργαλεία στην αντίληψή μας για τις ιδιότητές τους.

Στο ποίημά του «Παρομοιώσεις» (μετ. Γιάννης Λειβαδάς, Ανθολογία αμερικανικής ποίησης του εικοστού αιώνα, εκδ. Ηρόδοτος, 2007) ο Charles Reznikoff γράφει:


«Λέξεις σαν σταγόνες πάνω στη σόμπα -
ένας συριγμός και ύστερα χάνονται»


Σαν να απαντάει από άλλο τόπο και άλλο χρόνο, ο Μανόλης Αναγνωστάκης στην «Ποιητική» του το 1970 γράφει:


«Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις
Να μην τις παίρνει ο άνεμος»


Οι λέξεις είναι βέβαια άνθρωποι, όλοι το ξέρουν αυτό. Η κοινωνία των λέξεων είναι ο πολιτισμός μας, το περιεχόμενό του. Ό,τι αποκόπτεται από αυτόν κινδυνεύει. Όπως λέει ο Γιάννης Ρίτσος στα «Μονόχορδα»:

«Οι λέξεις που έμειναν έξω απ’ το ποίημα, φοβούνται»

Πέμπτη 15 Οκτωβρίου 2009

Στη βροχή

Η Αθήνα είναι συννεφιασμένη. Στη βροχή φυτρώσαν πάλι οι ομπρέλες, οι περισσότερες μαύρες, και περπατούν βιαστικά στους δρόμους του Κέντρου. Μια κούπα ζεστός καφές και ένα τραγούδι φθινοπωρινό, σχεδόν σαν λειτουργία.
I hear the drizzle of the rain
Like a memory it falls
Soft and warm continuing
Tapping on my roof and walls
And from the shelter of my mind
Through the window of my eyes
I gaze beyond the rain-drenched streets
To England where my heart lies
My mind's distracted and diffused
My thoughts are many miles away
They lie with you when you're alseep
And kiss you when you start your day
And a song I was writing is left undone
I don't know why I spend my time
Writing songs I can't believe
With words that tear and strain to rhyme
And so you see I have come to doubt
All that I once held as true
I stand alone without beliefs
The only truth I know is you

And as I watch the drops of rain
Weave their weary paths and die
I know that I am like the rain
There but for the grace of you go I
(P. Simon, 1965)

Δευτέρα 12 Οκτωβρίου 2009

Όπου το Δεύτερο είναι πρώτο…

Η ελληνική επαρχία σου δίνει πολλές ευκαιρίες για αναχρονισμούς, πόσο μάλλον όταν σε αυτή επιστρέφεις ως επισκέπτης… Μία από αυτές είναι το μόνο ραδιόφωνο που κατά κανόνα μπορείς να ακούσεις, το Δεύτερο Πρόγραμμα. Στο ποπ σκυλολόι που κυριαρχεί, τα απαράλλαχτα απογεύματα του κρατικού ραδιοφώνου θαρρείς επαναλαμβάνονται 20 χρόνια μετά με τις ίδιες φωνές, τις ίδιες μουσικές και ίσως το ίδιο συναίσθημα (αυτό δικό σου).

Ας πούμε λοιπόν πως ένα τέτοιο απόγευμα με ένα τραγούδι σε μουσική του Ζαμπέτα και στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου το κρατώ και το φυλάω καλά στο μυαλό μου. Φτάνει για να αποδείξει πώς με απλά υλικά χτίζεις όμορφα σπίτια και συναισθήματα. Εικόνες και ποιήματα αληθινά:


«έρημοι δρόμοι, γερμένοι ώμοι
και σπίτια ξένα σαν φυλακές»


υγ.: η φωτογραφία είναι του Γιώργου Βογιατζάκη

Πέμπτη 8 Οκτωβρίου 2009

Η Μαριώ του Νοέμβρη και ο Δεκέμβρης

Για ένα λεπτό βρε παιδιά… Η Μαριώ αρνήθηκε θέση στο υπουργείο «προστασίας του πολίτη» (= ντου και ξύλο), γιατί ως εκπρόσωπος της γενιάς του Πολυτεχνείου δεν είναι δυνατό «να ηγηθεί πολιτικά του τομέα της καταστολής»;

Η Μαριώ δεν θέλει να λερώσει τα χέρια της με δυσάρεστα πράγματα ή διαφωνεί με την καταστολή; Υπάρχουν άλλες "γενιές" κατάλληλες για την καταστολή;

Θεωρώ πως θα ήταν τέλειος ο συμβολισμός του ρεφορμισμού και του οπορτουνισμού της. Η φωνή του Νοεμβρίου του ΄73 να καταστέλλει τις διαδηλώσεις του Δεκεμβρίου του ΄09. Αρκούμαι ωστόσο στο ότι της προτάθηκε…

Τρίτη 6 Οκτωβρίου 2009

Mercedes Sosa (1935-2009)



Αν ήταν άθλημα θα ήταν δρόμος αντοχής. Η Αριστερά. Κρατηθήκαμε όρθιοι.

Κάποιοι άνθρωποι με τη ζωή τους και την προσφορά τους κάνουν την απόσταση αυτή να μοιάζει ταξίδι στα όνειρα και τις ελπίδες.. Η Μερσέντες Σόσα νοιώθω πως είναι μια γυναίκα και μια φωνή-σύμβολο για τον αγώνα ενός λαού για δημοκρατία και αξιοπρέπεια. Η φωνή της μάνας αργεντίνικης γης, όπως η Ουμ Καλσούμ της αιγυπτιακής, η Σεζάρια Εβόρα της υποσαχάριας αφρικανικής, η Έντιθ Πιαφ της γαλλικής, η Τζόαν Μπαέζ της βορειο-αμερικανικής, η Αμαλία Ροντρίγκεζ της πορτογαλέζικης…

Η Μερσέντες Σόσα πέθανε την Κυριακή. Η σωρός της εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα στην Εθνοσυνέλευση της Αργεντινής. Η δημοκρατία της χώρας αυτής προσκυνάει συγκινημένη τη φωνή της…

Υ.Γ. Είμαι στην κουζίνα και γράφω το σημείωμα αυτό χθες το απόγευμα ακούγοντας το “Hermano dame tu Mano”. Ο γιος μου ρωτάει ποια είναι αυτή που τραγουδάει. Του εξηγώ. – «και τώρα τι κάνεις;» - «γράφω τις σκέψεις μου» - «θέλω και εγώ…!». Έφερε λοιπόν και ζωγράφισε με τη σειρά τη Sosa, τον Ξυλούρη (αγαπημένο του, «πολύ στεναχωρεθήκαμε στην οικογένειά μας όταν πέθανε») και το Σπαθάρη. Κρατούν στα χέρια τους ένα μπαλόνι, καθώς πετούν ψηλά…


Παρασκευή 2 Οκτωβρίου 2009

Αξιοπρέπεια, ξημερώνοντας



Η νύχτα τρίζει μέσα της βαθειά.
Ακούς την ανάσα να οδηγεί ρυθμικά τα βήματά της στο διάδρομο καθώς σηκώνεται, πάει στο μπάνιο και ύστερα πίνει τον πρώτο της καφέ.
Η νύχτα ξυπνά και αποχωρεί κάθε πρωί με αυτό το πείσμα που έχουν καμιά φορά και οι άνθρωποι.
Όταν αποχωρούν νικημένοι