Το ποίημα του Θάνου

 

Λέω
"Γράφουμε ποιήματα
όπως τα δέντρα χάνουν τα φύλλα τους
στα μισά του φθινοπώρου".

Γιατί τι άλλο είναι η ποίηση
παρά οι συνέπειες
μιας μάχης που δεν κερδήθηκε;

***
το χαρακτικό είναι του Max Pechstein

Το ποίημα της Παυλίνας

 

Βρωμοκαρυδιές, χαρουπιές,
ένα άρρωστο πλατάνι,
μια ροδιά, ελιές, ένα γιούκα
πεύκα και μια αιχμηρή ακακία
και πολλά καλάμια - σαν μουτζούρες
σε παιδικό μπλοκ ιχνογραφίας -
Μαζί τους περπατώ πρωί-πρωί
δίπλα στη γραμμή
που διαμελίζει τη μέρα
Τα δέντρα στοιχίζονται στο βίαιο πέρασμά του τραίνου
αποδίδοντας ανεξήγητες τιμές
στις ράγες που τρίζουν
στα αστέρια που τσακίζονται
στη φωνή μου που χορεύει ματωμένη
Σταματώ μπροστά στο πλατάνι
"Σήκω" του λέω, "ήρθε η σειρά μου"
Κι εκείνο τεντώνεται για λίγο
και φεύγει χωρίς αντίρρηση
και χάνεται στης νέας μέρας τη βουή.
Και στέκομαι τώρα εγώ στη θέση του
μια νέα, μικρή μανταρινιά
στην οδό Θεσσαλονίκης

***
ο πίνακας είναι του Jackson Pollock

Το ποίημα της Χιονάτης

 

Μαμά;
Θα με σκεπάσεις απόψε που πέθανες;
Φοβάμαι να κοιμηθώ
Ένας δράκος με μεγάλα λερωμένα δόντια με κυνηγά
η ουρά του διαλύει τα πάντα στο πέρασμά του:
σπίτια
γιορτές
ταξίδια
αγκαλιές
Τα τεράστια μάτια του με πίνουν και δεν χορταίνουν
- νομίζω θα πνίξουν μέσα τους και τον ήλιο
και τα πουλιά
και τα σύννεφα

 
Θα με φιλήσεις μαμά;
Θα μαραθώ χωρίς την υγρασία των φιλιών σου
τα χέρια μου θα πέσουν
θα κοπούν
θα λυγίσει ο κορμός μου
κι ύστερα ανήμπορος να σηκωθώ
θα κείτομαι στο κρεβάτι μου
μυρμήγκια, σαύρες, ονίσκοι κι εφιάλτες
θα γαργαλάνε την ψυχή μου
και θα της κόβουν μικρά αόρατα σχεδόν κομμάτια
μέχρι ολωσδιόλου να εξαφανιστώ

Θα με φιλήσεις;
Η ανάσα σου πάντα με νανούριζε
Μύριζε γιασεμιά
κι αεράκι θαλασσινό
και γλυκό συκαλάκι με αμύγδαλο καρφωμένο στη σάρκα του
και γαρύφαλλο
κι ο ιδρώτας του κορμιού σου ήταν το μαγικό φίλτρο
που με προστάτευε από τις μάγισσες
κι από όσα με λερώνουν κάθε μέρα
και σκούπιζες εντός μου τις γωνίες που μαζεύονταν
τα πεσμένα φύλλα
οι πεσμένες λέξεις
τα πεσμένα σχέδια
οι πεσμένοι άνθρωποι που αγάπησα

Γιατί δεν μιλάς τώρα που πέθανες;
Δεν θα μου πεις καληνύχτα;
Κι είναι μεγάλη η νύχτα στο εξής
κι εγώ ξαγρυπνώ
κι η ουρά μου διαλύει τα πάντα στο πέρασμά μου
και καταπίνω (χωρίς να χορταίνω) αγκαλιές
και καίω τα χέρια μου σε μεγάλες φωτιές
που δεν με ζεσταίνουν
- κρυώνω μαμά
κι η ανάσα μου μυρίζει σαπισμένα φύλλα
και νεκροί βάτραχοι

Μαμά.
Θα σε σκεπάσω εγώ απόψε που πέθανες
Με χώμα
Μια μέρα θα φυτρώσει μια συκιά
στο αιώνιο κρεβάτι σου
κι εγώ θα κοιμάμαι στον ίσκιο της
κι όταν ξυπνώ θα κόβω τους καρπούς της
και θα τους τρώω
και θα 'χουν στη σάρκα τους καρφωμένο ένα αμύγδαλο
και γαρύφαλλο

***
ο πίνακας είναι του Paul Delvaux

Το (πεζό) ποίημα της Κέλλυς

Αυτό, που στριμώξαμε τα καλοκαίρια μας σε λίγες μέρες του Αυγούστου, το λες και ανεπίστρεπτη απώλεια της παιδικότητας. Παλιά κυνηγούσαμε τζιτζίκια, της λέω. Τώρα μας κυνηγούν αυτά. Μας βγάζουν τα φτερά και μας αφήνουν να απορούμε μέσα στ' ακίνητα μεσημέρια.

***

Ο πίνακας είναι του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα

Το δικό μου ποίημα

Στην ντουλάπα μου σκυμμένος ξανά
- τα πρώτα χρόνια ήταν πιο εύκολο:
υπήρχε άπλετος χώρος
δεν χρειαζόταν να ταξιθετήσω τις εικόνες μου
σε είδη και υποκατηγορίες αισθημάτων
ούτε ίσως να κρύψω σε μυστικές καταπακτές κάποιες από αυτές.

Πάντα μάζευα όσα έβλεπα κι έπρεπε
να κρατηθούν
για ένα λόγο απροσδιόριστο μεν
αλλά επιτακτικό:
ιδρωμένα πρόσωπα
τρίγωνες νύχτες σε καλοκαιρινές αυλές
σηκωμένους γιακάδες
εκατοντάδες δάχτυλα
ξερόχορτα, νεκρά έντομα και χείλη
τοίχους με πεσμένους σοβάδες
τρένα (κυρίως αυτά που φεύγαν)
στήθη, κάστρα και κοχύλια
κουτσές λέξεις και χαλασμένες
από τα χρόνια φωτογραφίες.

Πόσες και πόσες εικόνες
δεν αποθήκευσα εκεί
στην αρχή για να τις βρίσκω
ύστερα για να μην τις χάσω
τώρα πια για να μην βρεθούν
ποτέ.

Σκυμμένος πάλι λοιπόν
στην ντουλάπα με τις φωτογραφίες
της ζωής μου
Αλλά δεν μπορώ να θυμηθώ
τι ήρθα να κάνω εδώ.
Κάτι να κρύψω;
Κάτι να βρω;
Στην αγωνία μου επάνω
να θυμηθώ
άφησα το χέρι μου.

Έπρεπε να το έχω κάνει από την πρώτη στιγμή που ανακάλυψα αυτή την ντουλάπα.

Το ποίημα του Adam

Πάντα άκουγα με ενδιαφέρον 

αυτούς που σιωπούν

Δεν έχει σημασία αν συμφωνούμε σε όλα

Αλλά - όσο κι αν μοιάζει τετριμμένη παραδοξολογία,

η φωνή κρύβει στην προσπάθεια της να πείσει

η σιωπή ανυπεράσπιστη σε καλεί, αν θες, να την ακούσεις.

Ξαπλωμένος στη σκιά του σχίνου μου

αφήνω τον άνεμο του Αυγούστου να με ξεφλουδίσει με τη φωτεινή αλμύρα του.

Πέρα κι απ' τη σιωπή, τα ελληνικά καλοκαίρια

εξηγούν όσα κι αυτή ακόμα αδυνατεί να περιγράψει.

Δεν ξέρω αν ο Αύγουστος είναι το κουκούτσι του λόγου,

αλλά θα τον φυτέψω στο χώμα βαθιά

εξασφαλίζοντας χωρίς αντιρρήσεις

τη σιωπή μου.

***

ο πίνακας είναι του Σπύρου Λύτρα

Το (μικρό) ποίημα του Άκη

Μύρισε το γιασεμί
και τσαλακώθηκα
παλεύω να με ισιώσω ξανά

Πώς θα κυκλοφορήσω έτσι;

***

ο πίνακας είναι του Henri Rousseau

Το ποίημα του Αργύρη

 

Πριν πολλά χρόνια

πέθανα στο υπόγειο του σπιτιού μας

ήταν νομίζω κάποιο μεσημέρι του καλοκαιριού

διάβαζα ξαπλωμένος ένα βιβλίο

ώσπου μια τεράστια πλημμύρα μέσα μου

σήκωσε πελώρια κύματα

και με έπνιξε.

Πριν πολλά χρόνια πέθανα

σηκώνοντας το χαλάκι της ζωής μου

αποκάτω μ' έχουν θαμμένο

Το ποίημα του ανώνυμου άνδρα δίπλα μου στο τραίνο

Κάθισε ήσυχα δίπλα μου
όπως το σύννεφο στις πλαγιές των βουνών
ακουμπώντας τα χέρια του στα δικά μου
την ανάσα του στην ανάσα μου
την απελπισία του στη απελπισία μου
ίσως απλά να ήταν κενή η θέση
κι αυτός ένας επιβάτης του τραίνου
που από κάπου ερχόταν και κάπου πήγαινε
μόνος
τραυματισμένος
από έρωτα ή από πόλεμο
φτιαγμένος από δάκρυα

όσοι αγάπησαν
χαϊδεύουν των βουνών τις πλαγιές
και στους επόμενους σταθμούς κατεβαίνουν.

***

Ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

Ω! Τι υπέροχη εκδρομή!

Το να γράφεις εν θερμώ σε κάνει ευάλωτο στην κατακλυσμιαία υπερβολή του συναισθήματος. Το να περιμένεις την αποστασιοποίηση του χρόνου για να περιγράψεις ή να κρίνεις, συνήθως επιφέρει τη λήθη σε όσες ρωγμές σου προκάλεσε αυτό που διάβασες. Εγώ θα γράψω εν θερμώ. Την "Υπέροχη Εκδρομή" του Άρη Μαραγκόπουλου (Τόπος, 2023) τη διάβασα στον ηλεκτρικό (Άνω Πατήσια-Μοσχάτο) και στο τρόλλεϋ (το 5: στάσεις Αγ. Βαρβάρα- Γεωργούλια) το μήνα Ιούνιο. Θα πρέπει εδώ να πω πως κάποιες φορές έχασα τις κανονικές στάσεις, κατέβηκα σε επόμενες και μεθεπόμενες κι αυτό ήταν ένα πρόβλημα, καθώς έφτανα αργοπορημένος στη δουλειά ή στο σπίτι μου.

Αν "η πλοκή δεν είναι είναι το παν του κειμένου", αν η ψυχή ενός κειμένου είναι η συνάντηση του συγγραφέα με τον αναγνώστη σε ένα μνημόσυνο-εκδρομή, η "Υπέροχη Εκδρομή" του Μαραγκόπουλου είναι ακριβώς αυτό. Η "Εκδρομή" είναι η συνέχεια του "Φλλσστ" (Τόπος, 2020), του προηγούμενου βιβλίου που αγαπήθηκε ιδιαίτερα και βραβεύτηκε. Όσοι ήρωες επέζησαν από εκείνη την ιστορία, και κάποιοι από αυτούς που πέθαναν εκεί, συνεχίζουν σε αυτήν μαζί με κάποιους (διπλά) νέους. Στο πρώτο κινούμαστε την περίοδο 2012-2016 στην Ελλάδα, στο δεύτερο ένας γαμημένος σαβανοτραχανάς έχει καταπλακώσει τον ουρανό και τη ζωή των ανθρώπων από το 2016 ως το 2020.

Η "Εκδρομή" είναι μια έκρηξη τρυφερότητας. Ο Μαραγκόπουλος δεν παραιτείται στιγμή, αλλά ταυτόχρονα είναι γλυκός, βαθιά συμπονετικός, αιμάσσει και σφάζει, κατανοεί κι αντιστέκεται, εντρυφεί κι αναιρεί, κατατέμνει και συνθέτει, μεταμορφώνει και γδύνει, υπαινίσσεται και λεπτολογεί. Αν κάπως το "Φλλσστ" λειτουργούσε σαν πολιτικό παραμύθι με ευτυχισμένο τέλος, εδώ όλα ξηλώνονται και μπροστά σου παραδίδονται οι κλωστές, με αυτές θα φτιάξεις πάλι μια ιστορία να χωρέσεις σε αυτή. Υπάρχει μια έκπτωση από το "Φλλσστ" στο "Φρρσστ". Εντωμεταξύ θα έχεις κι εσύ χάσει κάποιες βεβαιότητες, κι εσένα αυτός ο πηγμένος τραχανάς θα σε έχει πλακώσει, τα κοινόβια ίσως να έχουν κάπως σκορπίσει ή και ολότελα αλωθεί. Θα μπορούσε ίσως κάποιος να πει πως αυτό το ξήλωμα του Μαραγκόπουλου είναι μια βίαιη πράξη, πως ίσως έμοιαζε βολονταριστική η πιθανότητα μιας δίκαιης τιμωρίας, μιας αυτενέργειας, μιας αναγέννησης της συνείδησης, μιας αυτοδικίας που βάζει τα πράγματα στη θέση τους. Κι ίσως αυτή η γνωστή σε εκείνον ρευστότητα των πάντων να μην τον άφησε να τελειώσει με την ιστορία του. Όχι για να την αποκαταστήσει - η "Εκδρομή" δεν είναι η σκληρή αποκατάσταση των βεβαιοτήτων ή της αισιοδοξίας του "Φλλσστ". Είναι η σχεδόν επιστημονική παρατήρηση των κοινωνικών φαινομένων και διεργασιών που δεν αντιλαμβάνεται το τέλος της ιστορίας, αλλά ψαύει και μαλάζει τον ψυχισμό των ανθρώπων και τις πορείες που κάνουν για να βρουν διαφυγές. Σαν τα ποντίκια στο κλουβί που μέχρι να πνιγούν θα αγωνιούν να βρουν τρόπο να βγουν από τη θανατηφόρα διαδρομή που ορίστηκε γι' αυτά. Το έργο του Μαραγκόπουλου είναι η προσπάθεια των ανθρώπων να βγουν από το δρόμο.

Η τρυφερότητα του Μαραγκόπουλου δεν είναι γλυκερή, αν και είναι άκρως συγκινητική - μέχρι δακρύων κάποιες στιγμές. Είναι η τρυφερότητα των γέρων, που ναι μεν θέλουν την ησυχία τους και την ανενόχλητη γωνιά τους, αλλά διαλεκτικά συνομιλούν με τη νεότητα που ακόμη δεν ξέρει, ενστικτωδώς ανακαλύπτει, σκοντάφτει και συνεχίζει, λέει μεγάλες κουβέντες, κάνει μικρές υποχωρήσεις, ξεσπά σε απερίσκεπτους λεονταρισμούς, συγκρούεται και πονά.

Η "Εκδρομή" είναι ένα διαλεκτικό διαμάντι - κι είναι ατόφια λογοτεχνία. Ρεαλισμός και παράλογο, μύθος και μεγάλη ιστορία, άτομα και συλλογικότητες, δομή και αποδόμηση, λογοτεχνία και δοκίμιο. Είναι παλίμψηστα χωρίς τέλος, το καθένα με τη δική του ομορφιά. Είναι εντοιχισμένες ιστορίες, που όσο αποκαλύπτονται, τόσο περισσότερο σε πείθουν πως όλες μαζί συνθέτουν την ανθρώπινη κωμωδία (για να θυμηθούμε το Μπαλζάκ). Νομίζω πως η γραφή του Μαραγκόπουλου είναι μια ιστορία χωρίς τέλος, μια ιστορία όπως η ανάσα, δεν μπορείς να ζήσεις χωρίς αυτήν.

Υπάρχουν και κάποια δομικά υλικά αυτού του βιβλίου, όπως τα αντιλήφθηκα ή τα φαντάστηκα, πάντως οπωσδήποτε με γοήτευσαν: διακρίνω τον Τζόϋς - χωρίς να κατονομάζεται, απολαμβάνω τη υπέροχη προφορικότητα της γραφής, με γοητεύει ο κυβισμός της πολυπρισματικής προσέγγισης (δεν σε ξενίζει η αναίρεση της συμβατικής αφήγησης γιατί δεν είναι τέχνασμα, είναι η ίδια η "πραγματικότητα" που την ορίζει), αυτή η αντίστροφη ρινοκερίτιδα και οι αδιάκοπες μεταμορφώσεις των θυμάτων σε κτήνη είναι ατόφια ποίηση σε πεζό σχήμα, ο φεμινισμός και η ζωοφιλία δεν είναι φασαίικη πολιτική ορθότητα και δημοφιλής μηρυκασμός, είναι γυμνή πολιτική στάση και ακλόνητη προσωπική θέση. Ο πλούτος των λέξεών του, συνήθως στα παραληρηματικά μέρη (είχαμε και στο Φλλσστ τέτοια διαμάντια) είναι εκπληκτικός, ώστε οι αποχρώσεις που δίνονται στα γεγονότα, τις συνθήκες και τα συναισθήματα να είναι σχεδόν με επιστημονική ακρίβεια. Ο πλούτος εδώ υπηρετεί την ακρίβεια, όταν σε άλλους μοιάζει και είναι συχνά μια επίδειξη λογο-τεχνικής δεινότητας. Όλο το βιβλίο, όπως και το "Φλλσστ" έχουν μια εκπληκτική σκηνικότητα - θα μπορούσες να το φανταστείς σαν μια θεατρική πράξη που γεννιέται, αναπτύσσεται και πεθαίνει με ηθοποιούς και θεατές να εμπλέκονται, να συμπλέκονται, να διαπλέκονται κι ύστερα να σκορπούν έχοντας πάρει ο καθένας ένα κομμάτι του άλλου.

Οι κρίσεις είναι αυθαίρετες και ανούσιες ίσως - αλλά για μένα το "Ω! Τι υπέροχη Εκδρομή" του Άρη Μαραγκόπουλου είναι πιο μεστό και από το "Φλλσστ" ακόμη. Είναι προφανώς μυθιστόρημα, είναι μοντερνιστικό μυθιστόρημα, είναι πολιτικό μυθιστόρημα, αλλά κυρίως είναι μια πράξη ατόφιας τρυφερότητας με τα εργαλεία της λογοτεχνίας.

Το ποίημα του Γιάννη

 

Ο δάσκαλος με τα δύο πρόσωπα

με τη γλυκιά φωνή της μάνας

σκύβει πάνω στα έργα των μαθητών του

-διακρίνει κανείς μια ειρωνεία

στον υποκριτικό σεβασμό τους-

"έχει μια εντυπωσιακή θηλυκότητα γλυκέ μου"

"να φοβάστε το λευκό"

"δεν θα μπορούσες με τα ποδαράκια σου ν' ανέβεις

τέτοια σκάλα"

στο χαρτί του καρφώνει βαθμούς

καταγράφει βελτιώσεις και αφειδώλευτα

επιβραβεύει

Ο δάσκαλος με τα δύο πρόσωπα

τόσο πολύ που χόρτασε το σεβασμό των μαθητών του

εκμυστηρεύεται

τη λυτρωτική σημασία της ομορφιάς

(μέσα στην ομορφιά των νεανικών σωμάτων που σκύβουν προς το μέρος του)

οι όμορφοι πρέπει να υπηρετούν την ομορφιά

είναι της ζωής τους το απόσταγμα

κι ίσως του Πλάτωνα η φιλοσοφία

κι οι μαθητές χεσμένη την έχουν τη φιλοσοφία

νομίζω

όμως αποχωρούν ευχαριστημένοι που πέρασαν το μάθημα

και με καλό βαθμό

Είναι και οι άλλοι μαθητές

με το αναίτιο θράσος τους

ν' αγνοούν την αναμφισβήτητη σοφία του δασκάλου

ή τελοσπάντων

τα έργα τους αναβλήθηκαν στης επιβίωσης τον κάματο

τα σκηνικά τους μαύρα είναι σε μαύρη νύχτα

ως κι η φωνή τους ασκείται στη σιωπή

Μοιάζουν αδιάφοροι να επιβεβαιώσουν τη σχέση υποτάσσοντας

το έργο τους στην κρίση του δασκάλου

- διακρίνει κανείς το κόκκινο

στο μαύρο τους - 

ο δάσκαλος δεν θα βρει τη θηλυκότητα στην άρνησή τους

κι ως φοβερός πατέρας

κεραυνούς θα ρίξει στα κεφάλια τους

τα χαρτιά θα φύγουν απ' τα χέρια του

(σαν τρομαγμένα πουλιά)

πώς να βαθμολογήσεις την άρνηση, την απουσία, το κενό;

Καμία ομορφιά για όσους αγνοούν το δάσκαλο

Κανένας Πλάτωνας

Απ' τον Παράδεισο θα φύγουν θυμωμένοι

(κι όμορφοι, μην τους το πείτε!)

σαν πληγωμένα πουλιά

ματωμένα κοράκια

κι ο δάσκαλος με τα δύο πρόσωπα

έμεινε μόνος πια στη σκηνή

χωρίς μαθητές

γύρω του πεσμένα στο πάτωμα λευκά χαρτιά

σαν σκοτωμένα πουλιά

ανασαίνει βαριά τρεις φορές

[Τα φώτα ανάβουν. Οι θεατές χειροκροτούν. Το έργο τελείωσε]

***

ο πίνακας είναι του Max Beckmann

Το ποίημα της ανώνυμης γυναίκας δίπλα μου στο τραίνο

Μια γυναίκα δίπλα μου πλέκει

Μ' ένα μικρό βελονάκι
Το χρόνο που περνά πλέκει
Τα τοπία που σωρεύονται
Στου βαγονιού το παράθυρο
Τις σκέψεις μου που γίνηκαν κουβάρι
κι όλου του κόσμου τις επιθυμίες και τις ματαιώσεις
Σιωπηλή
Χωρίς ενδιαφέρον κανένα
Για τον όμορφο νεαρό με τα κατακόκκινα χείλη
Που κάθεται απέναντι δεξιά μου
Και τα δύο κορίτσια που τον κοιτούν
- η μια φοράει ένα ασημένιο σκουλαρίκι
Στο φρύδι της που γέρνει στοργικά
Σαν τα γεφύρια στα παλιά ποτάμια
Σαν τις λέξεις στα παλιά παραμύθια
Σαν τη μέρα που κλείνει τα βλέφαρά της
Νυσταγμένη στο λίκνισμα του τραίνου

Σε κάποιο σταθμό κατεβαίνει
Βάζει το πλεκτό στην τσάντα της προσεκτικά
- όπως ίσως να έβαλε κάποτε στην κούνια του
Ένα μωρό
Και χάνεται
Για μια στιγμή ακούς το χρόνο να τρίζει
Ένα ξαφνικό κενό διασαλεύει την τάξη του κόσμου
- ή έστω υπόσχεται πως θα το κάνει
Κι ύστερα, κάπως βιαστικά,
Παίρνω τη θέση της δίπλα στο παράθυρο
Βγάζω από την τσάντα μου ένα μικρό πλεκτό
-σαν μωρό
κι αρχινάω το πλέξιμο.


***
ο πίνακας είναι της Βίκυς Γεωργιοπούλου

Το ποίημα του Νίκου

Κανείς δεν κάθισε ξανά

σ' ετούτη την καρέκλα
Η απουσία του
Καθόταν πια
Δεν της πήραμε τη θέση.

Τι να κάνει εξάλλου όρθια
Μια απουσία;

***
ο πίνακας είναι του Νίκου Αγγελίδη

Το ποίημα της Ματίνας

Η Ματίνα τινάζει τα χαλιά στο μπαλκόνι.

Δεν πρόσεξε,
κι ο άνδρας της κοιμόταν στο χαλί του σαλονιού
κι ο γιος της κοιμόταν στο χαλί της κρεβατοκάμαρας
Δεν πρόσεξε.
Αν είχε γάτα στο χαλάκι της κουζίνας
Αν είχε φίλους στο μακρόστενο χαλί του διαδρόμου
Αν είχε όνειρα
Αν είχε ελπίδες
κι αυτά θα τα τίναζε
το Μάιο που οι άνθρωποι καθαρίζουν τα χειμωνιάτικα
και τα αποθηκεύουν μέχρι να 'ρθουν τα κρύα.
Βλέπω τη Ματίνα μόνη στο μπαλκόνι
Μην πιστέψετε ποτέ πως υπάρχουν
μαγικά χαλιά που πετούν.

***
ο πίνακας είναι του Henri Matisse

Το ποίημα της Αλέκας

Ξέρω πως δεν είναι όνειρο

Η πόλη ήταν άδεια απόψε
επιστρέφοντας
Οι δρόμοι της ακίνητοι
Στα σπίτια έχασκαν ανοιχτές οι πόρτες και απ' τα παράθυρά τους ξετυλίγονταν
στο μαύρο ουρανό σκισμένες κουρτίνες
Σαν κορίτσια που χορεύουν με τον φανταστικό καβαλιέρο τους
Σε χορούς αιώνιους και υποσχετικούς μπροστά στον καθρέφτη της ντουλάπας τους
Ένας γιγαντόσωμος άντρας βγήκε από τις σκιές
Βαρύς περπάτησε σαν ετοιμόρροπο δέντρο στο πλάι μου
Κι ύστερα με μια κραυγή χάραξε της νύχτας το λαιμό
Αάααααααααααααα Αάαααααααααα
Τίποτε άλλο.
Σαν να μίλησε άπαξ τη γλώσσα μιας μόνο λέξης κι ενός μόνου συναισθήματος.
Κι ύστερα μια γυναίκα ήρθε κατά πάνω μας κι έγινε ξαφνικά πεσμένα φύλλα που στροβιλίζονται στου ανέμου το ανατρίχιασμα και σηκώνονται και με χτυπούν και με τυφλώνουν και μπαίνουν στο στόμα μου και γεμίζω μέσα μου με της εγκατάλειψης τα υπονοούμενα και υπομονετικά τα μασάω και τα καταπίνω, τα καταπίνω, τα καταπίνω 

κι όλη η γυναίκα που συνάντησα είναι εντός μου

Η φωνή του άνδρα μέσα στην άδεια πόλη 

είμαι εγώ
Και της γυναίκας το ανατρίχιασμα σαν φύλλα που τα σαρώνει ο χρόνος
είμαι εγώ.
Τα γράφω εδώ όλα αυτά γιατί τα έζησα.
Αν και αμέσως όλα αποκαταστάθηκαν
(οι δρόμοι γέμισαν ξανά περαστικούς, τα σπίτια κοίμισαν εντός τους την απελπισία και οι σκιές νουθετήθηκαν) θέλω να σας διαβεβαιώσω πως
- έστω και λίγο -
διασαλεύτηκε η τάξις
ή φάνηκε τι κρύβεται πίσω απ' τις κουρτίνες
όταν χορεύουν τις νύχτες
στ' ανοιγμένα παράθυρα

***
το σκίτσο είναι του Paul Delvaux

Το ποίημα της Σ.

 

Με τόσο θάνατο που μάζεψε στη ζωή της
Έγινε
Πόλη που βομβαρδίστηκε ανελέητα
Σώματα γυμνά, διαμελισμένες λέξεις
Εκκρεμή επιφωνήματα σε ετοιμόρροπες κρεβατοκάμαρες
Χάσκουν εκτεθειμένες στου ανέμου την άστοργη τριβή
Τσαλαπατημένα χαμομήλια και κουφάρια ζώων
Αχάιδευτο στήθος που κατολισθαίνει ματαιωμένο
Δεν θηλάστηκε ποτέ
Οι βρύσες του δεν πήγασαν άφθονο σύννεφο σε διψασμένα στόματα
Σκιές που ανατριχιάζουν
Μούχλα που τρυπάει τα ρουθούνια
Όστρακα απολιθωμένα στριμωγμένα σε αιώνια βράχια
ασάλευτα
Με τόσο θάνατο που μάζεψε στη ζωή της
Έγινε
Κλειδωμένες λέξεις
Φιλόλογοι που διαβάζουν ποιήματα σε μαθητές που
Απουσιάζουν
Διαδρομή οριοθετημένη σπίτι-δουλειά
Κάμαρα-κουζίνα
Κρεβάτι-τουαλέτα
Κλάμα-γέλιο
Εντός ωραρίου και με απλήρωτη υπερωρία στα όνειρα
Αν τη δάγκωνε κανείς, θα έσπαγε τα δόντια του
Αν τη φιλούσε, θα σάπιζε
Αν την κοιτούσε, θα γινόταν πέτρα
Με τόσο θάνατο που μάζεψε στη ζωή της
Δεν άφησε χώρο για εκείνη
Για καιρό αρκέστηκε σε μια γωνιά
Ύστερα βγήκε από μέσα της και περιφερόταν ασκόπως
(Κι όπως συνήθισε να απουσιάζει απ' τη ζωή της)
Μια μέρα χάθηκε
Και δεν ξαναγύρισε στο σώμα της

***
Το σχέδιο είναι του Zdzisław Beksiński

Το ποίημα της Πόπης και του Κώστα

Αφήνω το κάδρο να γέρνει

αριστερά
κρεμασμένο στον τοίχο εδώ κι αιώνες
στο σπίτι που γεννήθηκα
κεντημένο πάνω του ένα αγροτόσπιτο
και μια λιμνούλα με κύκνους
και δέντρα ψηλά κι ένα λιβάδι
κι ένας δρόμος θαρρείς από μέσα μου
οδηγεί στο βάθος του τοπίου του
μια μέρα θα μπω στον πίνακα
θα κεντηθώ κι εγώ μ' ένα ψάθινο καπέλο στο κεφάλι
και θα πάρω το δρόμο
να βρω τι κρύβεται πίσω απ' τους λόφους.
Πριν μπω
θα το ισιώσω.

***
Η ακουαρέλα είναι του George Grosz (1893-1959)

Η τελευταία συνάντηση με τη Μυρσίνη

- Θέλω να τα πούμε από κοντά.

- Κι εγώ Γιώργο μου. Πριν πεθάνω.

- Άμεσα - τις επόμενες μέρες.

- Το εννοώ!

- Τι μαλακίες είναι αυτές τώρα;

- Κανονικά μου μένει ένας μήνας ζωής. Αν είναι να βρεθούμε, ας το κάνουμε πριν πεθάνω.

- Οκ. Πριν πεθάνεις, θα έρθω σπίτι σου να τα πούμε.

Ήταν Φλεβάρης του '23 και η Μυρσίνη άντεξε 2,5 μήνες - διέψευσε το γιατρό της. Αν καταγράφω εδώ αυτό το διάλογο δεν είναι για να μοιραστώ αδιάκριτα μια προσωπική επικοινωνία, αλλά γιατί ακόμη και σε αυτό το λίγο φαίνεται το ιδιαίτερο της Ζορμπά: ο τσαμπουκάς, η δύναμη, το πείσμα, το ότι αρπαζόταν από τις ιδέες μέχρι την τελευταία στιγμή της αντίληψης.

Αυτό το ραντεβού έγινε στην Τηλεμάχου την Παρασκευή 24 Φεβρουαρίου. Μια κουβέντα πλημμυρισμένη ιστορίες, μικρές και μεγάλες, σχέδια, προβληματισμούς και τρυφερότητα. Για την υγεία δεν είπαμε, εγώ φοβόμουν κι εκείνη δεν την ενδιέφερε να ξοδέψει έτσι το χρόνο της συνάντησής μας. Είπαμε για τη ζωή, για τις βιβλιοθήκες και τους αγώνες των ηθοποιών, για το βιβλίο, για το Εθνικό Θέατρο, για τους εκδότες, για το ΣΥΡΙΖΑ, για τον Οδυσσέα, για το ΕΚΕΒΙ, για τα βιβλία που διαβάζουμε αυτό τον καιρό. Είπαμε και τα κάπως πιο προσωπικά μας. Μου είπε για τους γονείς της, για τα παιδικά της χρόνια, για το κατηχητικό που δοκίμασε να επισκεφτεί πιτσιρίκα, και για τη βιβλιοθήκη που είχαν στήσει στα Πετράλωνα οι Αμερικανοί με το σχέδιο Μάρσαλ κι έγινε το πρώτο μεγάλο και καθοριστικό παράθυρό της στον κόσμο. Όσες φορές τα τελευταία χρόνια βρισκόμασταν ή μιλούσαμε ο χρόνος κοιτούσε το μέλλον: σχέδια, συνεργασίες, δικτυώσεις. Αυτή τη φορά η κουβέντα μας είχε και παρελθόν. Στη δική μου απελπισία για όσα γίνονται κι όσα περνώ, εκείνη έφερνε το δικό της πείσμα, τις ανατροπές της δικής της ζωής, στους άγονους αγώνες μιας εποχής ξηρασίας εκείνη επέμενε στο πείσμα μιας ξεροκέφαλης πίστης. Σχεδόν την προκαλούσα να το κάνει. Ήθελα εν τέλει να καταλάβω τι διαμορφώνει τους ανθρώπους. Η Μυρσίνη Ζορμπά δεν ήταν εύκολος άνθρωπος, είχε γωνίες, κάποιες ήταν πολύ κοφτερές. Νομίζω πως ακριβώς αυτό το στοιχείο την έκανε γοητευτική προσωπικότητα. Λάτρευες να αντιπαρατεθείς μαζί της (αν είσαι από αυτούς που αντέχουν), κι ακόμη κι αν σε θύμωνε, ήξερες πως πίστευε με πάθος τα επιχειρήματά της, πως υπερασπίζεται όχι μόνο τη θέση, αλλά και το όραμά της. Ήταν ανήσυχη, δεν καθόταν σε μια μεριά, ήταν ηγετική και ταυτόχρονα συλλογική. Διάλεγε τους ανθρώπους γύρω της με κριτήριο τη βαρύτητα της γνώσης, της προσωπικότητας και του πάθους τους. Νομίζω πως απεχθανόταν την υποτέλεια και τη δουλοπρέπεια με τον τρόπο που την απεχθάνονται οι πραγματικά έξυπνοι άνθρωποι. Ανέπνεε τον πολιτισμό με τον μόνο τρόπο που δεν πνίγει τους ανθρώπους του: με τις ιδέες και τις πράξεις. Κυρίως με το δεύτερο.

Οι ώρες της κουβέντας μας κυλούσαν χωρίς να σταματήσουμε στιγμή να μιλάμε. Εμφανίστηκε ο Αντώνης με την πιο σεβαστική ευγένεια του αγαπημένου και φροντιστή και κάπως θυμωμένος της είπε "τι θα γίνει Μυρσίνη, θα φας;". Ένιωσα ανόητος, έπρεπε να έχω σκεφτεί... "Καλά, σε 10 λεπτά Αντώνη, δεν έχουμε τελειώσει την κουβέντα μας". Τι χωράς τώρα σε 10 λεπτά;

"Να μην σταματήσεις στιγμή να διαβάζεις. Και να γράφεις συνέχεια Γιώργο". "Σε ευχαριστώ για το σημερινό Μυρσίνη, για την κουβέντα μας. Καλή όρεξη". Κάπως έτσι τελείωσε η επίσκεψη. Πώς αποχαιρετάς; Τι να πεις και τι να ευχηθείς; Δεν κλείνεις την τελευταία σου συνάντηση με έναν άνθρωπο. Την αφήνεις μισάνοιχτη. Εκκρεμή. Σαν να μπορούσε να επαναληφθεί.

Διαβάζω το τελευταίο της κείμενο. Τη συνοψίζει μες στη σκληρή και τρυφερή κι αφτιασίδωτη αλήθεια του. Η Μυρσίνη Ζορμπά ήταν μια δυνατή των ιδεών. Θα μας λείψει αναμφίβολα η δύναμη των ιδεών της. Θα μας λείψει κι η ίδια γαμώτο.

Το ποίημα του Μανώλη

 

Νομίζω πως δεν μπαίνουν
σ' ένα ποίημα τέτοια διλήμματα
όχι τουλάχιστον, άμεσα:
ο ποιητής είναι αυτός
που εντοπίζει τις ρωγμές της πραγματικότητας
ή
αυτός που δημιουργεί ρωγμές στην πραγματικότητα;
Στην πρώτη περίπτωση
οι ρωγμές υπάρχουν ανεξάρτητα από την θέλησή μας.
Σπουδαίο πράγμα να ξέρεις το εύθραυστο του κόσμου.
Στη δεύτερη περίπτωση
είμαστε εμείς ο λόγος που έσπασε ο κόσμος.
Αυτό σημαίνει πως τον κόσμο μπορούμε να τον γκρεμίσουμε.

Όπως και να το κάνουμε πάντως
οι ποιητές είναι υλικά κατεδαφίσεως.

***
Το χαρακτικό είναι του Ernst Ludwig Kirchner

Το παραμύθι της μοναξιάς

Οι ζωές των ανθρώπων δεν χωρούν σε μια ιστορία, γι' αυτό πάνε σε άλλη κι ύστερα σ' άλλη κι άλλη ιστορία. Μια φορά ζούσε μια γυναίκα. Γεννήθηκε και μεγάλωσε σε μια γειτονιά και σε όλη της τη ζωή δεν έφυγε ποτέ από 'κει. Ήταν κόρη δυο καλών ανθρώπων - δεν φώλιασε ποτέ σε άλλη αγκαλιά απ' τη δική τους. Πέθανε μόνη χρόνια μετά - νομίζω πως σε όλη της τη ζωή μόνη ήταν. Κι αυτό ακόμη το παραμύθι μόνο του θα μείνει. Γιατί η ζωή της χώρεσε σε μια μονάχα ιστορία.

***

Το χαρακτικό είναι του Ernst Ludwig Kirchner

Το ποίημα της Άνοιξης

 

Κάθισε σήμερα ένα λουλούδι
λίγο θρασύ κι ατίθασο
στον ήλιο
κι άρχισε να διαβάζει δυνατά
το βιβλίο του
τα κλαράκια του κουνούσε
δίνοντας έμφαση στη χαρά του
λαμπύριζαν τα μαλλιά του στο φως
και το άρωμά του
τρόμαζε τους πεθαμένους τριγύρω
μεθυστικά τα λουλούδια
την άνοιξη

Κάθισε σήμερα στο τραίνο
δίπλα μου
μια σιωπή που μιλούσε
σε κάποιον μέσα της
και διαφωνούσε
τον εαυτό της κοιτούσε στο τζάμι
κι έτρεμε σύγκορμη
υποκριθήκαμε πως μας απασχολούσαν
οι σκέψεις και τα προβλήματα
της κουρασμένης μας παρουσίας
και δεν προσέξαμε
πως πεθαίνουν τα λουλούδια
στο βάζο

***
Το χαρακτικό είναι του Ernst Ludwig Kirchner

Το ποίημα του Κώστα

"Ευτυχώς έχουμε τις αυταπάτες μας"

σκεφτόμουν
κι ύστερα πάλι έλεγα
"πώς θα ήμασταν χωρίς αυτές;"
ίσως πιο ευτυχισμένοι
ίσως πιο χαρούμενοι

ίσως λιγότερο κουρασμένοι
δεν θα είχαμε παντρευτεί τη διάψευση
δεν θα την είχαμε ερωτευτεί με τη μύχια επιθυμία να την αλλάξουμε
δεν θα είχαμε παρασυρθεί στην αντίστασή μας
τώρα δεν θα κειτόμασταν σπασμένοι στα σκουπίδια
η ευλυγισία του υποταγμένου θα μας προστάτευε από τους ανέμους φίλε μου:
λίγο χώμα
λίγο φως,
λίγο νερό
είναι σοφή επιλογή για να λικνίζεσαι στο λιβάδι
μέχρι να σε θερίσει η μηχανή.

Να τελειώνουμε:
τις αυταπάτες μας δεν τις διαλέξαμε εμείς
εκείνες δυστυχώς μας διάλεξαν
έτσι ανυποψίαστοι που ήμασταν
και αθώοι κι ωραίοι ίσως
καθώς βγαίναμε μπροστά
καθώς φωνάζαμε
καθώς δέναμε τα χέρια μας
καθώς σηκώναμε τα χέρια μας
καθώς τα κόκκινα μάτια μας
κι οι βραχνιασμένες μας φωνές
και οι πάλλουσες καρδιές μας
τάραζαν τη σιωπή
των υποταγμένων.

"Δυστυχώς οι αυταπάτες μας τελείωσαν"
σκέφτομαι
"πονάει η ζωή περισσότερο από το θάνατο"
ήθελα να σου πω.

***
ο πίνακας είναι του Νίκου Χουλιαρά

Το ποίημα της Όλιας

Κι αν αν-
Κι αν αν-

(Σαν μηχανάκι που αρνείται να πάρει μπρος ξεκινάω να γράφω μια υπόθεση (με υποθέσεις αρχινούν τα ποιήματα), όμως η φράση κόβεται κι επανεκκινεί, αρνείται να προσαρμοστεί σε ένα νόημα. Τόσο που μοιάζει, ημιτελής και επαναλαμβανόμενη καθώς είναι, σαν κελάηδισμα παράξενου πουλιού. Συνοψίζει το άφατο με ατόφια ασάφεια)

Κι αν ανθίζουν πάλι τα λουλούδια
εσύ δεν είσαι εδώ
να ξαπλώσεις δίπλα μου στο τσαλακωμένο λιβάδι

(και το ποίημα έφυγε
με μένα πάνω του)

***
ο πίνακας είναι του Fernand Léger

Το ποίημα του Σερίφ

Φύσηξε ξαφνικά αέρας μέσα μου

με πήρε και μ' έριξε στη σκιά μου
η σοφή:
σέρνεται στους δρόμους
κολλάει στους τοίχους
δεν περπατάει αμέριμνη
απόγευμα του χίλια εννιακόσια ενενήντα εφτά
στην Κορνίς
δεν την απασχολεί καμία θνητότητα
ούτε τη γρατζουνάει η μνήμη
ακόμη κι αν γλύφει,
δεν γεύεται
ένα χωνάκι παγωτό μαστίχα.

Φύσηξε ξαφνικά αέρας μέσα μου
και παλεύω τώρα να φύγω απ' τη σκιά μου
που δεν με αφήνει
με κρατά
με σφίγγει πάνω της
με πνίγει.

Πάντα εκείνη προσπαθούσα να αποφύγω
- μόνο τότε στην Κορνίς,
στην Αλεξάνδρεια...

***
ο πίνακας είναι του Seif Wanly

Το ποίημα του Ηλία

 

Το πρωί είδα στον δρόμο ένα νεκρό -
όχι κάποιον που πέθανε εκείνη τη στιγμή μπροστά μου
- ο Ηλίας είχε χρόνια φύγει...
Ίσως επειδή οι νεκροί δεν συχνάζουν
στα ποιήματα,
τον είδα
να παρκάρει το αυτοκίνητο που 'χε παλιά
πέρασε απέναντι στο δρόμο κι έφυγε
χωρίς να μου μιλήσει.
Κι έτσι, στα ποιήματα εννοώ,
καμιά φορά ακόμη κι οι νεκροί μπορούν να ζωντανεύουν.

***
ο πίνακας είναι του Μιχάλη Μανουσάκη

Το ποίημα της Μυρσίνης

Αγόρασες ποτέ ένα ποίημα;

Αν βγήκε λίγο παραπάνω στο ζύγι, το κράτησες;
Το πήρες πακέτο για το σπίτι
ή το διάβασες επιτόπου;
Το τύλιξες με λαδόκολλα ή με
πολυτελές χαρτί περιτυλίγματος;

"Γεια σας! Θα ήθελα ένα ποίημα για όταν νιώθω μοναξιά ή απελπισία. Έχετε κάποιο καλό, να "γράφει" ωραία επάνω μου; Και μην ξεχάσετε να μου βάλετε κάρτα αλλαγής. Τις προάλλες πήρα ένα ποίημα που το 'χα ξαναδιαβάσει. Σε τι θερμοκρασία πλένεται στο πλυντήριο αυτό το ποίημα; Με τα λευκά;"

Πηγαίνω τακτικά στα ποιηματοπωλεία. Ζητάω προφυλακτικά για ξεκάρφωμα κι επί τη ευκαιρία "ένα ποίημα παρακαλώ". Η υπάλληλος κατεβάζει το βλέμμα με νόημα. Βγαίνω στο δρόμο και πάω και δεν κρατώ τίποτα στα χέρια μου. Γιατί εν τέλει το ποίημα είναι ό,τι δεν μπορέσαμε ποτέ να αγοράσουμε.

(Την αγάπη, την ελπίδα, την ποίηση)

-----------
ποίημα αφιερωμένο στη Μυρσίνη (Ζορμπά)

***
Ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

Μόνο εσείς

Έχω φτιάξει με τις λέξεις ένα

δικό μου σπίτι
φυλάω εκεί μέσα
αμέτρητες βιβλιοθήκες
άστρωτα κρεβάτια
αναμνήσεις
και τους νεκρούς
κι όταν στον κήπο βγαίνω
τα λουλούδια και τα δέντρα και τη μάντρα γύρω ως τη θάλασσα
και τα ψηλά κυπαρίσσια
όλα ως τη μικρότερη λεπτομέρεια
κι ως την πλέον άγνωστη ασάφειά τους
όσα έχτισα με όσα
είπα κι όσα απέκρυψα
όσα ποτέ δεν υπήρξαν
κι όσα ολότελα κάποια στιγμή ξεχαστούν
τ' αγαπώ

Έχω φτιάξει με τις λέξεις ένα
σπίτι
κι έξω απ' αυτό ζω
Κανείς δεν ξέρει
ότι υπάρχει
- μόνο εσείς.

***
Ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

Σκηνή σε επαρχία

Επαρχιακός δρόμος
Νύχτα αλειμμένη με πίσσα
Ξύλινη κολώνα σιωπηλή κι ακίνητη
Τρίγωνο φως σαν φόρεμα
Γυναίκας που χορεύει
Μόνη
Χώθηκα από κάτω του
Και χάθηκα
Δεν ξέρω πόση ώρα είμαι εδώ
Μα ήδη πλησιάζω τα πενήντα
Κι αναρωτιέμαι -έτσι που ξοδεύεται ο χρόνος στην ήσυχη ερημιά
Αν ώσπου να ξημερώσει
Θα 'χω γεράσει πια
μέχρι θανάτου.

***
το σχέδιο είναι του Νίκου Χουλιαρά

Ακούω τη βροχή

Ακούω τη βροχή

έξω στη νύχτα να πετά πετραδάκια
Όπως το ρολόι στην ώρα που περνά
Όπως το ράμφισμα του πουλιού την αυγή
Όπως τα δόντια που τρίζει το παιδί στον ύπνο του
Όπως τα μαλλιά μου που πέφτουν
Όπως ο βηματισμός του στρατιώτη ή
Του τυφλού το μπαστούνι που αναζητά αντιστάσεις
Όπως αλλάζουν τα σχέδιά μου χαμηλόφωνα
Όπως τα όνειρά μου αντικαθίστανται από προτομές
Όπως σκίζεται μια κόλλα χαρτί που έμεινε λευκή μέχρι το τέλος και τώρα δεν αντέχεις να τη βλέπεις άδεια
Λέξεις νεκρές ή αγέννητες που δεν ευδοκίμησαν να γίνουν ποίημα 

που αρνήθηκαν τέτοια επιστράτευση
ένα λευκό χαρτί είναι η πλημμυρισμένη νύχτα 

βρέχει έξω μα εγώ μέσα μου πνίγομαι.

***

Ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

...εις τα Κορεατικά πεδία των μαχών

 

Το "Πεθαίνω για την Ελλάδα" εκδόθηκε το αμαρτωλό 1954 στην κοιτίδα των αγώνων για την ελευθερία και τη δημοκρατία στον κόσμο (...)- στις ΗΠΑ δηλαδή, και τη Νέα Υόρκη (από τις ιστορικές εκδόσεις της Ατλαντίδος) γιατί και τότε οι ΗΠΑ και ο λοιπός δημοκρατικός κόσμος έτρεφαν με σώματα πολιτών τους την κρεατομηχανή του εμφύλιου πολέμου της Κορέας. Ο συγγραφέας του πονήματος Κίμων Γ. Σκορδίλης ήταν δημοσιογράφος στην Καθημερινή και τη Βραδυνή, και κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κορέας πολεμικός ανταποκριτής του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών και των Στρατιωτικών Νέων. Υπηρετώντας αυτού του ήθους τη δημοσιογραφία τιμήθηκε κατ' επανάληψη με πολεμικά μετάλλια και άλλα παράσημα.

Το βιβλίο, κατά το συγγραφέα του, προσπαθεί να εξηγήσει το "φανατισμό και την πίστη, την οποίαν έδειξαν οι μαχηταί μας εις τα πεδία των μαχών της Κορέας". Γι' αυτό και οι πρώτες σελίδες του φέρουν τα πορτραίτα των βασιλέων, του Παύλου δηλαδή και της Φρειδερίκης - μάλλον ως σύμβολα πατριωτισμού και πίστης στη δημοκρατία και την ελευθερία.

Ο βραβευμένος δημοσιογράφος αφιερώνει το βιβλίο, που για κάποιο λόγο εξέδωσε στις ΗΠΑ και όχι στην Ελλάδα, "προς όλους Εκείνους, που με την πίστη τους προς την Ελλάδα και την απαράμιλλον ανδρεία τους εις τα Κορεατικά πεδία των μαχών, απέδειξαν δι' άλλην μίαν φοράν ότι οι σημερινοί Έλληνες, είναι άξιοι των αρχαίων προγόνων τους". Ως νεκροί προφανώς...

Αυτό είναι

Λέξεις κομμένες με το μαχαίρι

Τινάζεται το αίμα τους καθώς λικνίζονται οι φλέβες και τα νοήματα μέσα στη νύχτα

μικρές βρυσούλες διαψεύσεων
μικρές βρυσούλες ονείρων
βρυσούλες που στερεύουν
στενεύουν
οι λέξεις στεγνώνουν
και μόνο ένας σπασμός πριν -

αυτό είναι, μου είπες, η ποίηση:
ο τελευταίος σπασμός πριν ξεψυχήσουν οι λέξεις

Τραγουδώντας την απελευθέρωση της Κρήτης και στο Βουκουρέστι

"Ακτή. Εκ δεξιόν μικρόν τι δάσος, εν μέσω του οποίου φαίνεται ναός αρχαίος, ημικρήμνιστος...".

Με αυτή τη σκηνική οδηγία ξεκινά ένα νεοελληνικό δράμα που τυπώθηκε το 1898 στο Βουκουρέστι, αγνώστου συγγραφέα κι εκδότη, το οποίο φέρει τον τίτλο "Η Ελλάς και η αυτονομία της Κρήτης: λυρικόν δραμάτιον εις πράξην μίαν: γραφέν επί τη ευκαιρία της 25 Μαρτίου, άμα τη αγγελία της χαρμοσύνου ελευθερίας των δυνάμεων υπέρ της Ελλάδος".

Μετά το Βατούμ και την Αθήνα βλέπουμε εδώ άλλη μια πόλη να χαίρεται με την απελευθέρωση της Κρήτης. Εδώ δεν έχουμε λυρικό ποίημα, αλλά θεατρικό έργο: τα πρόσωπά του είναι η Ελλάς, η Κρήτη, η Ρωσία, ο Καποδίστριας, ο Ρήγας ο Φεραίος κι ο Λεωνίδας ο Θερμοπυλομάχος!

Ο εκδότης του έργου (και μάλλον και συγγραφέας του), αφιερώνει το δραμάτιόν του στην "ευγενεστάτη και φιλόμουσο Ευφροσύνη Χάιτα", της γνωστής ελληνικής οικογενείας Χάιτα, που είναι πια θαμμένη στο κοιμητήριο Bellu του Βουκουρεστίου.

Την ίδια χρονιά η "Η Ελλάς και η αυτονομία της Κρήτης" τυπώνεται και στη βουλγαρική Βάρνα ("Βάρνη") από τον Λ. Νίτσε και παρουσιάζεται στο θέατρό της. Ο συγγραφέας εδώ κατονομάζεται: είναι ο ηθοποιός Εμμανουήλ Λοράνδος.

Τραγουδώντας την απελευθέρωση της Κρήτης και στην Αθήνα

Αφού λέμε για την απελευθέρωση της Κρήτης (αν και όποτε έγινε), ας πούμε και για μια ακόμη λυρική έκφραση της χαράς που αυτή προκάλεσε στα τέλη του 19ου αιώνα. Εδώ ο ποιητής είναι ο Ιωάννης Ν. Γιαννικάκης, η έμπνευση έχει άμεσες αναφορές στα αρχαία έπη, γι' αυτό και η 39σέλιδη "Καταιγίς" ξεκινά με την επίκληση της γνωστής από τον Όμηρο σεπτής θεάς, μολονότι "έκτοτε έχουσι διαρρεύσει τοσούτοι πανδαμάτορες αιώνες..."

Το ποίημα ωστόσο αφιερώνεται σε έναν Άγγλο πολιτικό, τον Sir Charles Wentworth Dilke -2nd Baronet (1843–1911), φιλελεύθερο και ριζοσπάστη πολιτικό, "ούτινος η φωνή", όπως χαρακτηριστικά λέει ο Γιαννικάκης, "πολλάκις υψώθη υπεραμυνομένη των δικαίων των υποδούλων λαών".

Την αφιέρωση στον Κάρολο το Δίλκε κάνει ένα ταπεινό τέκνο της "αιματοβαφούς" (κι εδώ) Κρήτης...

Τραγουδώντας την απελευθέρωση της Κρήτης στο Βατούμ

Όταν λευτερώθηκε η Κρήτη (για κάποιους δεν έχει ακόμη ελευθερωθεί, εξού και η Νταντωνάκη, η Μούσχουρη, ως και η Μαρινέλλα ακόμη τραγούδησαν ΄"άμα λευτερωθεί η Κρήτη θα γελάσω") όρισαν τον πρίγκηπα Γεώργιο της Ελλάδας ύπατο αρμοστή σου λέει.

Η απελευθέρωσις λοιπόν της μεγαλονήσου Κρήτης "εκ των αιμοβαφών του τυράννου ονύχων", άμα δε και ο λαοχαρής διορισμός της Α.Β.Υ. ως υπάτου αρμοστού, συγκίνησε τόσο το 1898 τον Στέφανο Δ. Κουτσογιαννόπουλο, ώστε ύστερα από αίτημα της ελληνικής κοινότητας του Βατούμ μουσούργησε έναν ιερό πατριωτικό ύμνο με στίχους από τους ψαλμούς του Δαυίδ και τον έψαλε εν μέσω απειροπληθούς εκκλησιάσματος στο Γεωργιανό λιμάνι (νυν Ατζαρικό...).

Η αλήθεια είναι πως η εκτύπωση έγινε στην Αθήνα από τον Κουσουλίνο, αλλά στο εξώφυλλο ως τόπος έκδοσης ορίζεται το Βατούμ. Όπως και να 'ναι, εκεί στο βαθύ λιμάνι της Κολχίδας στα τέλη του 19ου αιώνα ένα μεγάλο πλήθος Ελλήνων ήταν πολύ χαρούμενο που απελευθερώθηκε η Κρήτη, κι ας λένε ό,τι θέλουνε οι Κρητικοί...

8 Ιανουαρίου του 1936

 Ήταν 8 Ιανουαρίου του 1936 στην Πάτρα (και αλλού...) όταν η Φωφώ Δ. Ζύγουρα έγραψε στο verso μιας "Αμαρτωλών Σωτηρίας" του 1859 πως το "ωραιότατον" βιβλίον που είχε πια στα χέρια της υπήρξε ενθύμιον των γεροντισσών Ελισάβετ, Ουρανίας και Αγγελικής. Χαμένα στο χρόνο πρόσωπα και ιστορίες θα μου πεις - όμως, μόνο αυτό: πως μια λεπτομέρεια πάντα ξεφεύγει και διαρκεί αιώνια. Άθελά μας.

6 του Οκτώβρη του 1945

Ήταν 6 του Οκτώβρη του 1945, ημέρα Σάββατο στην Κρήτη (και αλλού...), όταν σε ένα αντίτυπο της "Μεταυγουστιανής διοικήσεως εν Κρήτη" η μαθήτρια της Δ΄ τάξεως Βέρα Κοκκινάκη έγραψε το όνομά της. Το μεταξικό βιβλίο με τα παιδιά στο εξώφυλλο να χαιρετούν φασιστικά υπήρχε ακόμη μετά τον ολέθριο πόλεμο στο νησί. Την επόμενη των Χριστουγέννων εκείνης της χρονιάς ως "γνήσιον κτήμα" της έφερε πλέον και την υπογραφή της, ενώ στη σελίδα με τη φωτογραφία του Γεωργίου του Α΄ η μικρή Βέρα μας ενημερώνει 77 χρόνια πριν πως "από τις 20.1.46 θα πάω εις την Ε΄ τάξι γυμνασίου Καστελλίου Πεδιάδος Κρήτης". Ίσως για τη μικρή τα παιδιά στο εξώφυλλο να χαιρετούσαν απλά τον ήλιο, ίσως πάλι όχι - όμως ο πόλεμος δεν φάνηκε να νικάει εν τέλει τον ντόπιο φασισμό αυτής της χώρας και τα αφηγήματά του...

δεκαέξι νοεμβρίου δύο χιλιάδες εικοσιτρία

Σχεδόν δεν την παρατηρούσα μικρός

Πιστεύοντας ίσως
Πως αυτή η γραμμή στη μέση των δρόμων
Που χωρίζει τον κόσμο
Στα αριστερά και στα δεξιά της
Υπάρχει
Από πάντα – όπως περίπου τα δέντρα
Τα πουλιά
Η θάλασσα
Χωρίς σκοπό σε ατέρμονη φυγή

Τώρα ξέρω
Αυτή η γραμμή
Άλλοτε διπλή, άλλοτε μονή και διακοπτόμενη
Σαν οδικά σήματα μορς χωρίς τρόπο αποκωδικοποίησης
Αγωνιά κάθε στιγμή για τις ίσες αποστάσεις
Ακολουθεί με ή χωρίς τη θέλησή της την πορεία του δρόμου
Αγνοώντας τα δέντρα, τα πουλιά, τη θάλασσα
Και τον προορισμό του κόσμου

Αν δεν την συναντούσα στις εκδρομές μου θα έλεγα
Πως είμαι εγώ η διαγράμμιση των δρόμων

Βιβλία ενός κομμουνιστή μητροπολίτη

Είναι συσταχωμένα σε ένα τόμο. Επτά ολιγοσέλιδα βιβλία περί κομμουνισμού, σοσιαλισμού ή οικονομικής θεωρίας. Ως εδώ, τίποτα το ιδιαίτερο. Κάποια από αυτά βέβαια είναι ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Για παράδειγμα ο "Νικολάι Λένιν : η ζωή και το έργο του" του Γ. Ζηνόβιεφ έχει εκδοθεί μόλις το 1921 στη σειρά "Οι αρχηγοί της Επαναστάσεως" από το Εκδοτικό Τμήμα του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος της Ελλάδος (Κομμουνιστικού).

Πραγματικά ενδιαφέρουσα και ιδιαίτερη ωστόσο είναι η κτητορική σφραγίδα σε κάθε ένα από αυτά. Τα βιβλία ανήκαν στη "Βιβλιοθήκη Μητροπολίτου Ηλείας Αντωνίου" με το επιπλέον μότο του ex libris "Ψυχής Ιατρείον". Δεν ξέρω την τύχη αυτή της βιβλιοθήκης, αν ήταν βιβλιοθήκη της μητρόπολης Ηλείας ή προσωπική του μητροπολίτη της, πιθανολογώ πάντως πως σκόρπισε σε διάφορα μέρη. Τα συγκεκριμένα βιβλία ανήκουν πλέον σε μία δημοτική βιβλιοθήκη μετά από δωρεά ενός ιδιώτη συλλέκτη. Και τελοσπάντων ποιος είναι αυτός ο παπάς, μητροπολίτης μάλιστα, που είχε κομμουνιστικά βιβλία στη βιβλιοθήκη του και για ποιο σκοπό;

Ο μητροπολίτης Ηλίας Αντώνιος (Αντώνιος Πολίτης) (1890-1963) ήταν ενεργό μέλος της Αντίστασης και του ΕΑΜ. Το 1943 άφησε την έδρα του, προκειμένου να μη συνεργαστεί με τις κατοχικές αρχές και έφυγε στα βουνά. Το '44 εκπροσώπησε στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας και στη συνάντηση των αντιστασιακών ομάδων το ΕΑΜ Ηλείας και Πελοποννήσου. Επειδή μετά την απελευθέρωση έμεινε στο ΕΑΜ, κηρύχθηκε έκπτωτος από τη θέση του. Αποκαταστάθηκε ηθικά από την Εκκλησία μετά το θάνατό του, μόλις το 2000.

Τα συσταχωμένα βιβλία αυτού του τόμου είναι τα εξής:

- Ο κοινωνισμός (δια μέσου των αιώνων) : ιστορική και θεωρητική ανάπτυξις του κοινωνισμού / Αλεξ. Αθ. Δεσποτοπούλου. Εν Πάτραις : Τυπογραφείον Δημοσθένους Α. Φραγκούλη, 1913

- Η κοινωνιολογία / Emile Durkheim ; κατά μετάφρασιν Δ. Καλιτσουνάκι. Εν Χανίοις : Εκδότης Ν. Περάκις, 1919.

- Νικολάι Λένιν : η ζωή και το έργο του / Γ. Ζηνόβιεφ. Αθήναι : [εκδότης μη ταυτοποιημένος], 1934.

- Τι είνε λενινισμός. Αθήνα : Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, 1946.

- Ο κομμουνιστής λαϊκός αγωνιστής μέλος του ΚΚΕ / Ν. Ζαχαριάδη. Αθήνα : Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, 1946.

- Αδάμ Σμιθ / Γουσταύου Schmoller ; μετάφρασις Δ. Καλιτσουνάκι.

Αθήναι : [εκδότης μη ταυτοποιημένος], 1934.

- Αφέντης και δούλος : μυθιστόρημα / υπό Λέοντος Τολστόη. Αθήναι : [εκδότης μη ταυτοποιημένος], 1934.