Δευτέρα 2 Σεπτεμβρίου 2024

Πέμπτη 29 Αυγούστου 2024

Το βιβλίο στη Μεταπολίτευση και τα φαινόμενά του*



Για έναν συνομήλικο με τη Μεταπολίτευση η καταγραφή των φαινομένων της είναι περίπου αυτοβιογραφία – πόσο μάλλον που αυτή εστιάζει στον κόσμο του βιβλίου, μέσα στον οποίο ζω ως αναγνώστης και ως επαγγελματίας. Η καταγραφή αυτή θα είναι μονάχα ενδεικτική και αναγκαστικά ελλιπής. Προφανώς η ελληνική ιστορία του βιβλίου δεν έχει ασυνέχειες, τα φαινόμενα επαναλαμβάνονται με ποικίλους τρόπους τουλάχιστον μέσα στον 20ό αιώνα, όμως η Μεταπολίτευση ως πλαστά ενιαίος ιστορικός χρόνος εμφάνισε σίγουρα συγκεκριμένες δυνάμεις που καθόρισαν τον πολιτισμό –και συγκεκριμένα το βιβλίο–, τόσο πολιτικές όσο και οικονομικές.

Η έξοδος από την πολιτική ασφυξία της Επταετίας συνοδεύτηκε από μια «εκδοτική πλημμυρίδα» του πολιτικού βιβλίου, όπως χαρακτηριστικά έχει πει ο Λουκάς Αξελός. Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και η αποσύνθεση του κομμουνιστικού μπλοκ επηρέασε απόλυτα τόσο την έκδοση όσο, κυρίως, την ανάγνωση πολιτικών βιβλίων. Η πλαστή ευμάρεια του ‘90 αποπολιτικοποίησε μεγάλα τμήματα του ελληνικού πληθυσμού, αλλά και η απογοήτευση που έφεραν τα αδιέξοδα του υπαρκτού σοσιαλισμού, όπως αυτά διαμόρφωσαν και τη διάλυση των σοσιαλιστικών κρατών, αποδυνάμωσε το πολιτικό βιβλίο. Η οικονομική κρίση του 2010 συνδέθηκε πάλι με την εμφάνιση πολιτικών βιβλίων, ενώ αναπτύχθηκε και η εκδοτική παραγωγή της Άκρας Δεξιάς.

Παιδικό βιβλίο
Σημαντικό φαινόμενο της Μεταπολίτευσης είναι αναμφίβολα το παιδικό βιβλίο και η εκδοτική «έκρηξή» του. Από τη Ζέη, τη Σαρρή και τον Τριβιζά του Κέδρου σήμερα μιλάμε πια για εκατοντάδες τίτλους δεκάδων εκδοτών που απευθύνονται αποκλειστικά στα παιδιά. Οι κανόνες της αγοράς έχουν οδηγήσει ωστόσο σε ηλικιακό τεμαχισμό της απεύθυνσης, κυκλοφορούν σειρές βιβλίων για συγκεκριμένο ηλικιακό εύρος, ενώ τα τελευταία χρόνια και το προσχολικό βιβλίο αναπτύσσεται ιδιαίτερα.

Εκδοτικοί οίκοι
Οι εκδοτικοί οίκοι αυξήθηκαν στη Μεταπολίτευση. Δημιουργήθηκαν μεγάλα εκδοτικά συγκροτήματα βασιζόμενα κυρίως στα υπέρογκα κέρδη από την πώληση σχολικών βοηθημάτων. Αρχίζουν σιγά σιγά να εμφανίζονται ολιγοπωλιακά φαινόμενα, καθώς η οικονομική δύναμη λίγων σωρεύει τα μεγάλα συγγραφικά ονόματα και τους περισσότερους τίτλους. Ο χώρος ωστόσο των εκδοτών, αν και κυριαρχείται από τους ισχυρούς, χωράει και τους μικρούς που συνεχίζουν να επιμένουν και να εκδίδουν.

Μεταφράσεις
Παρά την κυρίαρχη παρουσία των ελληνόφωνων εκδόσεων, το μεταφρασμένο βιβλίο κερδίζει συνεχώς χώρο, τόσο στο λογοτεχνικό όσο και στο επιστημονικό πεδίο. Η εξέλιξη μπορεί να θεωρηθεί θετική: Το αναγνωστικό κοινό έρχεται σε επαφή με την παραγωγή του υπόλοιπου κόσμου, αναπτύσσεται η μετάφραση, πολλοί μεταφραστές εργάζονται για την εκδοτική παραγωγή (αν και σε μάλλον δυσχερείς συνθήκες). Οι εκδότες αναγκάζονται να παρακολουθούν τη διεθνή εκδοτική παραγωγή, όχι μόνο στην ιστορική, καθιερωμένη γεωγραφία της, αλλά αναζητώντας και σύγχρονες, ιδιαίτερες φωνές.

Αναγνώστες
Βασικό θέμα όλων αυτών των χρόνων και καθοριστικός παράγοντας των φαινομένων του βιβλίου είναι οι αναγνώστες. Δεν έχει καταγραφεί διαχρονικά το πλήθος των Ελλήνων αναγνωστών και οι αναγνωστικές τους συνήθειες με ενιαία επιστημονική επάρκεια και από επίσημο φορέα. Ωστόσο μεμονωμένες προσπάθειες των τελευταίων χρόνων δείχνουν πως ένας στους τρεις Έλληνες δεν διαβάζει ούτε ένα βιβλίο το χρόνο, και ότι τα παιδιά μεγαλώνοντας σταματούν να διαβάζουν. Σε γενικές γραμμές οι έρευνες αναγνωστικών συνηθειών καταγράφουν πως οι γυναίκες διαβάζουν περισσότερο από τους άνδρες, οι νεότερες γενιές περισσότερο από τους μεγαλύτερους, οι παντρεμένοι λιγότερο από τους ανύπαντρους, τα αστικά κέντρα περισσότερο από τα αγροτικά και ημιαστικά.

Εκδοτική παραγωγή
Η εκδοτική παραγωγή έντυπων, ηλεκτρονικών και ακουστικών βιβλίων κυριαρχείται από τη λογοτεχνία, τα παιδικά-εφηβικά βιβλία και τα επιστημονικά των θεωρητικών επιστημών. Στο υπόλοιπο 20% της πρόσφατης εκδοτικής παραγωγής στριμώχνονται οι θετικές επιστήμες, η μη λογοτεχνική πεζογραφία, τα γενικά και οι τέχνες.

Περιοδικά και κριτική
Η Μεταπολίτευση συνδέθηκε και με την ανάπτυξη και παρουσία περιοδικών και εφημερίδων που με διάφορους τρόπους ασχολήθηκαν με το βιβλίο, κυρίως διά του κριτικού λόγου. Επαναλαμβάνοντας τα εκδοτικά ήθη του Μεσοπολέμου, οι εφημερίδες τη δεκαετία 2000 ακόμη εκδίδουν και διανέμουν βιβλία. Αναπτύχθηκαν επίσης ένθετα για το βιβλίο στον ημερήσιο και κυριακάτικο Τύπο, τα οποία την περίοδο της ακμής του Τύπου ήταν πολυσέλιδα, πλούσια σε ύλη και συνεργασίες και συνδέθηκαν με την εκδοτική άνθηση του ’90 και του ’00. Επίσης έντονη ήταν η παρουσία λογοτεχνικών περιοδικών όλα αυτά τα χρόνια, με μια ισχυρή κάμψη την περίοδο της πρώτης οικονομικής κρίσης (2010-2020), οπότε έκλεισαν αρκετά, αλλά και με μια μικρή ανάκαμψη με τη γέννηση νέων περιοδικών τίτλων τα τελευταία χρόνια που φιλοξενούν έργα και μελέτες νέων ανθρώπων. Κοινό συμπέρασμα είναι πως πλέον ο κριτικός λόγος έχει υποχωρήσει πολύ κι έχει αντικατασταθεί από τις βιβλιοπαρουσιάσεις και τα δελτία Τύπου που αναπαράγονται από ιστοσελίδες, ΜΜΕ και μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Βιβλιοπωλεία και εκθέσεις
Από τους πλασιέ βιβλίων των πρώτων χρόνων της Μεταπολίτευσης ως τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία της περιόδου της καραντίνας του κορονοϊού, πολλά άλλαξαν και στη διανομή και στην πώληση του βιβλίου. Τα βιβλιοπωλεία μέσα στα χρόνια άρχισαν να γίνονται ολοένα λιγότερο βιβλιοπωλεία, ολοένα και περισσότερο χαρτοπωλεία, για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Οι πάγκοι με τα βιβλία συνεχίζουν να εμφανίζονται στα νησιά και στους καλοκαιρινούς τουριστικούς προορισμούς όλα αυτά τα χρόνια αδιάλειπτα, ενώ το καθαρό μεταπολιτευτικό φαινόμενο των εμπορικών εκθέσεων βιβλίου συνεχίζει να υπάρχει σε επίσημη (θεσμική), αλλά και ανεπίσημη μορφή, κυρίως στις μεγάλες πόλεις της χώρας, με πλήθος εκδότες να παρουσιάζουν την εκδοτική πραμάτεια τους.

Βιβλιοθήκες
Οι βιβλιοθήκες συνεχίζουν να είναι αδύναμες, αν και στα χρόνια της Μεταπολίτευσης έζησαν περιόδους εντυπωσιακής ανάπτυξης, ιδίως οι πανεπιστημιακές και ερευνητικές. Η δημιουργία, στήριξη και λειτουργία βιβλιοθηκών είναι εντελώς αποσπασματική, οι βιβλιοθήκες αξιοποίησαν τους ευρωπαϊκούς οικονομικούς πόρους για να εκσυγχρονιστούν, ωστόσο απέτυχαν να πείσουν την Πολιτεία να βάλει το χέρι στην τσέπη, όταν τα ΕΣΠΑ έληξαν. Συνεχίζουν να μην υπάρχουν σχολικές βιβλιοθήκες που θα καλλιεργούσαν νέους αναγνώστες, αλλά και οι δημοτικές, που είναι ατμομηχανή της φιλαναγνωσίας στο ευρύ κοινό, υποχρηματοδοτούνται και υποστελεχώνονται σταθερά.

«Κολοφώνας»
Τι θα μπορούσε ίσως να πει κανείς συνοπτικά για το βιβλίο στη Μεταπολίτευση, χωρίς να κινδυνεύει να προδώσει επιμέρους φαινόμενα; Γράφονται και εκδίδονται καλά βιβλία, η ελληνική αγορά κοιτάζει και ακούει τον υπόλοιπο κόσμο, η ποιότητα των εκδόσεων βελτιώνεται αναμφίβολα, τα επαγγέλματα του βιβλίου αναπτύσσονται, αν και με δυσμενείς οικονομικούς όρους, δημιουργούνται ολιγοπώλια, αλλά συνεχίζουν να αντέχουν μικροί εκδοτικοί οίκοι. Το βιβλίο συγκρούεται με τον ψηφιακό κόσμο, τα προϊόντα και τις υπηρεσίες του, οι αναγνώστες δεν αυξάνονται ανάλογα με τον εγγραμματισμό που έχει επιτευχθεί στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, ο ελεύθερος χρόνος που είναι συνυφασμένος με την αναγνωστική πράξη είναι πλέον ανύπαρκτος και η έλλειψή του είναι ο κύριος λόγος που οι αναγνώστες ισχυρίζονται πως διαβάζουν λιγότερο από το παρελθόν. Αν κάπως μας ενδιαφέρει να συνεχίζουν να γράφονται και να εκδίδονται βιβλία, πρέπει αναμφίβολα να φροντίσουμε να υπάρχουν και να αυξάνονται οι αναγνώστες. Παρά την επιφανειακή παραδοξολογία της φράσης, οι αναγνώστες γράφουν τα βιβλία που θα διαβαστούν.

* Το άρθρο αυτό των 1000 λέξεων δημοσιεύτηκε στο αφιέρωμα της «Εποχής» του Αυγούστου στα 50 χρόνια της Δημοκρατίας (1974-2024)
***
Το χαρακτικό είναι του José Antonio Alcácer

Σάββατο 24 Αυγούστου 2024

Το ποίημα της Βαλεντίνας, του Νεκτάριου και της Βιβής



Στην Παναγία της Επισκοπής
περπατούσε
Γονυπετής μια τσιγγάνα
Οι υπόλοιποι χριστιανοί την κοιτούσαν
Κι εμείς οι άπιστοι
Με απορία
Σερνόταν στο χώμα
Κι όλοι - προπάντων όμως οι χριστιανοί
Ντυμένοι γιορτινά
Δυσφορούσαν
Αξιοπρεπείς οικογενειάρχες από συνήθεια
Με ένα κερί στο χέρι και αυτάρεσκη σεμνοτυφία
Ανάβοντας της πίστης τους τα πειστήρια
Το κερί θα λειώσει
Αυτοί ποτέ κι η έγκαυλη φιλανθρωπία τους
Γονυπετής και λερή εκ τούτου
Προσμένοντας τη σειρά της να προσκυνήσει
(Οι πιστοί προσκυνούν πλέον χωρίς να σκύψουν
Να λυγίσουν, να τσαλακωθούν
Σιδερομένες συνειδήσεις που εύχονται "καλή Παναγιά")
Δίπλα της όρθιος καπνίζοντας
Ο άντρας της
Η πούτσα του οργώνει στο πέρασμα του
Αρσενικό που δεν το αγγίζει η ανάγκη
Που δεν παρακαλά θεό κι ανθρώπους
Εκείνη θα παρακαλέσει για ένα παιδί
Εκείνη θα μετανιώσει για ένα φονικό
Θα ικετεύσει την ίαση κακιάς αρρώστιας
Οι θεοί απαιτούν από αυτούς που ζητούν
Υποταγή
Κι οι γυναίκες συνήθισαν να υποτάσσονται
Εκείνες μιλούν με το θεό
Οι τσιγγάνες
Οι λερές
Οι απόκληρες
Οι πονηρές
Οι βρωμιάρες
Οι αμαρτωλές
Γιατί ο Θεός είναι βρωμιά
Και πάθος
Κι υποταγή
Ο θεός περπατάει στο πλάι της καπνίζοντας
Με ανοιχτό πουκάμισο
Ιδρωμένος κι αποβλακωμένος απ'τη ζέστη
Απ' τα χασίσια και τη γουρνοπούλα
Και τις μπύρες του πανηγυριού
Και πίστεψα
Το ομολογώ
Ξέρω πως ο χριστιανισμός είναι μια μεσιτεία
Ένα αλισβερίσι σωτηρίας
Αλλά
Για παν ενδεχόμενο
Πίστεψα
Την είδα
Γονυπετή να περπατεί
Ανάμεσα σε αμαρτωλούς και κολασμένους
Είδα την Παναγιά Τσιγγάνα

***
Το χαρακτικό είναι της Käthe Kollwitz

Δευτέρα 19 Αυγούστου 2024

Το ποίημα του Boris



Κι αφού
Δεν είναι πια για εμάς τα καλοκαίρια
Οι παραθερισμοί
Και τα νησιά
Θα κολυμπήσω -σου είπα
Στο βιβλίο μου
Κι άρχισα να τρέχω γυμνός στον ήλιο
Και βούτηξα κάτω από τις πρώτες λέξεις
Και βγήκα στα μισά του νοήματος
Ανακατέβοντας τα γράμματα στην επιφάνεια
Κι ύστερα κι άλλα κι άλλα μακροβούτια
Τρυπώντας το γαλάζιο του ποιήματος
Βυθό
Σαλεύοντας οριστικά όσα ο ποιητής
Ήθελε να πει
Και παίρνοντας μαζί μου φεύγοντας
Ερωτευμένους αστερίες
Παγωμένες πέτρες
Και θολά γυαλάκια
Στις φούχτες μου
Όχι - δεν είναι μόνο αυτό
Είναι που επιστρέφοντας βρέχω το χαρτί
Με τα δάκρυά μου
Τα καλοκαίρια μου είναι πια ποιήματα
Κάπως ασυγύριστα ομολογώ
Σαν ταραγμένη θάλασσα

***
Ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

Δευτέρα 5 Αυγούστου 2024

Ψάπφα - ένα βραχύβιο γυναικείο περιοδικό

 

Στο σημείωμά της "αντί σχολίων" στο οπισθόφυλλο του πρώτου (και μάλλον μοναδικού τεύχους) η Ειρήνη Λάμπρου αναφέρει πως ένα περιοδικό που θα ασχολείται με τη λογοτεχνική παραγωγή των γυναικών και θα δίνει χώρο στον κριτικό λόγο των γυναικών επί των λογοτεχνικών θεμάτων είναι κάτι που λείπει αρχές της δεκαετίας του '80. "Μια σημαντική αύξηση των γυναικών που ασχολούνται επιτυχημένα με τη λογοτεχνία, είναι μια βασική προϋπόθεση για οποιαδήποτε παραπέρα κατάκτηση του γυναικείου κινήματος".

Έτσι τυπώνεται η "Ψάπφα" ένα γυναικείο λογοτεχνικό περιοδικό τον Ιανουάριο του 1982. "Μια λογοτεχνική παρέα που επιθυμεί να τιμήσει το έργο άξιων εργατριών του λόγου και παράλληλα να εκφράσουμε τις κριτικές απόψεις μας για κείμενα της λογοτεχνίας μας" ξεκινούν έτσι ένα εγχείρημα που μάλλον δεν κράτησε πολύ. Η Ζωή Καρέλλη δημοσιεύει τον "Άνθρωπο", η Λένα Παππά γράφει για τη Ζωή Καρέλλη, η Τατιάνα Μιλλιέξ δημοσιεύει το "Χρονικό" και η Μαρία Γοργορίνη τη "Μόλυνση-μοναξιά", η Αναστασία Λαμπρία επικρίνει "την αυταρέσκεια και την πολιτική ηθογραφία" της Μάρως Δούκα και της γενιάς της, η Γ. Παναγουλοπούλου ασχολείται με την ποίηση της Κικής Δημουλά, ενώ υπάρχει και ένα μικρό αφιέρωμα στις ρίζες του ελληνικού φεμινιστικού κινήματος με αναφορές στον Παναγιώτη Σοφιανόπουλο και τον Ιάκωβο Ρίζο Νερουλό ("τον πρώτο νεοέλληνα φεμινιστή") κ.α.

Σάββατο 3 Αυγούστου 2024

Ένας πουριτανός για το φαλλισμό

 

Ο John Davenport ήταν Άγγλος και Πουριτανός ιερέας γι' αυτό και είχε άποψη για τα σεξουαλικά ήθη και το φαλλισμό, τα αφροδιασιακά και την παρθενία, τον ερμαφροδιτισμό και τον ευνουχισμό. Γεννήθηκε το μακρινό 1597, αλλά ευτυχώς κάποια στιγμή πέθανε - πολλοί χάρηκαν μάλιστα τότε στη Βοστώνη του 1670, γιατί κι εκεί που είχε πάει τους είχε γερά ανακατώσει με τις απόψεις του.

Το κακό είναι ότι οι απόψεις του, όπως διατυπώθηκαν στα έργα "Curiositates eroticae physiologiae" και "Aphrodisiacs and anti-aphrodisiacs" φάνηκαν να αντέχουν και να απασχολούν τους Αμερικανούς τουλάχιστον ένα αιώνα μετά το θάνατό του, αφού το 1888 εκδόθηκε αυτό το "Sexagyma" ειδικά και αποκλειστικά για συνδρομητές, "privately printed for subscribers" που λένε και στη βιβλιοθήκη ενός ελληνικού χωριού που το βρήκα...


Η αλήθεια πάντως είναι πως το μεγαλύτερο μέρος της ερωτικής/αντιερωτικής βιβλιογραφίας έχει παραχθεί από την εκκλησία που μάλλον θεωρεί το σεξ το σοβαρότερο εχθρό της, πάντως μεγάλη εμμονή έχει με αυτό...

Πέμπτη 1 Αυγούστου 2024

Μία πριαπική έκδοση για λίγους


Έχουμε συνηθίσει να συγχέουμε την εκδοτική παραγωγή, τα βιβλία, με τη δημοσιότητα και τελοσπάντων τη δημοσιότητα με τη γενική, χωρίς περιορισμούς δημοσιότητα, την χωρίς περιορισμούς ελευθερία της έκφρασης και της κυκλοφορίας των ιδεών που θέλει αρετή και τόλμη. Για να μην πούμε για την αγαπημένη στην ΕΣΗΕΑ ρήση του Jeremy Bentham ότι «η δημοσίευση είναι η ψυχή της δικαιοσύνης» και μπλέξουμε με πολύ σύγχρονες ερμηνείες, τόσο για τον τύπο, όσο και για την ελευθερία του.

Πάντως μια έκδοση για το γάμο και τις πριαπικές τελετές του θα μπορούσε να γίνει viral, να προκαλέσει το έξαλλο ιερατείο της αναχρονιστικής και σεξοφοβικής ορθόδοξης εκκλησίας σε ακραίες αντιδράσεις, να ενοχλήσει ακόμη και σήμερα τον εσμό των συντηρητικών υπερασπιστών αξιών και βωμών και εστιών...


Πριν ένα αιώνα η σεξουαλικότητα ήθελε μεγάλη προσοχή, ακόμη και στη Δύση, και μάλιστα στις ΗΠΑ. Οπότε δεν μας κάνει εντύπωση που υπάρχουν πολλές εκδόσεις «σοβαρών» ακαδημαϊκών που ασχολήθηκαν με το ερεθιστικό αυτό θέμα αποφεύγοντας τις κακοτοπιές της απεριόριστης δημοσιότητας και των συνεπειών της. Ο φιλόσοφος, δημοσιογράφος, ποιητής και πεζογράφος George Santayana (1863-1952) όταν εξέδωσε μάλλον στις ΗΠΑ το "Marriage ceremonies and priapic rites in India and the East" προτίμησε να το υπογράψει ανώνυμα ως "member of the Royal Asiatic Society" και επιπλέον να το τυπώσει μόνο για «ιδιωτική χρήση» (private circulation) - ξέροντας καλά, αφού αυτός τον έγραψε, τον αφορισμό που λέει πως όσοι δεν μπορούν να θυμηθούν το παρελθόν, είναι καταδικασμένοι να το ξαναζήσουν».

Αν υποθέσουμε βέβαια πως όλα αυτά μια μέρα καταλήγουν σε μια δημόσια βιβλιοθήκη, ακόμη και στην Ελλάδα, έρχεται εκείνη η στιγμή που και η σχετική δημοσιότητα παύει να είναι σχετική... Όπως και να είναι οι «Γαμήλιες τελετές και πριαπικές ιεροτελεστίες στην Ινδία και την Ανατολή» ανήκουν τώρα στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας, μετά από δωρεά πολλών ανάλογων εκδόσεων από τον Ευ. Καλλιανιώτη. Και είναι διαθέσιμες σε όλους και όλες, όχι γιατί άλλαξαν πολλά στο πώς αντιδρούν οι υπερασπιστές της ασεξουαλικής ηθικής, αλλά γιατί μια μορφή προστασίας από τις καταστροφικές τους συνήθειες είναι η άγνοια, η διακριτική και χαμηλότονη παρουσία σεξουαλικών εκδόσεων σε μια δημόσια βιβλιοθήκη της επαρχίας.

Σάββατο 27 Ιουλίου 2024

Το (πεζό) ποίημα του Νικόλα



Σήμερα είχε πολύ κύμα στη θάλασσα. Οι περισσότεροι άνθρωποι κάθονταν στην παραλία, βλέποντάς το να σκάει με πάταγο και σαν να είχαν ξεχαστεί εκεί. Έλεγες «κάπου αλλού έχει πάει το μυαλό τους, αλλά κι από 'δω δεν γίνεται να φύγει, σαν να μην μπορεί να διαλέξει την επόμενη σκέψη του». Μόνο τα παιδιά ήταν εκεί με το μυαλό και το σώμα τους και κυλιούνταν στης άμμου τα αφρισμένα στρώματα γελώντας και φωνάζοντας πως «έρχεται το μεγάλο, έρχεται το μεγάλο», αλλά νομίζω πως οι μεγάλοι γι' αυτό στέκονταν αμήχανοι και κάπως θλιμμένοι σήμερα στην παραλία: γιατί το μεγάλο κύμα είναι βουβό, αργό και ύπουλο, δεν κάνει πάταγο, μόνο σε πνίγει με τα χρόνια.

***
ο πίνακας είναι του Γιάννη Γαΐτη

Τρίτη 23 Ιουλίου 2024

Το ποίημα του Γιώργου



Καμιά φορά κρύβομαι
Στον καθρέπτη του μπάνιου κρύβομαι
Κι όταν με ψάχνουν
Ξέρω πως δεν θα με βρουν
Κυρίως
Γιατί στον καθρέπτη κανείς
Ψάχνει τον εαυτό του
Κι όχι τους άλλους
Κι όπου δεν ψάχνεις κάποιον
Δεν τον βρίσκεις

Καμιά φορά κρύβομαι
Κι εμφανίζομαι ξαφνικά
Εκεί που οι διώκτες μου
Αναζητούν τον εαυτό τους
Κι εκείνοι τρομάζουν
Γιατί βρήκαν αυτόν που έψαχναν
Κι έχασαν αυτόν που με έψαχνε.

*
Ο πίνακας είναι του Caravaggio

Κυριακή 14 Ιουλίου 2024

Το ποίημα του Η. Χ.

 

Ξεσκονίζω
Τις απώλειες που θα 'ρθουν
Τα σχέδια που αναβλήθηκαν
(επ' αόριστον κι επ' ορισμένον)
Τα παλιά μου απογεύματα
Τους αναστεναγμούς της ηδονής
(της δικής μου και των άλλων)
Τα μαθητικά μου τετράδια
Τα διαμελισμένα ποιήματα
Τους σπόρους από καρπούζια που έφτυσα
Το σφύριγμα του πατέρα που μας καλεί να επιστρέψουμε
Το μηχανάκι που σκούριασε
Την καρυδιά που γέρασε
Την πόλη που άλλαξε
Τη σιωπή που δεν άλλαξε
Τους μέσα εαυτούς μου ξεσκονίζω
Κάτι τέτοιες ώρες καλοκαιρινές
Με ένα βρεγμένο πανί διώχνω τη σκόνη
Σαν να μην έχω τι άλλο
Παρά να καθαρίζω τα υπάρχοντα της ζωής μου (υπαρκτά μα κυρίως ανύπαρκτα)

Μια μαύρη γάτα ήρθε στην αυλή
Θα τη διώξω
Πριν έρθει η νύχτα

***
Ο πίνακας είναι του Νίκου Χουλιαρά

Τετάρτη 10 Ιουλίου 2024

Το ποίημα του Dylan


Ένα μεγάλο δέντρο είναι η σιωπή
Απλώνει τα κλαδιά του
Στην αυλή μου
Απλώνει τα κλαδιά μου

Ένα πουλί είναι η σιωπή
Απλώνει τα φτερά του
Στην αυλή μου
Απλώνει τα φτερά μου

Εγώ είμαι η σιωπή
Απλώνω τις ρίζες μου
Στο αίμα
Απλώνω τις ρίζες μου

*ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

Σάββατο 6 Ιουλίου 2024

Ένα βιβλίο πεταμένο στο δρόμο


Έφτασε στα χέρια μου μέσω φίλων - βρέθηκε πεταμένο στο δρόμο, στα Εξάρχεια. Τυπώθηκε το 1851 στο Βελιγράδι, από το Knjažestva Srbskog Knigopečatni (Τυπογραφείο του Πριγκιπάτου της Σερβίας). Ο τίτλος του, μεταγραμματισμένος,: Javno Pravo: knjažestva srbie ( = Δημόσιο Δίκαιο: Πριγκιπάτο της Σερβίας).


Στη σελίδα τίτλου φέρει δύο σφραγίδες. Η μία αναφέρει "Cong, Miss. Sup. Dom. Constantinopolitane". Η δεύτερη σαφώς δηλώνει σε ποια βιβλιοθήκη κάποτε φιλοξενούνταν: "Bibliothèque de St - Benoit-Constantinople". O St - Benoit (Άγιος Βενέδικτος) είναι η παλαιότερη καθολική εκκλησία της Κωνσταντινούπολης (χτίστηκε το 1427), βρίσκεται στην περιοχή του Γαλατά και περιλαμβάνει και μοναστήρι. Το 1583 Ιησουίτες μοναχοί ίδρυσαν και ομώνυμο σχολείο, το οποίο μες στους αιώνες γνώρισε πολλές αλλαγές, καταστροφές και επανιδρύσεις.  Λειτουργεί σήμερα ως διάσημο ιδιωτικό σχολείο (Özel Saint Benoît Fransız Lisesi), αποτελώντας ένα από τα παλαιότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα της Τουρκίας.


Υποθέτω ότι το τεκμήριο κάποτε άνηκε στη βιβλιοθήκη του μοναστηριού - αν άνηκε στη βιβλιοθήκη του σχολείου θα έφερε κάποια σχετική ένδειξη στη σφραγίδα κι επιπλέον το θέμα του μάλλον ενδιέφερε αποκλειστικά ενήλικες. Φέρει δική του βιβλιοδεσία και ενδιάμεσα στις τυπωμένες σελίδες περιέχει δεμένες κενές σελίδες για σημειώσεις - σε αρκετές από αυτές όντως υπάρχουν χειρόγραφες σημειώσεις στα γαλλικά. Ούτε να φανταστώ μπορώ τα ταξίδια του μέσα στο χρόνο και τους τόπους, από χέρι σε χέρι, πώς και πότε έφυγε από τη βιβλιοθήκη που το φιλοξένησε, πώς έφτασε εκεί (και πότε), σε ποιες χώρες το κουβάλησαν οι ζωές των ανθρώπων. Και πώς επέζησε αυτά τα 173 χρόνια της ζωή του ενδιαφέροντας όσους ήθελαν να ξέρουν το δημόσιο δίκαιο του Πριγκιπάτου της Σερβίας, πριν δηλαδή η Σερβία αναγνωριστεί ως ανεξάρτητη, το 1878.

Δευτέρα 1 Ιουλίου 2024

Ο προσκοπικός δρόμος προς την επιτυχία...


Την επιτυχία θα την βρεις αν αποκτήσεις την ευτυχία. Και την ευτυχία θα τη βρεις αν αποφύγεις του "Σκοπέλους" της ζωής, δηλαδή τα τυχερά παιχνίδια, το κρασί, τις γυναίκες και τους δημαγωγούς της πολιτικής και της αθεΐας. Αντίδοτα στους "Σκοπέλους" είναι αντίστοιχα οι ενδιαφέρουσες απασχολήσεις και η απόκτησις χρημάτων με την εργασία, η αυτοκυριαρχία, ο ιπποτισμός και η εξυπηρέτησις του θεού και του πλησίον.

Αυτά δεν τα λέω εγώ, αλλά ο Ρόμπερτ Στίβενσον Σμάιθ Μπέηντεν-Πάουελ, ιδρυτής (εκτός από βαρόνος) και του περιβόητου προσκοπισμού. Ο προσκοπισμός σου λέει είναι καλό πράγμα, γι' αυτό κι αντέχει στη χώρα μας δεκαετίες τώρα, αφού χιλιάδες γονείς έστελναν και στέλνουν τα παιδιά τους σε ημιστρατιωτικές ομάδες με ναζιστικό παρελθόν και αρχές βασισμένες στην πίστη στην πατρίδα, στο θεό και παλιότερα και στο βασιλέα.




Η αλήθεια είναι πως το πλέον σταθερό στοιχείο του προσκοπισμού ήταν πάντα ο αντικομμουνισμός, γι' αυτό και στο έργο του "Ο δρόμος προς την επιτυχία" ο Μπέηντεν-Πάουελ λέει πως ο κομμουνισμός είναι δημαγωγικός. Στην τραμπάλα του ιδρυτή του προσκοπισμού από τη μια πλευρά είναι ο εργάτης και από την άλλη ο εργοδότης. Όλα θα ήταν καλά σου λέει σε αυτό το σχήμα, αλλά πίσω από τον εργάτη πάει και κάνει τη ζημιά ο κομμουνιστής, και πίσω από τον εργοδότη, όχι ο καπιταλιστής, αλλά ο "εκμεταλλευτής". Και έτσι "η προσπάθεια του κράτους καταστρέφεται από τους ανθρώπους των άκρων"... Αλλά, άμα πετάξουμε από την τραμπάλα σου λέει κομμουνιστές και εκμεταλλευτές, θα επικρατήσει αμοιβαία συνεργασία και καλή διάθεσις στην κοινωνία, δηλαδή ας πούμε μια κεντρώα αντίληψη των πραγμάτων (κεντροαριστερή-κεντροδεξιά, δεν έχει σημασία) είναι η ενδεδειγμένη στάση. Και άντε πετάς τους κομμουνιστές από την τραμπάλα με τη βοήθεια των εκμεταλλευτών, τους εκμεταλλευτές πώς τους πετάς, ώστε στο τέλος αυτοί που κερδίζουν από την εργασία των εργατών να μην τους εκμεταλλεύονται;

Τελοσπάντων είναι λίγο μπερδεμένα αυτά τα πράγματα και ο καύσων δεν βοηθά σε ψύχραιμες κι εμβριθείς αναλύσεις, απλά σκέφτομαι πόσες δεκαετίες ας πούμε ο προσκοπισμός δηλητηρίασε τους νέους ανθρώπους με τέτοιες (κι άλλες αηδίες), μαντρώνοντάς τους σε ένα φασίζοντα στρατό υπακοής, υποταγής κι αντίδρασης.

Πέμπτη 27 Ιουνίου 2024

Ο Νερόμυλος σε ένα αμερικανικό καράβι


Το "Νερόμύλο στον Φλος" (The mill on the Floss) τον βρήκα σε μια ιδιωτική βιβλιοθήκη. Είναι μια αμερικανική έκδοση του μυθιστορήματος της George Eliot το 1901 από την Doubleday. Στη λευκή σελίδα πριν τη σελίδα τίτλου υπάρχει στο αντίτυπο που κρατώ στα χέρια μου μία μεγάλη σφραγίδα με τρίγωνο πλαίσιο εντός του οποίου αναγράφεται :

"Loaned to the crew by The American Seamen's Friend Society (175 Fifth Avenue, New York 10, Ν.Υ.)"


Σκέφτομαι καμιά φορά πόσο εύκολα μπορείς να ασκήσεις μια πολιτική, ας πούμε πολιτική βιβλίου και ανάγνωσης, όταν πραγματικά θες να το κάνεις. Η American Seamen's Friend Society υπήρξε απότοκο της λεγόμενης "Δεύτερης Μεγάλης Αφύπνισης" (1790-1830), της μεγάλης ανάπτυξης δηλαδή προτεσταντικών κινημάτων στους χώρους των Μεθοδιστών και Βαπτιστών στις ΗΠΑ. Αποσκοπούσε στον εγγραμματισμό της κοινωνίας, καθώς μόνο μέσα από την ανάγνωση γινόταν αντιληπτό το μεταρρυθμιστικό πνεύμα. Ανέπτυξε ένα εκτεταμένο δανειστικό βιβλιοθηκονομικό σύστημα την περίοδο 1859-1967. Δεδομένου ότι η ναυτική ζωή και το πλήθος των λιμανιών των ΗΠΑ δεν θα επέτρεπε δημιουργία βιβλιοθηκών στις ακτές, αποφασίστηκε ένα σύστημα φορητών βιβλιοθηκών και συλλογών που "δανείζονταν από την A.S.F.S. και από συγκεκριμένα λιμάνια απευθείας στα αμερικανικά πληρώματα των εμπορικών πλοίων. Το υλικό ήταν και θρησκευτικό (βέβαια) και κοσμικό (όπως στο παράδειγμά μας το μυθιστόρημα της Έλιοτ). Το σύστημα των κινητών δανειστικών βιβλιοθηκών του Αμερικανικού Συλλόγου των Φίλων των Ναυτικών αποτέλεσε πρότυπο για παρόμοια προγράμματα που ακολούθησαν στις ΗΠΑ.

Το πώς βέβαια έφτασε ένα από αυτά τα βιβλία σε μια ιδιωτική συλλογή στη Νέα Ιωνία, είναι άλλη ιστορία. Πιθανολογώ πως κάποιος Έλληνας ναυτικός δεν επέστρεψε ποτέ το βιβλίο που δανείστηκε, ίσως γιατί μετά το 1967 το πρόγραμμα έληξε και τα βιβλία έμειναν "ορφανά" στα πλοία, με το αιώνιο σημάδι μιας ευφυώς απλής ιδέας που υλοποιήθηκε γιατί ο κόσμος έπρεπε να διαβάζει, να μορφώνεται για να γίνει καλύτερος...

Παρασκευή 14 Ιουνίου 2024

Το ποίημα του Mosab

Ποίημα αφιερωμένο στον Παλαιστίνιο ποιητή Mosab Abu Toha, του οποίου η πρόσκληση συμμετοχής στο 10ο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης Αθηνών ανακλήθηκε (από τους διοργανωτές).



Λένε πως
οι ποιητές είναι άνθρωποι των λόγων

Αυτή η παρανόηση ανόητα
αναπαράγεται ξανά και ξανά.

Σας διαβεβαιώνω ωστόσο πως
για τους ποιητές
οι λέξεις είναι πράξεις
που έγιναν και δεν έγιναν
μετανοημένες κι αμετανόητες
απελπισίας ίσως
Όμως αναμφίβολα πράξεις.

Οι ποιητές δεν μπορούν να μιλήσουν
γι' αυτό και γράφουν ποιήματα.

Δευτέρα 27 Μαΐου 2024

Το ποίημα της Αγγελικής

 

Φύσηξε αέρας
και σκόρπισα στης μέρας
την αδιαφορία
Την ευχόμουν αυτή τη βία
Ελευθερία
που μου χαρίστηκε
όπως μια συγχώρεση
ή σαν φιλί προδοσίας

***
ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

Παρασκευή 17 Μαΐου 2024

(Μετα)πασχαλινό


Κάποτε οι εκκλησίες του Επιταφίου θα ήταν ανοιχτές μόνο για τους επαναστάτες της αγάπης και της ελευθερίας, γι' αυτούς που αγωνίζονται για το δίκιο στον κόσμο, για τις πουτάνες και τους αναρχικούς.

Με τα χρόνια θα γέμισαν με νοικοκυραίους, με ανέραστους σοφούς και περισπούδαστους επίσημους. Οι αμαρτωλοί θα μετάνιωσαν και η αναβαπτισμένη τους αγνότητα θα έγινε πια το κλειδί του Παραδείσου. Η επανάσταση της αγάπης θα έγινε μετά θάνατον ζωή.

Παρασκευή 26 Απριλίου 2024

Το ποίημα του Ηλία

 


Μέσα μου
φυτρώνουν κάθε στιγμή
ποιήματα
σπασμένα αγάλματα
ζουμερά πορτοκάλια
παιδικές αναμνήσεις
γυμνά σώματα
Γι' αυτό προτιμώ
κυρίως μέσα μου να ζω

Όταν φεύγω από εκεί
καμιά φορά
παίρνω μαζί μου έτσι
αφηρημένος που συνήθως
ζω
κάποιο χέρι
κάποιο ποίημα
πορτοκάλια και αναμνήσεις
και σώματα γυμνά
και σας τα δίνω
- με την αμηχανία ενός επισκέπτη
που δεν πρέπει να έρθει με άδεια χέρια

Θα έλεγα λοιπόν, ως βιβλιοθηκάριος
που είμαι, πως
τα βιβλία
είναι τα νεκροταφεία της μέσα μας ζωής
στα κυπαρίσσια τους φωλιάζουν τα δάκρυά μας
στη σιωπή τους χαράξαμε την απελπισία μας.

***
ο πίνακας είναι του Κοσμά Ξενάκη

Παρασκευή 12 Απριλίου 2024

Το ποίημα του Jorge και του Νίκου

Μου αρέσουν οι ανώνυμοι δρόμοι - κυρίως γιατί είναι οι πιο σημαντικοί.
Κι αν σε αυτή τη φράση
διακρίνετε κάποιο συμβολισμό,
παρακαλώ επιστρέψτε τη
θα σας δοθούν τα χρήματά σας πίσω.

Χωμάτινος
κάπως θλιμμένος
ευθύς
λίγο στενός
πάντως επίμονος:
ποτέ δεν τον κατήργησαν τα αγριόχορτα
που τον ορίζουν

Μιλώ για το δρόμο του γονικού μου σπιτιού
στα σύνορα μιας επαρχιακής πόλης

Ο δρόμος αυτός λοιπόν ήταν
διπλής κατεύθυνσης (κι
εδώ ίσως υπάρχει κάποιος συμβολισμός):
παλιότερα ήταν αυτός που έπαιρνα για να φύγω
- δεν έχει σημασία πού ήμουν
ή τι έκανα
τα τελευταία χρόνια είναι αυτός που χρησιμοποιώ
για να επιστρέψω

Τελικά στη ζωή μας τον ίδιο δρόμο διαβαίνουμε
όποιους άλλους κι αν περπατήσουμε
κι όπου κι αν θέλουμε ή πρέπει
να πάμε.
Ο ίδιος δρόμος δεν οδηγεί στους ίδιους προορισμούς
δύσκολο πια να μην το παραδεχτώ,
αλλά - για να ξεφύγουμε κάπως από μια κάποια φιλοσοφία
η ομορφιά ενός δρόμου
βρίσκεται στην ανωνυμία του
αδέσποτο σκυλί είναι ο δρόμος
κι αλυχτάει τις νύχτες

***
ο πίνακας είναι του Paul Delvaux

Τετάρτη 10 Απριλίου 2024

Το δεύτερο ποίημα του Cesare


Μόνο οι θεοί
πιστεύουν πια στο πεπρωμένο
μου είπες
κι έφυγες ήσυχα
(με την αμεριμνησία ενός αργόσχολου)
ο δρόμος σου είναι ένα ποτάμι
βαθύ και θυμωμένο
κι εσύ περπατάς πάνω του
με τον τρόπο ενός θεού της Γαλιλαίας
κι είμαι σίγουρος
είμαι σίγουρος
πως δεν είσαι θεός
γιατί
"στο τέλος όλα τα ποτάμια
χύνονται στη θάλασσα"
σου απαντώ


***
ο πίνακας είναι του Giorgio De Chirico

Παρασκευή 22 Μαρτίου 2024

Το ποίημα του Cesare


Δεν ξέρω αν πρέπει να το πω
- αν επιτρέπεται:
οι ποιητές στα ποιήματά τους
κρύβουν μια λέξη
που είναι το παράθυρο
από το οποίο δραπετεύουν
όταν το ποίημα τελειώνει
(οι περισσότεροι την παίρνουν μαζί τους
και τη χρησιμοποιούν ξανά
στο επόμενο ποίημα)
Ακόμη κι αν κάποιος έμπειρος
αναγνώστης
υποψιάζεται ποια μπορεί να είναι η λέξη
ούτε ποτέ θα είναι σίγουρος
ούτε με κάποιο τρόπο θα επιβεβαιωθεί:
όταν ο ποιητής δραπετεύει από το ποίημα
οι λέξεις μένουν άδεια κουφάρια
-όλες, εκτός από μία (που υπεκφεύγει)

(εσείς διαβάζετε τα σάβανα της ποίησης)

***
ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

Παρασκευή 15 Μαρτίου 2024

Το ποίημα της Ευγενίας

 


Γιατί
καμιά φορά σκέφτομαι
πρέπει να σκοτώσεις κάποιον
για να βεβαιωθείς
πως ήταν ζωντανός
πρέπει να τον σβήσεις με γομολάστιχα
πληγώνοντας το χαρτί
που γράφει το όνομά του
Πρέπει να τον θυμηθείς
για να σιγουρευτείς πως υπάρχεις
Πρέπει να τον αγαπήσεις
αν θες πραγματικά να τον μισήσεις.

Τόσος κόπος
τόσες δολοφονίες
για να μην έχεις αμφιβολίες
Ας είναι.

***

Ο πίνακας είναι του Τάσου Μαντζαβίνου

Πέμπτη 7 Μαρτίου 2024

Το ποίημα του Δήμου



Σπάζω τις λέξεις
Με θυμωμένο σφυρί
Τις αφήνω νεκρές στο τσιμέντο
Δεν θα μπορέσουν ξανά
Να υποσχεθούν οράματα
Να ζητήσουν συγχώρεση
Να απολογηθούν
Να εξηγήσουν
Να περιγράψουν
Να χαθούν σε φράσεις με πολλά νοήματα
Ή έστω ατρόμητες να αρνηθούν την υποχώρηση.

Τους κόβω τα χέρια να μην αγκαλιαστούν
Τους κόβω τα πόδια να μην ξεφύγουν
Τους κόβω τη γλώσσα και τη βάζω στο βάζο του σαλονιού
Τους βγάζω τα μάτια, τα πετώ στη θάλασσα σαν πετραδάκια.

Κι ύστερα τις χτίζω τη μια πάνω στην άλλη φτιάχνοντας πύργους χωρίς πολεμίστρες, τραγούδια για κωφούς και γκρεμούς γι' απελπισμένους.

***

η ζωγραφιά είναι του Νίκου Χουλιαρά

Παρασκευή 16 Φεβρουαρίου 2024

Παραλλαγή στο ποίημα της Κατερίνας (ποίημα του Γιάννη)



Παγωμένη μέρα
ακίνητα φαντάσματα
αγάλματα
που σε κοιτούν ενοχλημένα:

πώς μπορείς και περπατάς
ανάμεσά τους;

Γυμνά δέντρα
Δυστυχισμένοι σταθμοί
Δισταγμοί
που σαρώνουν τις βεβαιότητες:

Πώς μπορείς και ντύνεσαι
τα πολυκαιρισμένα σύννεφα;

Θυμάσαι το γαλάζιο δωμάτιο των παιδικών σου χρόνων;
Δεν έφυγες ποτέ.
Και ποτέ δεν θα γυρίσεις εκεί.

***
ο πίνακας είναι του Γιάννη Μόραλη

Παρασκευή 2 Φεβρουαρίου 2024

Για τον Φίλιππο Τσιμπόγλου

Υπάρχουν δύο τρόποι που λείπεις εδώ κι ένα χρόνο: δεν απαντάς στο τηλέφωνο, είναι ο ένας. Πάντα απαντούσες, ακόμη κι ανάμεσα σε μία συνάντηση, ή σε μια ξενάγηση: "θα σε πάρω μετά. Έχω μπλέξει". Αυτή η ξενάγηση στο άφατο πια, θα τραβήξει καιρό;

Ο δεύτερος τρόπος, είναι κάπως ο τρόπος που λείπεις σε όλους μας: δεν είσαι εδώ, δεν είσαι παρών, δεν επηρεάζεις τα πράγματα, δεν καθορίζεις τις δυναμικές, δεν επιβεβαιώνεις πώς όσα σχεδιάστηκαν, θα υλοποιηθούν.

Ο Φίλιππος Τσιμπόγλου - μπορώ πια να μιλάω σε τρίτο πρόσωπο εν τη απουσία σου - ήταν για τις βιβλιοθήκες της χώρας μας και την Εθνική της μια ψευδαίσθηση ό,τι όλα μπορούν να αλλάξουν, λίγο πριν ολότελα χαθούν. Ήταν μια κάποια ανωμαλία του συστήματος: θα σχεδιάσουμε κι ύστερα θα εκτελέσουμε, θα φέρουμε τις ανταγωνιστικές δυναμικές που μυρίστηκαν δόξα και χρήμα σε μια εποικοδομητική συνεργασία μεταξύ τους για να πετύχουμε επιτέλους το σκοπό μας. Στόχος μια καλά σχεδιασμένη, οικονομικά εξασφαλισμένη και στελεχιακά επαρκής άνθηση των βιβλιοθηκών στον τόπο και τον πολιτισμό που τις γέννησε. Σε ενέπνεε να σκεφτείς, σε έπειθε να τον εμπιστευθείς, ακόμη κι αν αμφισβητούσες τα κίνητρα και τις ορέξεις όσων τον εξέλεξαν και τον στήριξαν. Σε έπειθε να τον ακούσεις και να τον σεβαστείς, ακόμη κι αν διαφωνούσες μαζί του.

Ο θάνατός του πέρυσι, τέτοια μέρα,, ήρθε να δικαιώσει τις επιφυλάξεις μας. Ο πόλεμος των εκδοτών, η πολυετής διαμάχη της κυβερνώσας οικογένειας με το χορηγικό ίδρυμα, οι λεονταρισμοί και οι προσωπικές φιλοδοξίες συνεργατών και με κάθε τρόπο εμπλεκόμενων στη ζωή της Εθνικής Βιβλιοθήκης, η αμηχανία του κρατικού μηχανισμού σε στέρεους σχεδιασμούς και τα ποικίλα συμφέροντα των τρωκτικών υπερίσχυσαν. Νομίζω πως ο Φίλιππος το ήξερε τους τελευταίους μήνες της ζωής του πως όλα χάνονται - νομίζω πως αυτό τον οδήγησε στο θάνατο. Το Υπουργείο Παιδείας κρατούσε στα καζάνια του για μήνες το στρατηγικό σχέδιο της Εθνικής Βιβλιοθήκης για να το μαγειρέψει με τους κολλητούς και να το τεμαχίσει για τα λυκόρνια της διαπλοκής - όπως και έγινε μετά το θάνατό του. Οι μεγαλοεκδότες έστελναν διάπυρες επιστολές στα υπουργεία ζητώντας την κεφαλή του επί πίνακι. Νομίζω πως ο Φίλιππος έγινε άθελά του ενοχλητικός επιμένοντας να γίνουν όλα σωστά σχεδιασμένα και με ακέραιο τρόπο.

Σήμερα σπάμε την ηχηρή σιωπή των θεσμικών του πολιτισμού για τον άνθρωπο που πήρε στους ώμους του τα τελευταία χρόνια την πιο φιλόδοξη προοπτική επιτέλους η χώρα μας να αποκτήσει τις βιβλιοθήκες που έχει ανάγκη και της αξίζουν. Η Εθνική Βιβλιοθήκη οργανώνει εκθέσεις ζωγραφικής στους χώρους της, αλλά δεν οργάνωσε τίποτα για να μας πει σήμερα πως η παρακαταθήκη του Τσιμπόγλου θα μείνει σεβαστή και θα υλοποιηθεί. Στη μωροφιλοδοξία δεν χωρούν τέτοιες δύσκολες υποσχέσεις.

Εμείς φίλε, δεν σε ξεχνούμε. Αλλά θα ήθελα τώρα να είσαι εδώ και να τσακωθούμε για όλα αυτά....

#gia_ton_filippo_tsimpoglou

Τετάρτη 24 Ιανουαρίου 2024

Το ποίημα της Κατερίνας


Που βλέπεις
κάτι παγωμένα πρωινά του χειμώνα
όσους δεν μπόρεσαν ποτέ
να κρυφτούν
και ποτέ να φανούν
να μένουν αναποφάσιστοι
να περπατούν
χωρίς ποτέ να φεύγουν
και ποτέ να έρχονται
στους άδειους δρόμους
των παλιών βιομηχανιών
των ποταμών που βρωμάνε
των αποθηκών των logistics
με τους νυσταγμένους φορτηγατζήδες
της νύχτας που ξεκολλά βίαια
των ονείρων που τελειώνουν απότομα

που βλέπεις
κάτι πρωινά πριν ξυπνήσει η πόλη
τα φαντάσματα

***
ο πίνακας είναι του Νίκου Χουλιαρά

Τρίτη 5 Δεκεμβρίου 2023

Ποίημα στην Κόρινθο

 


Περπάτησα για χρόνια ανάμεσα στα ψηλά χόρτα
πάνω στο λόφο
Τα χέρια μου χάιδεψαν το λεπτό κορμί τους
Κι όλο προχωρούσα
κι όλο προχωρούσα
κι ήταν
Σαν να περπατούσαν αυτά μέσα μου
Κι όλο προχωρούσαν
κι όλο προχωρούσαν
μέχρι
Που με συνάντησαν εντός μου
ξαπλωμένο
να έχω ξεχαστεί
κοιτάζοντας τα σύννεφα
να βόσκουν σε γαλάζιους ουρανούς και
Να αλλάζουν σχήματα
- "Τι κάνεις εδώ;" μου είπαν
- Ξεχάστηκα. Θέλετε να το πείτε "άρνηση";
Αρνήθηκα λοιπόν να
Αρνήθηκα
Σταμάτησα. Κι έτσι με βρήκατε.

Ήθελα καιρό τώρα να στο πω:
ό,τι βλέπω με βλέπει
ό,τι ακούω με ακούει
ό,τι λέω
Υπάρχει

***
ο πίνακας είναι του Αργεντινού Antonio Berni

Τρίτη 28 Νοεμβρίου 2023

Το ποίημα μέσα μου



Ω σιωπή
Ω απουσία
Ω μοναξιά

Ένα τόπι κυλάει ασταμάτητα στο στόμα μου
κυνηγώντας τις λέξεις που φύλαξα εκεί
θα τις κόψω σε κύβους
και θα χτίσω με αυτούς
ψηλά λευκά κάστρα
σαν κρεμασμένα φαντάσματα
στης νύχτας τη σκάλα.

Ω ποίηση
Μεταπράττεις το ανείπωτο...

***
το έργο είναι του Χριστόφορου Κατσαδιώτη

Πέμπτη 23 Νοεμβρίου 2023

Το ποίημα της Ρούμπης



Δεν ξέρω πώς έγινε αυτό:
να μείνει πίσω, στον καθρέφτη,
το είδωλό της - ενώ
εκείνη άνοιξε την πόρτα
και βγήκε στο δρόμο βιαστική.
Ύστερα, κάποια στιγμή, ξέχασε
το χέρι της σε μια χειραψία
και δεν το αναζήτησε παρά ώρες μετά
κι ενώ η φωνή της είχε μείνει
εκκρεμής σε μια ερώτηση
και τα στήθη της είχαν πάρει
διαφορετικές κατευθύνσεις
κάνοντας πως δεν γνωρίζονται
μέσα στη βολική για τέτοιες περιπτώσεις
βουή του κόσμου,
συνέχισε να τεμαχίζεται σε αόριστους
συμβολισμούς.
Και πάλι, αναρωτιέμαι:
ποιοι μαζεύουν τελικά τα διαμελισμένα μας μέλη και πού τα πετούν;
Ποια χωματερή σκεπάζει τις ξεχασμένες μας ζωές;

***
ο πίνακας είναι του Δημοσθένη Κοκκινίδη

Κυριακή 29 Οκτωβρίου 2023

Το ποίημα της Κατερίνας

 


Οι συγγενείς συλήσαν ό,τι
πραγματικής αξίας βρήκαν στο σπίτι
μετά το θάνατό της
ακόμη και τα βιβλία
τα παπούτσια της
κάτι λίγα μπιμπελό
σωριασμένα σε ένα κομό σαν νεκροί σε πεδίο μάχης
βρήκαν νέους ιδιοκτήτες.
Κι όταν με όλα αυτά κάπως ξεμπέρδεψαν,
κλείδωσαν το σπίτι
και φύγαν.
Έμεινε μόνο -
ίσως ξεχάστηκε -
η παλιά ασπρόμαυρη φωτογραφία της
σε τρία τέταρτα και με πλάγιο φως
κρεμασμένη δίπλα στην πόρτα
να χαμογελάει ευτυχισμένη στο φακό
σαν να αγνοούσε όσα αναπόφευκτα
θα 'ρθουν μετά από χρόνια,
μετά τις ολόφωτες σκηνές,
τα χειροκροτήματα στο σκοτάδι,
τις ακριβές τουαλέτες και τα εντυπωσιακά καπέλα
και τα νεανικά κορμιά
και τα λάγνα βλέμματα
και πίσω της θολή να κοιτάζει διφορούμενα μια Μόνα Λίζα.
Είναι παράξενο: δύο
γυναίκες μόνες σε ένα εντελώς άδειο σπίτι
των βορείων προαστίων
να αρνούνται την έξοδο
απόγευμα του Οκτωβρίου
του δύο χιλιάδες είκοσι τρία.

***
Λεπτομέρεια από τη "Mona Lisa" του Leonardo da Vinci

Τρίτη 17 Οκτωβρίου 2023

To ποίημα της Στελλίτσας

 


Ξεφλούδισε τους δρόμους
σκάψε βαθιά κάτω
απ' το δέρμα της ασφάλτου
Κάθε στιγμή
σε κάθε εκατοστό
θα βρεις έναν προηγούμενο προορισμό
που κάποιος χάραξε και κάποιος ακολούθησε.
Κι ύστερα
σκέπασέ τα όλα
οι δρόμοι δεν οδηγούν πουθενά
Αρνήσου τους δρόμους
γιατί μια μέρα θα τους διαγράψει η σκόνη του χρόνου
και θα ξεχαστούν οι μάταιοι προορισμοί.
Δεν υπάρχουν δρόμοι φίλε μου.
Μόνο διαβάτες

***
ο πίνακας είναι του Νίκου Χουλιαρά

Παρασκευή 13 Οκτωβρίου 2023

Το ποίημα της Φρόσως



Θα γράψω ένα ποίημα για την Οδό Θεσσαλονίκης
έναν ασήμαντο δρόμο μιας
ασήμαντης γειτονιάς.

Σας έχω πει για τα στοιχισμένα δέντρα
στη μια πλευρά του.
Τώρα θα μιλήσουμε
για το άλλο του μισό:
σκονισμένα μηχανουργεία
κλειστά καφέ
συνεργεία
ραγισμένα σπίτια
σχολές μαγειρικής
μάντρες υλικών
βιοτεχνίες
σπασμένοι άνθρωποι
περπατούν κρύβονται φτερουγίζουν
Και μια μεγάλη αποθήκη
χάσκει στου μεσημεριού το αδυσώπητο φως
Εκεί ψύχονται χιλιάδες προϊόντα
κι ύστερα διανέμονται στις αγορές
του κόσμου
Τρομακτικά φορτηγά κάθε μέρα
περιμένουν το φορτίο τους να πάρουν
ή να αδειάσουν το μέσα τους εκεί
οι οδηγοί παραμένουν στην καμπίνα τους
κι από ψηλά αδειάζουν τις ράθυμες ροχάλες τους
στην άσφαλτο
με αναμμένες μηχανές και σβησμένα όνειρα
Κάποια στιγμή βγαίνουν έξω
και κρύβονται πίσω από το φορτηγό τους και κατουράνε
ενώ τα τραίνα περνούν
Θα μπορούσα να πω πως είναι βέβαια
πιο ενδιαφέρον
το χονδρεμπόριο από την τέχνη,
έχει περισσότερη κίνηση
περισσότερη ορμή, θόρυβο
εμφατική αναμονή
τεράστια σκηνικά
επικές εισόδους και εξόδους
(από την οδό Θεσσαλονίκης
περνούν καθημερινά
σπουδαστές της δραματικής τέχνης)
Αλλά στα ποιήματα τέτοια πράγματα δεν λέγονται -
ίσως από κάποια συντεχνιακή αλληλεγγύη.
Κι ύστερα είναι οι ίσκιοι αυτού του δρόμου:
μήνες τώρα ένας άνδρας, κάθε πρωί,
κάθεται στην άκρη
βγάζει τα παπούτσια του
και ανθίζει ένα λουλούδι που κρατά στο χέρι του.
Τα μεσημέρια κουρασμένες γυναίκες
από τις βιοτεχνίες σκορπούν
όπως τα γυαλιά ενός σπασμένου ποτηριού.
Χαρούμενοι σπουδαστές μαγειρικής
θλιμμένοι σπουδαστές του δράματος
περνούν και χάνονται
Κάποιοι εργάτες
ντύνουν την πρόσοψη ενός κουρασμένου κτιρίου
με τεράστια πράσινα πανιά
σκαρφαλωμένοι σε σιδερένιους σκελετούς
κι όσο εκείνοι γυμνώνονται στην κάψα του ήλιου
τόσο το κτίριο τους κουκουλώνει.

Η οδός Θεσσαλονίκης είναι αδιέξοδος
απότομα τελειώνει λίγο μετά το ποτάμι
χωρίς λόγο σταματά
- σαν τη ζωή μου
γι' αυτό μια μέρα θα την κάνω ποίημα.

***
Ο πίνακας είναι του Διαμαντή Διαμαντόπουλου

Δευτέρα 2 Οκτωβρίου 2023

Το ποίημα του Θάνου

 


Λέω
"Γράφουμε ποιήματα
όπως τα δέντρα χάνουν τα φύλλα τους
στα μισά του φθινοπώρου".

Γιατί τι άλλο είναι η ποίηση
παρά οι συνέπειες
μιας μάχης που δεν κερδήθηκε;

***
το χαρακτικό είναι του Max Pechstein

Τετάρτη 27 Σεπτεμβρίου 2023

Το ποίημα της Παυλίνας

 


Βρωμοκαρυδιές, χαρουπιές,
ένα άρρωστο πλατάνι,
μια ροδιά, ελιές, ένα γιούκα
πεύκα και μια αιχμηρή ακακία
και πολλά καλάμια - σαν μουτζούρες
σε παιδικό μπλοκ ιχνογραφίας -
Μαζί τους περπατώ πρωί-πρωί
δίπλα στη γραμμή
που διαμελίζει τη μέρα
Τα δέντρα στοιχίζονται στο βίαιο πέρασμά του τραίνου
αποδίδοντας ανεξήγητες τιμές
στις ράγες που τρίζουν
στα αστέρια που τσακίζονται
στη φωνή μου που χορεύει ματωμένη
Σταματώ μπροστά στο πλατάνι
"Σήκω" του λέω, "ήρθε η σειρά μου"
Κι εκείνο τεντώνεται για λίγο
και φεύγει χωρίς αντίρρηση
και χάνεται στης νέας μέρας τη βουή.
Και στέκομαι τώρα εγώ στη θέση του
μια νέα, μικρή μανταρινιά
στην οδό Θεσσαλονίκης

***
ο πίνακας είναι του Jackson Pollock

Πέμπτη 14 Σεπτεμβρίου 2023

Το ποίημα της Χιονάτης

 


Μαμά;
Θα με σκεπάσεις απόψε που πέθανες;
Φοβάμαι να κοιμηθώ
Ένας δράκος με μεγάλα λερωμένα δόντια με κυνηγά
η ουρά του διαλύει τα πάντα στο πέρασμά του:
σπίτια
γιορτές
ταξίδια
αγκαλιές
Τα τεράστια μάτια του με πίνουν και δεν χορταίνουν
- νομίζω θα πνίξουν μέσα τους και τον ήλιο
και τα πουλιά
και τα σύννεφα
 
Θα με φιλήσεις μαμά;
Θα μαραθώ χωρίς την υγρασία των φιλιών σου
τα χέρια μου θα πέσουν
θα κοπούν
θα λυγίσει ο κορμός μου
κι ύστερα ανήμπορος να σηκωθώ
θα κείτομαι στο κρεβάτι μου
μυρμήγκια, σαύρες, ονίσκοι κι εφιάλτες
θα γαργαλάνε την ψυχή μου
και θα της κόβουν μικρά αόρατα σχεδόν κομμάτια
μέχρι ολωσδιόλου να εξαφανιστώ

Θα με φιλήσεις;
Η ανάσα σου πάντα με νανούριζε
Μύριζε γιασεμιά
κι αεράκι θαλασσινό
και γλυκό συκαλάκι με αμύγδαλο καρφωμένο στη σάρκα του
και γαρύφαλλο
κι ο ιδρώτας του κορμιού σου ήταν το μαγικό φίλτρο
που με προστάτευε από τις μάγισσες
κι από όσα με λερώνουν κάθε μέρα
και σκούπιζες εντός μου τις γωνίες που μαζεύονταν
τα πεσμένα φύλλα
οι πεσμένες λέξεις
τα πεσμένα σχέδια
οι πεσμένοι άνθρωποι που αγάπησα

Γιατί δεν μιλάς τώρα που πέθανες;
Δεν θα μου πεις καληνύχτα;
Κι είναι μεγάλη η νύχτα στο εξής
κι εγώ ξαγρυπνώ
κι η ουρά μου διαλύει τα πάντα στο πέρασμά μου
και καταπίνω (χωρίς να χορταίνω) αγκαλιές
και καίω τα χέρια μου σε μεγάλες φωτιές
που δεν με ζεσταίνουν
- κρυώνω μαμά
κι η ανάσα μου μυρίζει σαπισμένα φύλλα
και νεκροί βάτραχοι

Μαμά.
Θα σε σκεπάσω εγώ απόψε που πέθανες
Με χώμα
Μια μέρα θα φυτρώσει μια συκιά
στο αιώνιο κρεβάτι σου
κι εγώ θα κοιμάμαι στον ίσκιο της
κι όταν ξυπνώ θα κόβω τους καρπούς της
και θα τους τρώω
και θα 'χουν στη σάρκα τους καρφωμένο ένα αμύγδαλο
και γαρύφαλλο

***
ο πίνακας είναι του Paul Delvaux

Παρασκευή 8 Σεπτεμβρίου 2023

Το (πεζό) ποίημα της Κέλλυς


Αυτό, που στριμώξαμε τα καλοκαίρια μας σε λίγες μέρες του Αυγούστου, το λες και ανεπίστρεπτη απώλεια της παιδικότητας. Παλιά κυνηγούσαμε τζιτζίκια, της λέω. Τώρα μας κυνηγούν αυτά. Μας βγάζουν τα φτερά και μας αφήνουν να απορούμε μέσα στ' ακίνητα μεσημέρια.

***
Ο πίνακας είναι του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα

Σάββατο 2 Σεπτεμβρίου 2023

Το δικό μου ποίημα


Στην ντουλάπα μου σκυμμένος ξανά
- τα πρώτα χρόνια ήταν πιο εύκολο:
υπήρχε άπλετος χώρος
δεν χρειαζόταν να ταξιθετήσω τις εικόνες μου
σε είδη και υποκατηγορίες αισθημάτων
ούτε ίσως να κρύψω σε μυστικές καταπακτές κάποιες από αυτές.

Πάντα μάζευα όσα έβλεπα κι έπρεπε
να κρατηθούν
για ένα λόγο απροσδιόριστο μεν
αλλά επιτακτικό:
ιδρωμένα πρόσωπα
τρίγωνες νύχτες σε καλοκαιρινές αυλές
σηκωμένους γιακάδες
εκατοντάδες δάχτυλα
ξερόχορτα, νεκρά έντομα και χείλη
τοίχους με πεσμένους σοβάδες
τρένα (κυρίως αυτά που φεύγαν)
στήθη, κάστρα και κοχύλια
κουτσές λέξεις και χαλασμένες
από τα χρόνια φωτογραφίες.

Πόσες και πόσες εικόνες
δεν αποθήκευσα εκεί
στην αρχή για να τις βρίσκω
ύστερα για να μην τις χάσω
τώρα πια για να μην βρεθούν
ποτέ.

Σκυμμένος πάλι λοιπόν
στην ντουλάπα με τις φωτογραφίες
της ζωής μου
Αλλά δεν μπορώ να θυμηθώ
τι ήρθα να κάνω εδώ.
Κάτι να κρύψω;
Κάτι να βρω;
Στην αγωνία μου επάνω
να θυμηθώ
άφησα το χέρι μου.

Έπρεπε να το έχω κάνει από την πρώτη στιγμή που ανακάλυψα αυτή την ντουλάπα.

Δευτέρα 28 Αυγούστου 2023

Το ποίημα του Adam


Πάντα άκουγα με ενδιαφέρον 
αυτούς που σιωπούν
Δεν έχει σημασία αν συμφωνούμε σε όλα
Αλλά - όσο κι αν μοιάζει τετριμμένη παραδοξολογία,
η φωνή κρύβει στην προσπάθεια της να πείσει
η σιωπή ανυπεράσπιστη σε καλεί, αν θες, να την ακούσεις.

Ξαπλωμένος στη σκιά του σχίνου μου
αφήνω τον άνεμο του Αυγούστου να με ξεφλουδίσει με τη φωτεινή αλμύρα του.
Πέρα κι απ' τη σιωπή, τα ελληνικά καλοκαίρια
εξηγούν όσα κι αυτή ακόμα αδυνατεί να περιγράψει.

Δεν ξέρω αν ο Αύγουστος είναι το κουκούτσι του λόγου,
αλλά θα τον φυτέψω στο χώμα βαθιά
εξασφαλίζοντας χωρίς αντιρρήσεις
τη σιωπή μου.

***
ο πίνακας είναι του Σπύρου Λύτρα


Πέμπτη 24 Αυγούστου 2023

Το (μικρό) ποίημα του Άκη



Μύρισε το γιασεμί
και τσαλακώθηκα
παλεύω να με ισιώσω ξανά

Πώς θα κυκλοφορήσω έτσι;

***
ο πίνακας είναι του Henri Rousseau

Κυριακή 20 Αυγούστου 2023

Το ποίημα του Αργύρη

 


Πριν πολλά χρόνια
πέθανα στο υπόγειο του σπιτιού μας
ήταν νομίζω κάποιο μεσημέρι του καλοκαιριού
διάβαζα ξαπλωμένος ένα βιβλίο
ώσπου μια τεράστια πλημμύρα μέσα μου
σήκωσε πελώρια κύματα
και με έπνιξε.

Πριν πολλά χρόνια πέθανα
σηκώνοντας το χαλάκι της ζωής μου
αποκάτω μ' έχουν θαμμένο