Είμαστε το όνομά μας;

[Αναδημοσίευση από την "Αυγή" της Κυριακής 17/3/2013]

Υπάρχει αμηχανία στις βιβλιοθήκες για το πώς θα ονομάσουμε αυτούς που εξυπηρετούμε. Υπάρχει το κακόηχο και σύνηθες «χρήστες». Χρήστες των βιβλίων. Η χρήση αφαιρεί την πνευματικότητα από ένα προϊόν του πνεύματος βέβαια. «Χρήστες» λέμε συνήθως του χρήστες ναρκωτικών ουσιών, αν και πολύ θα θέλαμε οι βιβλιοθηκάριοι μια παγιωμένη σχέση εξάρτησης της βιβλιοθήκης με το κοινό της. Υπάρχει επίσης το ασαφές «κοινό»- οι «άλλοι» δηλαδή, οι «πολλοί», οι απρόσωποι, όχι εμείς οι μυημένοι, οι εντός. Το «κοινό» αφήνει χαραμάδες στο marketing, που γίνονται χαράδρες και γκρεμοί και πέφτουμε μέσα τους καμιά φορά. Το κοινό γίνεται τότε αναλύσιμο στοιχείο, μιλάμε για «τάσεις», «στάσεις», δεξιότητες και άλλα τέτοια παιχνίδια που συνηθίσαμε να παίζουμε τα τελευταία χρόνια. Καθοριζόμαστε από το κοινό όπως τα εργαλεία της ανάλυσής του μας ορίζουν- προσπαθούμε να το αντιμετωπίσουμε όπως είναι και όχι όπως θα μπορούσε να είναι. Δεν είναι απαραίτητα κακό αυτό, δεν είναι όμως και αποκλειστικά καλό.

Δεν θα μπορούσαμε επίσης όλους αυτούς που έρχονται σε επαφή με τις βιβλιοθήκες να τους ονομάσουμε «φιλομαθείς» ή «ερευνητές», γιατί η βιβλιοθήκη δεν είναι μόνο επιστήμη, αλλά και τέχνη και ψυχαγωγία και ενημέρωση. Δεν θα μπορούσαμε να τους πούμε βιβλιόφιλους, γιατί οι βιβλιοθήκες είναι (μπορούν και οφείλουν να είναι) και περιοδικά, και μουσική και διαδίκτυο και εφημερίδες και κυρίως άνθρωποι. Και αφού τίποτα δεν μας κάνει καμιά φορά μου αρέσει να χρησιμοποιώ τον πιο ακατάλληλο όρο: πελάτες. Ο «πελάτης» αρχικά σήμαινε αυτόν που πλησιάζει, που προσεγγίζει. Μετά δεν με συμφέρει να πω τι σήμαινε και η συζήτηση σταματάει εδώ…

Και αν φτάνει σε αδιέξοδο η προσπάθεια να αποκαλέσουμε κάπως τους ανθρώπους που χρησιμοποιούν τις βιβλιοθήκες, οφείλω να πω και για την αμηχανία των εργαζόμενων σε αυτές να αποκαλέσουν τον εαυτό τους με τον πιο δόκιμο σήμερα όρο. Η τάση των τελευταίων χρόνων πριν την Κρίση για α-σήμαντους νεολογισμούς, οδήγησε πολλούς συναδέλφους να αυτοπροσδιορίζονται ως «επιστήμονες της πληροφόρησης». Ο όρος επιχειρεί να ανταποκριθεί στον αυξημένο και διευρυμένο ρόλο μας στην οργάνωση, συγκέντρωση και διανομή της πληροφορίας σήμερα (γραπτής, ψηφιακής, προφορικής). Ωστόσο κολακεύεται να ορίζει πως είμαστε «επιστήμονες»- κάτι που βέβαια δεν είμαστε, ακόμη και αν θεωρήσουμε την πληροφόρηση επιστήμη. Επιστήμονες είναι όσοι ασχολούνται με την έρευνα, όχι όσοι ασκούν ένα (έστω απαιτητικό) επάγγελμα. Αν δεν μας είχαν προλάβει τον όρο «πληροφορηκάριος» οι ασχολούμενοι με την Πληροφορική θα μπορούσαμε χωρίς αγωνίες να αυτοπροσδιοριζόμαστε ίσως ως τέτοιοι.

Συνηθισμένος όρος είναι και ο «βιβλιοθηκονόμος», αυτός δηλαδή που νέμει, μοιράζει και ταξινομεί τα βιβλία στις βιβλιοθήκες. Ο όρος αναφέρεται κυρίως στην οργάνωση και μοιάζει σήμερα, που επιδιώκουμε να είμαστε πιο κοντά στο χρήστη και τις ανάγκες του, να είναι παράταιρος και ανεπίκαιρος. Υπάρχει και αυτό το απαίσιο «βιβλιοφύλακας» που μυρίζει μοναστήρι και φυλακή, οργάνωση και συγκέντρωση της γνώσης, όχι όμως και διανομή και ελευθερία.  Καταλήγω στο παλιό «βιβλιοθηκάριος»- το αφήσαμε για χρόνια στην άκρη, είναι όμως το πιο δίκαιο. Εδώ που τα λέμε πιστέψαμε όλα αυτά τα χρόνια πως είμαστε το όνομά μας και πως αλλάζοντάς το θα αλλάξουμε κι εμείς. Δεν γίνεται όμως αυτό. Εμείς αλλάζουμε, το κοινό μας αλλάζει, η βιβλιοθήκη αλλάζει. Όχι οι λέξεις, αλλά οι έννοιες…