Ο έλεγχος

[Αναδημοσίευση του άρθρου του "Βιβλιοθηκάριου' στην "Αυγή της Κυριακής" 31/8/2014]

Η πρόοδος πάντα παρακολουθούνταν από έναν έλεγχο, και η διαγωγή μετρούνταν από αυτόν. Ο έλεγχος μοιάζει να είναι έτσι ένα αναγκαίο συστατικό της εκπαίδευσης, τόσο ουσιαστικό που κάποιες φορές τείνει να είναι κυρίαρχο σε αυτήν. Δεν είναι μόνο πως η πρόοδος και η διαγωγή συνδέονται θεσμικά με την εκπαίδευση, τείνουν να θεωρούνται αποτέλεσμα ή σκοπός της, ίσως και η μόνη προϋπόθεση της διαγωγής και της προόδου να είναι η εκπαίδευση υπ’ αυτήν την έννοια. Είναι επίσης πως πρόοδος χωρίς έλεγχο δεν νοείται και διαγωγή χωρίς καταγραφή της επίσης.

Όλα ετούτα θα μπορούσαν να βασανίσουν σαν ζητήματα έναν ανεπηρέαστο από την εμπειρία παρατηρητή, έναν άνθρωπο που δεν γαλουχήθηκε στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και δεν ποτίστηκε από τις αγκυλώσεις του. Πριν αρκετές δεκαετίες οι «έλεγχοι διαγωγής και προόδου» τυπώνονταν από τα τυπογραφεία και κυκλοφορούσαν στο εμπόριο προκειμένου να συνοδεύουν την αποτίμηση της αξίας των μαθητών στα σχολεία. Είναι ένα σπάνιο έντυπο να το βρει κανείς σε βιβλιοθήκη, γιατί κυρίαρχη είναι η χρηστική του αξία και η ατομική αποτύπωση της εφήμερης ούτως ή άλλως προόδου. Είναι επομένως σημαντικό υλικό, αφού είναι σπάνιο, και μπορεί κανείς να το συναντήσει καμιά φορά σε δωρεές συλλογών που γίνονται σε βιβλιοθήκες. Πιο συχνά θα βρεθούν τέτοιοι έλεγχοι ελληνικών εκπαιδευτηρίων των αρχών του 20^ου αιώνα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, στην Πόλη και τη Σμύρνη, τυπωμένοι από τον Χρηστίδη, το Ζιβίδη, το Θεοχάρη. Θα είναι έλεγχοι των «ελληνικών εκπαιδευτηρίων της Ελληνικής Ορθοδόξου Κοινότητος Διπλοκιονίου», ή του «εν Σταυροδρομίω Κεντρικού Παρθεναγωγείου της Ελληνικής Ορθοδόξου Κοινότητος» ή ίσως των «Εκπαιδευτηρίων Βαφεοχωρίου». Κι εσύ ξεφυλλίζοντάς τους, ανατέμνοντας το σώμα τους και το περιεχόμενό του για να τους καταγράψεις στη βιβλιοθήκη, θα βρεις ατόφια την έκδοση, χωρίς τις αξιολογήσεις των δασκάλων, χωρίς την όποια ταυτότητα του όποιου αξιολογούμενου μαθητή. Μόνο τη φόρμα που υποδεικνύει τον τρόπο του ελέγχου: στοιχεία διαγωγής είναι ο εκκλησιασμός, η επιμέλεια, η τάξις, η καθαριότης, η κοσμιότης, οι τρόποι συμπεριφοράς, η εν τω οίκω διαγωγή… Και στοιχεία μάθησης τα θρησκευτικά, τα ελληνικά, τα μαθηματικά, τα ιστορικά, η γεωγραφία, η φυσιογνωσία, τα τουρκικά, τα γαλλικά, τα εμπορικά, η καλλιγραφία, η ιχνογραφία, η ωδική, η απαγγελία ποιημάτων. η γυμναστική, τα χειροτεχνήματα, η κοπτική και η οικιακή οικονομία…

Θα δοκιμάσεις πάλι εκείνη τη σκέψη για το εφήμερο των μαθητών και των δασκάλων, των σχολείων, των κοινοτήτων και των πόλεων. Μόνο ο έλεγχος της διαγωγής και της προόδου θα αντέχει φαίνεται στο χρόνο – ίσως γιατί είναι επικίνδυνη χωρίς έλεγχο η διαγωγή και η πρόοδος.