Πέμπτη 7 Οκτωβρίου 2021

Τα marginalia του Κωνσταντίνου Κόντου


Ο Κωνσταντίνος Κόντος (1834-1909) ήταν ένας από τους σημαντικότερους ελληνιστές φιλολόγους του 19ου αιώνα, με διεθνείς διασυνδέσεις και με πανευρωπαϊκή αποδοχή. Μετριοπαθής στο γλωσσικό ζήτημα που δίχασε τον ελληνικό φιλολογικό, λογοτεχνικό και πολιτικό κόσμο, αλλά με ισχυρές κόντρες με πολλούς στην εποχή του για γλωσσικά πράγματα. Πληροφορίες αναφέρουν πως ήταν δύσκολος άνθρωπος, στρυφνός και σχολαστικός, στοιχείο που μπορεί κανείς να υποψιαστεί προσεγγίζοντας επιμελώς τη συλλογή των βιβλίων του στην Ακαδημία Αθηνών.  Για τους βιβλιοθηκαρίους που καταλογογραφούν ή οργανώνουν βιβλιοθήκες τέτοια συμπεράσματα είναι σχεδόν προφανή, όταν τη δουλειά τους τη χαρακτηρίζει η έγνοια για το ίδιο το αντικείμενο της δουλειάς και όχι η διαχειριστική επιπολαιότητα: οι άνθρωποι είναι (και) τα βιβλία που διαβάζουν ή δεν διαβάζουν, η φροντίδα τους γι' αυτά, οι σημειώσεις που κάνουν, ο γραφικός τους χαρακτήρας, οι σφραγίδες που τους βάζουν κι όλα αυτά τα λοιπά της ανάγνωσης και κατοχής των βιβλίων. Άκοπα βιβλία με αφιερώσεις είναι βιβλία που προφανώς δωρήθηκαν, αλλά ο αποδέκτης τους ουδόλως ενδιαφέρθηκε να τα δει έστω - καταλαβαίνεις εύκολα ποια γνώμη είχε για τον δωρητή...


Ο Κόντος είναι μοναδική περίπτωση από όσους κατόχους βιβλιοθηκών έχουν περάσει από τα χέρια μου. Όχι μόνο για τον πλούτο του υλικού και την πλήρη φιλολογική αποτύπωση του 19ου αιώνα στην Ελλάδα και διεθνώς μέσα από τα βιβλία της της συλλογής του, ούτε μόνο για το πλήθος των ιδιόχειρων αφιερώσεων που συναντά κανείς στα βιβλία της συλλογής του από κάθε σημαντική προσωπικότητα του 19ου αιώνα. Αλλά για τη σχέση του με αυτά. Βιβλιόδεσε πολλά από τα βιβλία του με πρωτότυπο τρόπο: κάθε τυπωμένη σελίδα συνοδεύεται από μία κενή (λευκή ή γαλάζια), προκειμένου να σημειώνει σε αυτές τις γλωσσικές του παρατηρήσεις. Όποτε δεν το έχει κάνει αυτό, στις τυπωμένες σελίδες μυρμηγκιάζουν πυκνά σχόλια γραμμένα με μολύβι. Συχνά όμως τα περιθώρια των τυπωμένων σελίδων δεν του φτάνουν, ούτε οι κενές που ο βιβλιοδέτης πρόσθεσε. Από κάποια βιβλία της συλλογής του ξεχειλίζουν 120-150 χρόνια μετά πυκνογραμμένα χαρτιά με μικρά και πυκνά γραμματάκια, σαν μυρμήγκια που μαζεύονται γύρω από πεθαμένο ζουζούνι, σύμβολα και αριθμοί παντού, παραπομπές και κλίσεις, ερμηνείες, διορθώσεις, συμπληρώσεις, αφορισμοί.


Όπως για παράδειγμα σε αυτή τη Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσης του 1857 γραμμένης από τον Γ. Γεννάδιο. Οι κενές σελίδες είναι γαλάζιες. Θυμίζουν το χαρτί που μπορεί κανείς να βρει σε (ελληνικές) εκδόσεις που έγιναν τον 19ο αιώνα στη Ρωσία.


Δεν υπάρχουν σχόλια: