Δεν αντέδρασα

- Είδα να προσπαθούν να με νουθετήσουν για την τάξη και δεν αντέδρασα

- Είδα να αποπειρώνται τη δολοφονία μιας Βουλγάρας καθαρίστριας και δεν αντέδρασα

- Είδα τα δάση να καίγονται για μέρες και δεν αντέδρασα

- Είδα τους δικαστές να λαδώνονται και δεν αντέδρασα

- Είδα δοσοληψίες και ανταλλαγές δημοσιογράφων και πολιτικών και δεν αντέδρασα

- Είδα καλόγερους να αγοράζουν και να πουλούν και δεν αντέδρασα

- Είδα τους μπάτσους να σκοτώνουν ένα παιδί και δεν αντέδρασα

- Είδα τους εργολάβους να κυβερνούν και δεν αντέδρασα

- Είδα την εργασία να γίνεται απασχόληση και δεν αντέδρασα

- Είδα ναζί να χτυπούν μετανάστες και δεν αντέδρασα

- Είδα συνδικαλιστές να υποχωρούν και δεν αντέδρασα

- Είδα νοσοκομεία χωρίς γιατρούς και δεν αντέδρασα

- Είδα τράπεζες να κοστολογούν τα όνειρά μου και δεν αντέδρασα

- Είδα κτίρια να καταρρεουν σαν τραπουλόχαρτα και δεν αντέδρασα

- Είδα πάρκα να γίνονται πάρκινγκ και δεν αντέδρασα

- Είδα την επαρχία να ερημώνει και δεν αντέδρασα

- Είδα πρεζάκια στη φυλακή και εμπόρους έξω από αυτήν και δεν αντέδρασα

- Είδα λάβαρα ορθοδοξίας να σηκώνονται και δεν αντέδρασα

- Είδα λάβαρα ιδεών να πέφτουν και δεν αντέδρασα

- Είδα κράτη να δολοφονούν και δεν αντέδρασα

- Είδα τον πλανήτη μου να χάνεται - μαντέψτε: και δεν αντέδρασα

- Είδα συντρόφους να διαφωνούν και δεν αντέδρασα

- Είδα αντιπάλους να ομογνωμούν και δεν αντέδρασα

Είδα εμένα να απορώ που δεν αντέδρασα, και δεν αντέδρασα

Δεν ξέρω πότε θα αντιδράσω. Όμως αυτό το τελευταίο με πονάει. Η ζωή μου δεν είναι θέαμα και εγώ ο θεατής της. Ίσως αυτή η απορία πρέπει να λυθεί:

Γιατί δεν αντέδρασα;

Οι βιβλιοθήκες και οι κάβοι του πνεύματος

Δεν ξέρω αν για τους περισσότερους το βιβλίο είναι "υπερωκεάνιο που τραγουδά και πλέχει", σε μένα περισσότερο λειτουργεί ως κάβος: με δένει για ένα διάστημα σε ένα λιμάνι, δίνει και παίρνει επιβάτισσες σκέψεις και εμπειρίες και ύστερα φεύγω και συνεχίζω το ταξίδι μου. Στη βιβλιοθήκη λειτουργώ λοιπόν ως ελεγκτής της ενάλιας αυτής κυκλοφορίας δένοντας βιβλία και επιβάτες. Αυτή τη δουλειά την κάνω από το 1999. Και επιμένω να την αγαπώ, παρά την "ελαστική" εργασιακή σχέση μου μαζί της τόσα χρόνια και τις βιοτικές μου ανάγκες που καλύπτονται επισφαλώς, παρά τα προβλήματα και τις απογοητεύσεις, παρά την αδύναμη βαρύτητα που έχει στα πράγματα της ελληνικής κοινωνίας.

Γι' αυτό το πείσμα επικαλούμαι 10 λόγους:

1) Μ' αρέσει η μυρωδιά των βιβλίων. Είχα μάλιστα κάποτε σχεδιάσει την εκπαίδευση της όσφρησής μου ν' αναγνωρίζει τη δεκαετία έκδοσης ενός βιβλίου από τη μυρωδιά του.

2) Μ' αρέσει η αξιοπρεπής μοναξιά και το πείσμα του βιβλίου να υπερασπίζεται με την ίδια την ύπαρξή του τη δική του αλήθεια και να τη διαθέτει στην πιθανή θέληση του οποιουδήποτε να τη δεχτεί ή να την αμφισβητήσει.

3) Η βιβλιοθήκη αναγκαστικά συνδιαλέγεται με τα ανήσυχα μυαλά της κοινωνίας μας, που αναζητούν σ' αυτήν όχι σαμπουάν, αλλά ιδέες.

4) Μ' αρέσει η μάταιη προσπάθεια της οργάνωσης της γνώσης, που δεν προσπαθεί να καλουπώσει, αλλά να ανοίξει πόρτες για την καλύτερη δυνατή πρόσβαση σε αυτήν.

5) Μπορώ να κομπάζω πως προσφέρω μια από τις λίγες υπηρεσίες χωρίς κόστος για τους... πελάτες μου.

6) Η βιβλιοθηκονομία είναι η δημοκρατία του πνεύματος χωρίς μεσάζοντες.

7) Γνωρίζω βιβλία, που όπως οι άνθρωποι είναι φλύαρα, ολιγόλογα και σιωπηλά, φιλόδοξα, σεμνά και πρόστυχα, επαναστατικά, συμβιβασμένα και αντιδραστικά, λυρικά, ονειρικά και τεχνοκρατικά, μικρά και μεγάλα...

8) Πελάτες μου αντίστοιχα είναι όλοι με τα παραπάνω γνωρίσματα, μορφωμένοι ή όχι, γνωστοί και άγνωστοι, ... εργάτες, αγρότες και πανεπιστημιακοί. Ιδιαίτερα τους τελευταίους τους χαίρομαι όταν υποκλίνονται στα βιβλία και όχι στην αυθεντία της θέσης τους.

9) Οι βιβλιοθήκες και το προϊόν τους είναι κατά βάση επαναστατικές δομές: αρνούνται τις αυθεντίες, όσο και αν τις περιέχουν και αποτυπώνουν την πάλη του πνεύματος.

10) Πληρώνομαι τον κόπο μου με ένα γλυκύτατο "ευχαριστώ".

Οι σημασίες της νύχτας

Ποτέ δεν μ' ενοχλούσε η νύχτα - ούτε όταν με φόβιζε. Από τους ήχους της τα παιδικά καλοκαίρια ως τους χειμώνες της εφηβείας με φεγγάρι όλα έμοιαζαν οικεία και αυθύπαρκτα. Το πρόβλημα τώρα είναι ότι η νύχτα έγινε πέρασμα. Στριμώχνονται σ' αυτήν πολλά άσχετα πράγματα- καλή ώρα αυτή εδώ η γραφή. Διεκπεραιώνονται εκκρεμότητες της μέρας. Μοιάζουν όλα θεατρικά τοποθετημένα: οι ήχοι, οι θέσεις, οι απουσίες.

Θέλω να πω: μου λείπουν οι νύχτες. Εξάλλου και τη μέρα μου λείπει το φως, όμως αυτό είναι άλλη συζήτηση. Αλλά το πρόβλημα είναι κάπου εκεί: η νύχτα έγινε απορροφητήρας ή σιφώνι, μαζεύει ό,τι περίσσεψε, ό,τι χρησιμοποιήθηκε. Και ύστερα έρχονται τα όνειρα σαν μετανάστες σ' αναζήτηση φιλόξενης πατρίδας. Γίνεται η νύχτα το καταφύγιο. Κι αν η κατάσταση σώζεται ακόμη, καθώς ο μονοσήμαντος αρχικά ρόλος της με τα χρόνια αποκτά πολλές σημασίες, φοβάμαι μην κινδυνέψει ακριβώς γι' αυτό το λόγο να γίνει ασήμαντος.

Ένας στρατός βιβλία

- Προσοχή!
Το να αναφέρεσαι σε βιβλιοθήκες στον ελληνικό στρατό είναι σαν να μιλάς για καμήλες στους πάγους της Αρκτικής. Ή κάπως έτσι, αφού η χώρα μου είναι πάντα η επιβεβαίωση των εξαιρέσεων. Θα ήταν εξάλλου τελείως άτοπο ν' αναζητάς κάτι τέτοιο, όταν δεν το βρίσκεις ως καθεστώς σε άλλους, πιο ευδόκιμους χώρους εκπαίδευσης, διοίκησης ή πολιτισμού. Ακόμη και εκπρόσωπος του "επιστημονικού" σωματείου των βιβλιοθηκονόμων (ΕΕΒΕΠ) είχε υποστηρίξει πριν από 4 χρόνια σε ημερίδα για τις σχολικές βιβλιοθήκες, ότι ο ρόλος των βιβλιοθηκονόμων σ' αυτές θα μπορούσε να είναι "συντονιστικός" και ότι δεν είναι απαραίτητοι για τη λειτουργία τους! Σχεδόν ποτέ δεν διεκδίκησε πεισματικά αυτός ο χώρος το δικαίωμα και την υποχρέωσή του να προσφέρει τις υπηρεσίες του μέσα από ένα πλήρες δίκτυο βιβλιοθηκών στους χώρους της κοινωνικής μας δράσης. Ας είναι.

Ένας τέτοιος χώρος παρόλα αυτά θα μπορούσε να είναι το δίκτυο των στρατοπέδων ιδιαίτερα δε της παραμεθορίου και των νησιών. Οι βιβλιοθήκες εκεί θα είχαν αυξημένο ρόλο, όχι μόνο στην ψυχαγωγία των στρατευμένων και των στρατιωτικών, αλλά θα μπορούσε να υποστηρίξει ακόμη και αυτή την υποτιθέμενη στρατιωτική τους εκπαίδευση. Αντίστροφα τόσο το κόστος δημιουργίας αλλά και συντήρησης θα ήταν σαφώς μειωμένο για τους γνωστούς λόγους...

Στρατιωτικές βιβλιοθήκες - ο θεός να τις κάνει - υπάρχουν σε στρατιωτικές σχολές, νομίζω και στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Υπάρχουν δε και σε κάποια κέντρα εκπαίδευσης νεοσυλλέκτων, αλλά και κάποιες εθνοπατριωτικές συλλογές σε διάφορες μονάδες. Η καλλιέργεια του πνεύματος και των ιδεών δεν νομίζω βέβαια πως συναντήθηκε ποτέ με το στρατιωτικό κατεστημένο, αλλά αυτός ο νεκρός χρόνος θητείας, έμμισθης ή υποχρεωτικής, σίγουρα θα χωρούσε μια τέτοια προσφορά.

Ημιανάπαυση!

Πριν από χρόνια το Κέντρο που "παρουσιάστηκα" διέθετε μια μεγάλη βιβλιοθήκη. Το γεγονός με εντυπωσίασε τόσο, ώστε παρά την ψυχολογία του ιχθύος... να ζητήσω να προσφέρω κάτι από τις γνώσεις μου για τη λειτουργία και τον εμπλουτισμό της. Η πρότασή μου έτυχε ευήκοον ους από τον αρμόδιο ταγματάρχη. Κλήθηκα να αγοράσω με 100.000 δρχ. (τότε) όσο περισσότερα βιβλία μπορούσα (θα έπαιρνα και "διήμερη" για να πάω να τα πάρω). Πριν φύγω μου επισημάνθηκε χαρακτηριστικά:

"- ξέρεις Κατσαμάκη παιδί μου... θα πρέπει να είσαι προσεκτικός...

- μάλιστα

- καταλαβαίνεις...

- ...

- τα βιβλία που θα διαλέξεις θα πρέπει... δεν θα πρέπει να είναι...

- μάλιστα;

- ... ξέρεις... [η φωνή χαμηλώνει]... κομμουνιστικά..."

Δεν θα είχα σκεφτεί κάτι τέτοιο, όμως ο κίνδυνος με ενέπνευσε. Πήγα στην Εστία, διάλεξα ελληνική και ξένη λογοτεχνία και έφυγα με τις σακκούλες φορτωμένες βιβλία για εμάς τα ψάρια. Με αμφότερους ευχαριστημένους τα βιβλία βρήκαν τη θέση τους στη βιβλιοθήκη. Στο "Ν" υπήρχαν κάποια βιβλία του Αζίζ Νεσίν, στο "Χ" του Ναζίμ Χικμέτ, στο "Π" του Ορχάν Παμούκ, στο "Κ" του Γιασάρ Κεμάλ! Ίσως να μην ήμουν και πολύ καλό παιδί ή να πρόδωσα την εμπιστοσύνη του αξιωματικού. Όμως δεν μπορώ να μην χαμογελάσω στην ιδέα παρουσίας Τούρκων, αριστερών και μη, συγγραφέων σε μια βιβλιοθήκη ελληνικού στρατοπέδου. Ίσως κάποιος "πηγμένος" ψάρακλας να χαμογελάσει το ίδιο αν μπει ποτέ εκεί και τα βρει.

Ανάπαυση!

Η ποίηση της ποίησης

Η ποίηση και βέβαια δεν γιορτάζεται. Διαβάζεται στη μοναξιά της νύχτας ή του έρωτα. Ίσως να ευχόμουν να είναι η θρησκεία του αύριο. Ομως ξέρω τι κάνουν οι θρησκείες. Οπότε η ποίηση και οι ποιητές της ας παραδίδονται σ' εμάς ανυπεράσπιστοι. Και αυτή να είναι η ευχή της παγκόσμιας μέρας της...

"... Και το ποίημα είναι

το σκαμνί που θα κάθομαι πάνω του

στο βουνό - με τον ήλιο απέναντι

όσο θα γίνεται τούτος ο κόσμος"

Η μορφή και το ποίημα/Νικηφόρος Βρεττάκος

"...Άλλωστε, τι

θαρρείς πως στο βάθος είναι η ποίηση; Είναι η γύρη

των πραγμάτων του σύμπαντος..."

Ο κόσμος κ' η ποίηση/Νικηφόρος Βρεττάκος

"...Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις

Να μην τις παίρνει ο άνεμος"

Ποιητική/Μανόλης Αναγνωστάκης

"...(Γιατί η ποίηση δεν είναι ο τρόπος να μιλήσουμε

αλλά ο καλύτερος τοίχος να κρύψουμε το πρόσω-

πό μας.)"

Εκεί/Μανόλης Αναγνωστάκης

"... ώσπου η σελήνη έγερνε πάνω στο λόφο, αιμόφυρτη

- σαν τον ποιητή πάνω σ' αυτό το πεπαλαιωμένο αλφάβητο"

Οικογενειακή συνάθροιση/Τάσος Λειβαδίτης

"... Και μόνον η ποίηση δεν

είναι το ταξίδι

αλλά ο πικρός γυρισμός"

Τα χειρόγραφα του φθινοπώρου/ Τάσος Λειβαδίτης

"Τον πρώτο λόγο δεν τον είχε πάντα η
ποίηση. Τον τελευταίο πάντα"

Μονόχορδα/Γιάννης Ρίτσος

"Οι ποιητές, μετά το ποίημα,
(όπως μετά την πυρκαϊά, οι πυροσβέστες)

βγάζουν τα κράνη τους"

3 Χ ΙΙΙ Τρίστιχα/Γιάννης Ρίτσος

"Πάντα τον φανταζόμουν να γράφει τα ποιήματα ισοζυγιάζοντας τη γλώσσα της συνείδησης με τη συνείδηση της γλώσσας του"

Η ποίηση της ποίησης/ Τάκης Σινόπουλος

΄"Λίγο καιρό μετά από τη γραφή, το ποίημα που είχε φτιάξει με τη θάλασσα, ήταν γεμάτο βρώμικα νερά και πεθαμένα ψάρια"

Ο χάρτης: β΄/Τάκης Σινόπουλος

Σήμερα, η προσωπική κατάθεση για την παγκόσμια ημέρα της ποίησης (21 Μαρτίου). Αύριο θα μιλήσουν για την ποίηση οι αγαπημένοι ποιητές...

Μαξιλάρια

XIII

Η ποίηση το βράδυ γυμνή
ξαπλώνει στο πλάι σου
απλώνει τα χέρια
οι λέξεις μπλέκουν στα μαλλιά σου
κι όταν σβήσει το φως
δίνει ρυθμό στ’ αστέρια
αφήνοντας
μισοτελειωμένο το ποίημα

θα μπορούσε να είναι κι αυτό
- η ποίηση:
ένας ηδονικός αναστεναγμός
που αναβάλλει το ποίημα

XIV

Ποίηση είναι να μικραίνεις τον κόσμο
ίσα με μια ελάχιστη στιγμή,
σχεδόν αόρατη διά γυμνού οφθαλμού
και ύστερα
να φλυαρείς γι’ αυτή μια ολόκληρη ζωή

Μάνος Χατζιδάκις: ο μελωδός των ονείρων

Διάβαζα χθες ξανά τις "Ανοιχτές επιστολές στο Μάνο Χατζιδάκι" (εκδ. Μπάστας, 1996) κάνοντας μια στάση στην καθημερινότητα, από αυτές τις αναγκαίες για επαναπροσδιορισμό. Με συνέλαβε στα διάφορα που διάβασα μια φράση που τον χαρακτήριζε ως "μελωδό των ονείρων".

Ο Μάνος Χατζιδάκις είναι και για μένα ακριβώς αυτό, μάλιστα με έναν ιδιότυπο τρόπο. Ως μελωδός των ονείρων μας είναι ευπρόσδεκτος και αγαπημένος επισκέπτης των μοίχειων της ψυχής μας με έναν τρόπο που αμείλικτα τρυπάει τα τείχη του χρόνου.

Δεν τον είχα γνωρίσει, όσο κι αν το ήθελα. Ή μάλλον τον είχα γνωρίσει με έναν παράξενο τρόπο το βράδυ μετά το θάνατό του. Ήταν, λέει, μία γιορτή σε ένα σπίτι και ήταν κι αυτός εκεί. Γύρω του όλοι μιλούσαν και γελούσαν. Τον πλησίασα και θαρραλέα του είπα πως θα μου λείψει και πως πολύ λυπήθηκα που δεν θα τον γνωρίσω τώρα που πέθανε. Το φωτεινό του πρόσωπο γέλασε. Και αρχίσαμε να μιλάμε εγκάρδια για "ώρες". Το πρωί με βρήκε με μια παράδοξη ευεξία, σχεδόν ανακούφιση, για τη γνωριμία μας και τη συζήτησή μας.

Αυτές τις μέρες γράφονται πολλά. Δεν είχα πρόβλημα και εγώ να διαλέξω κάτι δικό του να πω. Στο CD "Μάνος Χατζιδάκις: 2000 Μ.Χ." υπάρχει ένα τραγούδι του του 1977, ως απάντηση στον Επίλογο της "Οδού Ονείρων" (1962), με τον τίτλο "Παίδες". Μοιάζει με αποχαιρετισμό. Σας το χαρίζω. Ο λόγος του ας ηχήσει ως μελωδία των ονείρων σας...

" Παίδες, πριν 15 χρόνια με μιαν άλλη μουσική, σας είχα πει πως θα ξαγρυπνώ έξω απ'τα σπίτια σας για να μαζεύω τα όνειρά σας. Τώρα κουράστηκα.

Εσείς είτε ονειρεύεστε, είτε όχι, μπορείτε και ζείτε χωρίς εμένα. Δεν ανήκω ούτε στη ζωή σας ούτε στα όνειρά σας. Ακόμη κουράστηκα να πλέκω μουσικές απ' την επιθυμία των σωμάτων σας.

Προτιμώ να φύγω μακριά σας για πάντα. Ίσως συναντηθώ με μερικούς σοφούς που δεν τους ένοιωσα όταν κι εγώ ήμουν νέος.

Γεια σας παίδες, γεια σας."

Η Δημοτική Αγορά της Κυψέλης και το μελίσσι της

Ακόμη και αν ο χρόνος αλλοιώνει τη σχέση μας με τα γεγονότα ή τους ανθρώπους, η πόλη λειτουργεί πάντα σαν σήμανση για ό,τι ζήσαμε και ζούμε. Οδόσημα της κοινωνικής μας ζωής είναι η συλλογική μας μνήμη και οι κοινές εμπειρίες μέσα σε αυτήν.

Μήπως κάπως έτσι δεν λειτουργούν οι "τρελοί των πόλεων"; Ποιος δεν θυμάται αυτές τις ιδιαίτερες φιγούρες που αλώνιζαν τους δρόμους τους πότε μαζεύοντας σκουπίδια ή ελεημοσύνη, πότε τάζοντας στις εκλογές "λαγούς με πετραχήλια"; Οι ιστορίες τους, συνήθως απότοκα ερωτικής απογοήτευσης, αναπαράγονταν από στόμα σε στόμα, γίνονταν μύθος και συνδετικός κρίκος ενός χώρου και μιας εποχής. Είναι έλλειμμα ότι δεν έχει γίνει μια συνολική δουλειά καταγραφής αυτών των ιστοριών, καθότι οι ανέστιες φιγούρες των τρελών είναι που ορίζουν ποικιλότροπα τα χαρακτηριστικά της ζωής μας μέσα στην πόλη.

Σήμερα περισσότερο από ποτέ, οι δεσμοί μας αυτοί και όλοι οι άλλοι χάνονται, τσακίζονται, εκπνέουν ξαπλωμένοι στους καναπέδες μπροστά στην τηλεόραση. Ο ρόγχος τους είναι ο φόβος και η ιδιώτευση.

Όμως και σήμερα υπάρχουν ευκαιρίες ν' αποκτούμε αυτή την αίσθηση της συλλογικότητας. Ίσως δε, επειδή ως γεγονότα και στάση ζωής είναι σαφώς συνειδητές και πεισματικές, να έχουν μια αυξημένη σημασία και να επιφορτίζονται έναν δυσβάσταχτο ρόλο.

Για παράδειγμα, οι καταλήψεις χώρων, η οργάνωση πολιτών για την υπεράσπιση του χαρακτήρα τους. Είναι καταπληκτική η σύνθεση των υπερσπιστών του Πάρκου της Πατησίων: δίπλα στα παιδιά της Κατάληψης κυρίες της Kυψέλης και τοπικά στελέχη/μέλη της Αριστεράς. ´H είναι μοναδική η συμμετοχή στη δεντροφύτευση του οικοπέδου του ΤΕΕ στα Εξάρχεια.

Προχθές, χθες και σήμερα γιορτάζονται στην Κυψέλη τα δύο χρόνια της κατάληψης της Δημοτικής Αγοράς. Ενός χώρου δυναμικού και παρεμβατικού, που με πείσμα και μεράκι δίνει την ευκαιρία στην πυκνή και πολυπολιτισμική Κυψέλη να ανασάνει το οξυγόνο της ίδιας της φυσιογνωμίας της, να δημιουργήσει κοινωνικά γεγονότα και κοινωνικούς δεσμούς. Δεν σας λέω άλλα, ψάξτε να τα βρείτε - η αναζήτηση είναι μέρος της διαδρομής. Μονάχα αυτό... το σχετικό: Υπάρχει και δανειστική βιβλιοθήκη.

Οι συναυλίες του Σαββάτου ήταν υπέροχες, ο κόσμος ζεστός και αυτή η αίσθηση της ανταρσίας τόσο ελπιδοφόρα για τις αντοχές και τα αντανακλαστικά αυτής της πόλης.

Αγαπώ αυτή την πόλη και τους ανθρώπους της. Όχι όλους. Αυτούς που αντιστέκονται. Και ευτυχώς είναι αρκετοί. Και γίνονται ολοένα περισσότεροι.

Ένα παραμύθι για κοτσύφια

Επειδή με τις εμμονές μας πρέπει να είμαστε πολύ τρυφεροί:

Μια φορά κι ένα καιρό ήταν ένας κότσυφας που τον λέγαν Σταύρο.
Απέκτησε φωλιά και κοτσυφόπουλα και τόσο περήφανος αισθάνθηκε
που βγήκε και κάθονταν στο κλαδί καμαρωτός καμαρωτός!
Από μακριά έρχονται όλα τα πουλιά του δάσους:
μπεκάτσες,τσίχλες,αηδόνια,τσαλαπετεινοί και παγώνια.
Από μακριά τον χαιρετάνε και από κοντά του λένε:
- "γεια σου, Σταύρο!"
- "δεν με λένε Σταύρο! μον' με λένε Σταύρο και κυρ Σταύρο και αφέντη τσουτσουλομύτη!"

αλλάζει όμως ο καιρός ... να βροχές! να χαλάζια! να κεραυνοί!
πάει η φωλιά! παν' τα κοτσυφόπουλα! παν' όλα ...
βγήκε και κάθονταν στο κλαδί μονάχος....
Και από μακριά έρχονται όλα τα πουλιά του δάσους:
μπεκάτσες,τσίχλες,αηδόνια,τσαλαπετεινοί και παγώνια.
Από μακριά τον χαιρετάνε και από κοντά του λένε:
- "γεια σου Σταύρο και κυρ Σταύρο και αφέντη τσουτσουλομύτη!"
- "δεν με λένε Σταύρο και κυρ Σταύρο και αφέντη τσουτσουλομύτη...
μόνο Σταύρο με λένε ... μόνο Σταύρο..."

Το βιβλίο και ο χρόνος

"Το βιβλίο είναι προέκταση της μνήμης και της φαντασίας του ανθρώπου".

Jorge Luis Borges

"Το ποίημα ποτέ δεν είναι παρόν. Είναι μονάχα παρελθόν και μέλλον. Ανάμνηση και προσμονή".

Τάκης Σινόπουλος

Αφορμή αποτελούν οι δύο αυτές φράσεις που συνάντησα χθες να γίνουν κάποιες σκέψεις. Όπως για παράδειγμα ότι το παρελθόν/αναμνήσεις και το μέλλον/ελπίδα γονιμοποιούν το παρόν μας. Ή ότι τόσο το βιβλίο, όσο και το περιεχόμενό του διαλέγονται με το χρόνο. Οι βιβλιοθήκες αν και υποστηρίζουν επακριβώς αυτή τη σχέση, υπόκεινται σαφώς στη ρυθμιστική δυναμική του χρόνου.

Τα βιβλία συνωστίζονται στις βιβλιοθήκες φορτωμένα αναμνήσεις και ελπίδες. Αναπόφευκτα το περιεχόμενό τους διατρέχεται από τη χρονική παράμετρο. Ωστόσο φέρουν και εξωτερικά χαρακτηριστικά χρονικής ταυτότητας: τη φθορά, τη σκόνη, τη μυρωδιά τους. Τη δηλωμένη ή μη ελπίδα των δημιουργών τους να αντέξουν στο χρόνο, να ενταχθούν στον κανόνα, να βιβλιογραφηθούν. Να κατακτήσουν την αθανασία μέσα από τη χρήση και την αναφορά σε αυτά. Επίσης ίχνη του χρόνου θα βρει κανείς στην αισθητική, τη γλώσσα, την τεχνολογία τους. Τις αφιερώσεις.

Δεν θα ήταν άδικο να θεωρήσουμε τις βιβλιοθήκες νεκροταφεία τέτοιων προσδοκιών υπέρβασης του χρόνου, ή πινακοθήκες της ματαιοδοξίας αυτής του πνεύματος. Είναι όμως τόσο δημοκρατικός αυτός ο κανόνας που φέρνει δίπλα σε ένα κείμενο του Σαίξπηρ ηλικίας 400 χρόνων ένα άλλο βιβλίο, άκοπο, με ιδιόχειρη αφιέρωση του συγγραφέα, παρθένο 50 χρόνια τώρα, αδιάβαστο. Καθότι και το δεύτερο πετυχαίνει να ζει περισσότερο από το δημιουργό του.

Θα τέλειωνε εδώ το θέμα αν δεν πίστευα πως τα βιβλία ζουν μέσα μας μονάχα, στις βιβλιοθήκες των αναμνήσεων και των προσδοκιών μας. Και με αυτή την έννοια διατρέχουν το χρόνο από τη μία άκρη του ως την άλλη, αλλά μόνο για όσο διαρκέσει η ζωή μας.

Δύο περιοδικά αφιερώνουν την ύλη τους στην Εξέγερση του Δεκεμβρίου

Δύο εξαιρετικά ενδιαφέροντα αφιερώματα φιλοξενούν τα περιοδικά "Νέα Εστία" και "Σύγχρονα Θέματα" για τα γεγονότα του Δεκεμβρίου. Ιδιαίτερη θέση στον προβληματισμό που διατυπώνεται έχουν η αμήχανη ερμηνεία της έντασης και τις βίας που χαρακτήρισε τις κινητοποιήσεις και ο ρόλος των νέων μέσων στην ενημέρωση και το συντονισμό των διαδηλωτών.

Καθώς "η Ελλάδα ταξιδεύει χρόνια ανάμεσα στους δολοφόνους" (Τ. Σινόπουλος) επιχειρείται μία προσέγγιση σε ό,τι έγινε 2 μήνες μετά και ποιος ξέρει πόσο καιρό πριν ξαναγίνει.

Σαν το κυπαρίσσι...

Όταν η Άνοιξη αρχίζει να εισβάλλει στην ψυχή σου κλονίζεται η αιχμηρή σου διάθεση και μια αβάσιμη, παράλογη αισιοδοξία ή εθελοτυφλία αρχίζει να καταλαμβάνει το χώρο.

Δεν έχω όρεξη λοιπόν την ουσιαστικά κατάργηση της "Βιβλιοθήκης" της Ελευθεροτυπίας να σχολιάσω (αυτό τον αριθμό τεύχους τι τον ήθελαν, αφού η καινούρια μορφή επουδενί αποτελεί συνέχεια του σημαντικού αυτού ένθετου). Επίσης δεν θέλω ούτε με το άρθρο για τις βιβλιοθήκες στους νέους μεταφρασμένους "New York Times" της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας να ασχοληθώ.

Θέλω μόνο συμβολικά να ανακτήσω την... αιχμηρότητά μου γράφοντας για τα κυπαρίσσια. Το κυπαρίσσι είναι από τα λατρεμένα δέντρα, με παρουσία σημαντική στη λαογραφία μας και την τέχνη, τα κεντήματα, τη γλώσσα, τη χαρακτική και την τυπογραφία, την ποίηση, το τραγούδι και τη φωτογραφία. Σε κήπους, δάση και νεκροταφεία, σε περιβόλια ως ανεμοφράχτης λειτουργεί σημειολογικά και ως ταυτότητα της Μεσογειακής γης και του πολιτισμού της. Η μυρωδιά του είναι το ελληνικό καλοκαίρι, τα κυπαρισσόμηλά του με τη φρακταλοειδή τους μορφή, εφαρμοσμένα μαθηματικά... Παληκάρια σαν τα κυπαρίσσια και η αναπόφευκτη κατάληξή μας στα κυπαρίσσια: χα, στη γλώσσα μας δηλαδή ο έρωτας και ο θάνατος.

Το όνομά τους τους το έδωσε ο Κυπάρισσος, εγγονός του Ηρακλή, ο οποίος σκότωσε κατά λάθος μια μέρα τον αγαπημένο του σύντροφο, ένα ελάφι. Ο ασίγαστος πόνος του προκάλεσε την ευαισθησία των θεών, που τον μετέτρεψαν σε δέντρο που "δακρύζει" αιώνια.

Έτσι λοιπόν και εμείς: ευθυτενείς, σαν προσευχή και σαν ανάμνηση, δακρύζουμε αιώνια. Ακόμη και όταν η Άνοιξη εισβάλλει μέσα μας.

Το σύντομο καλοκαίρι της αναρχίας

Υπέροχος ο τίτλος του βιβλίου του Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ (Εκδ. Οδυσσέας, 4η εκδ., 2005). Βέβαια για ένα θέμα τραγικό, αλλά και πολιτικά και ιστορικά εξαιρετικά ενδιαφέρον, όπως είναι ο Ισπανικός Εμφύλιος και η ιστορία του αναρχικού κινήματος της Ισπανίας τις παραμονές του Μεγάλου Πολέμου.

Επικεντρωμένο στην ιδιαίτερη μορφή του αναρχικού επαναστάτη Μπουεναβεντούρα Ντουρούτι, ενός ανθρώπου που "έζησε γι' αυτό που σκέφτηκε", και συγκροτημένο με ευφυή τρόπο από τις ψηφίδες των μαρτυριών αυτών που έζησαν και συμμετείχαν στα γεγονότα, το βιβλίο είναι θεωρώ εξαιρετικό παράδειγμα προσέγγισης μίας ιστορικής περιόδου και μίας ιστορικής μορφής

Σεβόμενος την αναρχική ηθική που αποκηρύττει την αποτίμηση των αγωνιστών της με μεσσιανικές ιδεοληψίες, σταματώ εδώ τις εντυπώσεις από το περιεχόμενο του βιβλίου, αν και μέσα από τα κείμενά του συγκεντρώνει κανείς πλούσια και κριτικά στοιχεία γι' αυτή τη μορφή του Ντουρούτι, που τον κάνουν αδιαμφισβήτητα ενδιαφέρουσα προσωπικότητα.

Ολοκληρώνοντάς την ανάγνωση του βιβλίου χθες, σε μία αναγνωστική πορεία που επιχειρεί να αντιληφθεί το διάλογο του ατόμου με την ιστορία της εποχής του - ζητούμενο και σύγχρονο, τις μέρες που ζούμε - παραθέτω δύο πολύ ενδιαφέροντα αποσπάσματα: το ένα, πολιτικό και το άλλο, σχεδόν ποιητικό.

Γράφει λοιπόν ο Λουί Λεκουάν:

"Μετά την ίδρυση της Ισπανικής Δημοκρατίας, ταξίδεψα στη Βαρκελώνη για να επισκεφτώ τους φίλους μου Ασκάσο, Ντουρούτι και Χοβέρ. Έφτασα την παραμονή της Πρωτομαγιάς. Οι κομμουνιστές είχαν οργανώσει εκδήλωση και είχαν πλημμυρίσει τους τοίχους της πόλης με αφίσες. Αντίθετα από την πλευρά της CNT-FAI τίποτα, ούτε ένα φέιγ-βολάν. Ήθελαν να χάσουν τις δυνατότητες για προπαγάνδα μια τέτοια μέρα; Ο Ντουρούτι με καθησύχασε: " Αντίθετα θα οργανώσουμε διαδήλωση... υπολογίζουμε σε εκατό χιλιάδες εθελοντές".... Και πράγματατι, οι αναρχικοί συγκέντρωσαν εκατό χιλιάδες κόσμο, ενώ οι κομμουνιστές 6-7 χιλιάδες"

Ακολουθεί μία ανώνυμη μαρτυρία. Ο Ντουρούτι έχει σκοτωθεί στη Μαδρίτη και επιτροπή αναρχικών επισκέφτεται τη Μόσχα:

"Στην παραμονή μας στη Μόσχα, επισκεφτήκαμε μερικούς εργάτες που έμεναν σε μία προλεταριακή γειτονιά της πόλης. Σε ένα μικρό ξύλινο σπίτι συναντήσαμε έναν εργάτη μετάλλου, που είχε πάρει μέρος στπυς αγώνες του 1918...Μας έγνεψε να πάμε σε μία γωνιά του δωματίου του και έβγαλε μέσα από ένα κομό ένα παλιό βιβλίο. ήταν μια κιτρινισμένη έκδοση των έργων του Κορολένκο. Στο βιβλίο είχε τοποθετήσει μερικά αποκόμματα εφημερίδων, μια φωτογραφία του Ντουρούτι... και ένα ρεπορτάζ με τη βιογραφία του... Γύρισε κι άλλο τα φύλλα του βιβλίου του και βρήκε ακόμα ένα απόκομμα. Το χαρτί ήταην ακόμη πιο παλιό. Αναγνωρίσαμε στη φωτογραφία τον παλιό αναρχικό ηγέτη Νέστορα Μαχνό..."

Από το πρώτο απόσπασμα κρατώ την πεποίθηση ότι η πίστη κινητοποιεί τους ανθρώπους και όχι η προπαγάνδα. Από το δεύτερο, πόσο μεγάλη τόλμη έχει ανάγκη η πίστη. Σκεφτείτε: ένας εργάτης (α), ένα "παράνομο" βιβλίο σε ένα αμείλικτα λογοκριτικό καθεστώς (β) και οι ένθετοι "μάρτυρες" της πίστης συν τω χρόνω (γ).

Οι Κορίνθιοι πολιτευτές είναι… για τα πανηγύρια.

Όπως ίσως δεν σας έχω πει, γεννήθηκα στην Κόρινθο, λίγο πριν έρθει στην Ελλάδα η Δημοκρατία. Εδώ και λίγο καιρό έχω μάθει πώς συνδέεται η Κόρινθος με την έκφραση «είμαστε για τα πανηγύρια». Τα πανηγύρια αυτά λοιπόν ξεκίνησαν από την Κόρινθο, πόλη εξαιρετικά πλούσια στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα. Η Κόρινθος έκανε κάθε χρόνο δύο πανηγύρια, που το καθένα τους διαρκούσε ενάμιση μήνα. Κόσμος από παντού ερχόταν να πουλήσει και να αγοράσει. Αλλά και αργότερα όταν στην Κόρινθο ήρθαν οι Φράγκοι, τα πανηγύρια συνέχιζαν να συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον του κόσμου. Όταν ρωτούσαν τους Έλληνες, οι οποίοι ξεκινούσαν κι εκείνοι από διαφορετικά σημεία, για πού ετοιμάζονταν να πάνε, απαντούσαν... «είμαστε για τα πανηγύρια». Η φράση έχει φθάσει έως τις μέρες μας να αναφέρεται σε εκείνους που δεν στέκουν καλά στα μυαλά τους. Είναι, λέμε, για τα πανηγύρια.

Το τριήμερο που μας πέρασε βρέθηκα, όπως χιλιάδες άλλοι, στα πάτρια εδάφη. Η τακτή επίσκεψη δεν είναι για όσους αλλού γεννήθηκαν και αλλού ζουν μονάχα μία έξοδος από την Πόλη, αλλά μια κάποια ιδιαίτερη επιστροφή. Αν και οι πόλεις λειτουργούν ως σκηνικά της ζωής μου δεν ήταν ποτέ ιδανικοί τόποι, αλλά ευκαιρίες αναμέτρησης με τις μνήμες και το χρόνο που κυλάει.

Παραφράζοντας τη γνωστή φράση θα πω πως «όπου επιστρέφω η Ελλάδα με πληγώνει», και εξηγούμαι. Σε μια συνήθως κοιμισμένη πολιτιστικά πόλη γίνονται χρόνια τώρα κάποιες ελάχιστες εκδηλώσεις που φέρνουν τους πολίτες κοντά, δίνοντας αυτή τη σπάνια αίσθηση του Κοινού μιας πολιτείας. Παλιότερα οι εκδηλώσεις αυτές ήταν «ενός ανδρός αρχή» (η χορωδία, το φεστιβάλ τζαζ). Όταν αυτός που τις διοργάνωνε σταματούσε τη δράση αυτή οι εκδηλώσεις έληγαν ή ατονούσαν. Μια ιδιωτική συλλογή ανάγκασε στη δημιουργία ενός λαογραφικού μουσείου (με μηδενική στη συνέχεια παρουσία στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης), όπως η δωρεά ενός ζωγράφου ανάγκασε στη δημιουργία μίας πινακοθήκης. Φτάνουμε στο σήμερα, στα πολιτιστικά του καλοκαιριού και (στο θέμα μας) τις εκδηλώσεις τις Αποκριάς.

Θα αποφύγω να σχολιάσω το ύφος και το επίπεδο των εκδηλώσεων, αν και θεωρώ χυδαία εμπορικό και ευτελές το ποπ του Σαρμπέλ, γιατί για την οικονομία του λόγου υποδύομαι το ρόλο ενός θετικά διακείμενου στην όποια προσπάθεια παρατηρητή. Έγινε λοιπόν για δεύτερη χρονιά το καρναβάλι, με όλο το απίστευτο κέφι, το διονυσιακό πνεύμα και την έμπνευση των συμμετεχόντων. Πολύ ωραία. Επίσης στα Όνεια όρη, στην περιοχή της Ανάληψης έγιναν τα Κούλουμα. Ωραία και εδώ.

Φρόντισαν όμως να μάθουμε όλοι «ποιοι τα διοργάνωσαν», «ποιοι δούλεψαν γι’ αυτά», ο Δήμαρχος, ο αντιδήμαρχος, ο Πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος και δεν συμμαζεύεται. Στα κούλουμα προοίμιο του πανηγυριού ήταν οι λόγοι του Δήμαρχου, των βουλευτών, των πολιτευτών και επίσης δεν συμμαζεύεται. Φαίνεται πως είναι τιτάνια προσπάθεια ενός ανθρώπου η διοργάνωση μιας εκδήλωσης. Φαίνεται πως δεν είναι αυτονόητη αποστολή του Πνευματικού Κέντρου, δηλαδή των υπαλλήλων του, η προετοιμασία ενός πολιτιστικού γεγονότος. Φαίνεται πως χωρίς το συγκεκριμένο δήμαρχο, το συγκεκριμένο αντιδήμαρχο, πολιτευτή ή Πρόεδρο δεν θα γινόταν τίποτα. Φαίνεται πως καρναβαλιστές ήταν οι προαναφερόμενοι. Φαίνεται πως οι πολιτιστικές εκδηλώσεις, με ή χωρίς εισαγωγικά, είναι πεδίο άσκησης μικροπολιτικής πολιτικάντικου τύπου που πιάνει τόπο. Είδες ο Δήμαρχος;

Βέβαια το φαινόμενο δεν είναι ατόφια κορινθιακό. Πριν από μερικούς μήνες ο Δήμαρχος του Ηρακλείου Αττικής, σε εκδήλωση προς τιμήν της Άλκης Ζέη καθυστέρησε να έρθει περίπου τρία τέταρτα και μιλούσε επί μία ώρα αναπτύσσοντας το πολιτιστικό έργο της Δημαρχίας του, ενώ το κοινό και η επίσημη καλεσμένη περίμεναν…Το ερώτημα που ξεφεύγει όμως είναι: Οι Κορίνθιοι πολιτευτές είναι (μόνο;) για τα πανηγύρια;