Τα ηλιοτρόπια των Εβραίων*

της Δαμιάνας Κουτσομίχα

Κάθε φορά που τρίζει η σκάλα μας

«λες να ‘ναι αυτοί επιτέλους;» σκέφτομαι,

Κι ύστερα φεύγω και με τις ώρες

Κατακίτρινα ζωγραφίζω ηλιοτρόπια.

Όμως αύριο ώσπου να ξεχαστώ

στην αίθουσα αναμονής, το τραίνο

απ’ την Κρακόβια θα περιμένω.

Κι αργά τη νύχτα, όταν ίσως κατέβουν

ωχροί, σφίγγοντας τα δόντια

«αργήσατε τόσο να μου γράψετε»

Θα κάνω δήθεν αδιάφορα. 

(Γιώργος Ιωάννου)

Τον Ιανουάριο πραγματοποιήθηκε στη βιβλιοθήκη Δημήτρης & Αλίκη Περρωτή διαθεματικό μάθημα με θέμα το Ολοκαύτωμα των Εβραίων. Εκεί για πρώτη φορά γνώρισα την κυρία Μάρη Άλβο. Μας έδωσε το μικρό βιβλίο της και συνεννοηθήκαμε να το εντάξουμε στην λέσχη ανάγνωσης. Τελικά, η ημερομηνία ορίστηκε για την Κυριακή 21 Απριλίου. Το βιβλίο έχει τον τίτλο ‘Μνήμες της ζωής μου’ Εκδόσεις Θερμαϊκός.

Η Λέσχη ανάγνωσης αποτελείται από μαθητές και μαθήτριες του Γενικού και Επαγγελματικού Λυκείου της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής. Διαλέγουμε βιβλία, το οποία δίνουμε στους μαθητές και, μερικές μέρες πριν τη συνάντηση με το συγγραφέα, πραγματοποιούμε μια συζήτηση μεταξύ μας. Αυτό είναι κάτι απαραίτητο ειδικά σε βιβλία που εκτυλίσσονται σε ένα ιστορικό πλαίσιο το οποίο δε γνωρίζουν. Στην ομάδα των συντονιστών έχουμε και 2 φιλολόγους. Εκεί απαντούμε σε ερωτήσεις, τους παρουσιάζουμε υλικό οπτικοακουστικό και ακούμε τις γνώμες τους θετικές ή αρνητικές. Η συζήτησή μας έχει περισσότερο χαρακτήρα διερευνητικό, χωρίς να κατευθύνουμε τις απόψεις τους, χωρίς να στήνουμε συζητήσεις με ερωταποκρίσεις μόνο και μόνο για να χαϊδέψουμε τα αυτιά των καλεσμένων μας.

Πέμπτη 18 Απριλίου, 12:45 – 13:30

Πριν ξεκινήσει η συζήτησή μας τους δείξαμε ένα βίντεο από ένα τοπικό κανάλι με υλικό και συνεντεύξεις Εβραίων της πόλης μας που σώθηκαν. Δε κράτησε πολύ, ένα τέταρτο ήταν η διάρκειά του. Ήταν όμως αρκετό για να συνειδητοποιήσουμε πόσο μακρινά και απίστευτα φαντάζουν στα παιδιά μας πτυχές της ιστορίας, όχι και τόσο μακρινές. Ιστορίες μιας εποχής ριζικά διαφορετικής από αυτή που ζουν. Σιωπή παρατεταμένη ακολούθησε την προβολή, οι εικόνες σοκάρουν και η αλήθεια παρουσιάζεται απογυμνωμένη. Ρωτούν αν είναι ανθρώπινα σώματα αυτά που είδαν, ποιοι τράβηξαν σε φιλμ τις εικόνες που είδαν, γιατί έγιναν όλα αυτά.

Κυριακή 21 Απριλίου

Θα ήταν η πρώτη φορά που η κ. Άλβο θα μιλούσε σε νέα παιδιά. Ήρθαν και κάποιοι φίλοι μας. Μου είπε πως είχε πολύ άγχος. Δεν είναι συγγραφέας, μας το δήλωσε πολλές φορές, αλλά έπρεπε να γράψει την ιστορία της για να μην ξεχάσουν οι παλιοί και κυρίως για να μαθαίνουν οι νεώτεροι. Αξιοπρεπής, χαμογελαστή. Της είχα μιλήσει για τη συζήτηση της Πέμπτης, την είχα ενημερώσει για τις αντιδράσεις των μαθητών, της είχα μιλήσει και για το φιλικό κλίμα που έχουμε στη λέσχη. Ξεκίνησε αγχωμένη να διαβάζει μέσα από ένα κείμενο που συνέταξε. Λόγω ηλικίας δεν ήθελε να ξεχάσει τίποτε από όσα ήθελε να μας πει. ‘Πριν αρχίσω, πρέπει να σας ομολογήσω πως δεν είμαι καθηγήτρια, δημοσιογράφος ή τακτική ομιλήτρια διαλέξεων. Βρίσκομαι εδώ για να σας διηγηθώ την αληθινή ιστορία ενός κοριτσιού 12 ετών, στα ζοφερά χρόνια της Γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα, μεταξύ 1942 – 1944. Η ανάγνωση σταματούσε με παρεμβολές, συζητήσεις και ξαναεπιστρέφαμε στο κείμενο. Το κείμενο με τις χειρόγραφες σημειώσεις της μου το άφησε.

Η Μάρη Άλβο Μπενβενίστε ήταν ένα από τα παιδιά, από τους Έλληνες Εβραίους, που σώθηκαν κρυμμένα σε σπίτια χριστιανών. Υπήρχαν όμως και οι δωσίλογοι. Εδώ θα κάνω μια παρένθεση: θυμάμαι το βιβλίο του Νίκου Δαββέτα, Η Εβραία νύφη. Τον είχαμε καλέσει στη Λέσχη μας πριν από 2 χρόνια. Στο βιβλίο του ο Δαββέτας μας παρουσιάζει μια γυναίκα που αναζητά στοιχεία για την εμπλοκή του πατέρα στης στον αφανισμό των Ελλήνων Εβραίων της Θεσσαλονίκης.

Η οικογένεια της Μάρης Άλβο άλλαξε 4 κρησφύγετα μέσα σε 8 μήνες. Άγνωστοι άνθρωποι μας στάθηκαν, μας φιλοξένησαν στα σπίτια τους, μας παρηγόρησαν, μας φρόντισαν, μας προστάτευσαν, μας αγάπησαν. Δεν τους ξεχνώ.

Συνήθειά μας είναι, με το τέλος της συζήτησης να υπογράφει ο συγγραφέας το βιβλίο κάθε μαθητή. Εκείνες τις στιγμές η σχέση μαθητών και συγγραφέων γίνεται πιο προσωπική. Εκεί γίνονται και οι πιο ωραίες συζητήσεις: πως είναι η πίστη; την ρώτησε ένας μαθητής.

Είμαστε ίδιοι σ’ αυτόν τον κόσμο, όλοι τον ίδιο Θεό έχουμε. Κυρίως μη χάνετε την πίστη σας στους ανθρώπους, πήρα πολύ αγάπη. Αγαπάω τους ανθρώπους, υποκλίνομαι στον Διαμαντή Διαμαντόπουλο, όπως υποκλίνομαι σε όλους τους Δικαίους των Εθνών.

Πέμπτη 25 Απριλίου

Με πήρε τηλέφωνο στη δουλειά η κ. Άλβο. Να μας ευχαριστήσει ξανά, γιατί ήταν η πρώτη φορά που συζήτησε για το βιβλίο της με παιδιά και αισθάνθηκε όπως στο σπίτι της. Ανταλλάξαμε και κάποιες άλλες πληροφορίες που μου ζήτησε και εκεί έκλεισε η συζήτηση με ευχές για Καλό Πάσχα και καλή αντάμωση.

Σημείωση:

Όταν ανακοίνωσα στο διαδίκτυο τη συνάντησή μας ο Γιώργος μου ζήτησε να γράψω κάτι για τον "Βιβλιοθηκάριο". Απάντησα φυσικά. Και περνούσαν οι μέρες εν μέσω προϋπολογισμών και αριθμών, αλλά η σκέψη μου ήταν στο κείμενο και στην αίσθηση που μου άφησε η συνάντησή μας με αυτή τη γυναίκα. Την ώρα που όλοι τονίζουν στα μέσα την απερίφραστη καταδίκη και έντονη ανησυχία τους για τα κρούσματα βίας και ρατσισμού (έτσι δε τα λένε;) ο καιρός περνάει. Κάθε στιγμή που περνάει χωρίς να δίνουμε ερεθίσματα, χωρίς να προκαλούμε ερωτήματα και σκέψεις στους νέους με τους οποίους ερχόμαστε σε επαφή, κάθε μέρα είναι μια ευκαιρία χαμένη. Μια ολόκληρη γενιά νέων ανθρώπων περνάει από τις βιβλιοθήκες μας και δεν μπορεί να αντιληφθεί το μέγεθος του κακού που προοιωνίζεται. Έχουμε έναν ρόλο τον οποίο δεν μπορούμε να τον περιορίζουμε μόνο στα μαθήματα πληροφοριακής παιδείας. Οι βιβλιοθήκες και οι βιβλιοθηκονόμοι εκπαιδεύουν και αφυπνίζουν.

*Ο τίτλος της ανάρτησης είναι από το ομώνυμο ποίημα του Γιώργου Ιωάννου