Το χάσμα της λήθης

[Αναδημοσίευση του άρθρου του "Βιβλιοθηκάριου" στην "Αυγή της Κυριακής" 22/12/2013]

Στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης βρέθηκαν μετά την απελευθέρωση δεκάδες κείμενα θαμμένα σε απίθανα σημεία, σε κουτιά και μπουκάλια. Κάποιοι ελάχιστοι από όσους ελάχιστους σώθηκαν υπέδειξαν τα σημεία όπου τα είχαν θάψει ως έγκλειστοι, πολλά επίσης από όσα βρέθηκαν, εντοπίστηκαν τυχαία σε εργασίες συντήρησης των στρατοπέδων. Πολλά είναι τα κείμενα που γράφτηκαν αμέσως ή τις δεκαετίες μετά το «Ολοκαύτωμα» και αποτέλεσαν μαρτυρίες των «διασωθέντων» ή στοχασμό πάνω στο βίωμα.

Η τρέχουσα γνώση των Ελλήνων πάνω σε αυτό το θέμα είναι εξαιρετικά φτωχή  και περιορισμένη στην τυχαία και συναισθηματική προσέγγιση των σχετικών κινηματογραφικών ταινιών. Μοιάζει παράδοξο για την Ελλάδα να μην ξέρει (να μην ενδιαφέρεται να μάθει) τι έγιναν οι δεκάδες χιλιάδες εβραίοι της που χάθηκαν στα στρατόπεδα εξόντωσης. Εξηγείται ίσως· η ιστορική γνώση στη χώρα μας αποκτάται κατά κανόνα ως εθνική κατήχηση στα σχολικά χρόνια. Υπάρχει και το θέμα του βίου και της πολιτείας του μεταπολεμικού κράτους του Ισραήλ που τοποθετεί την ελληνική κοινή γνώμη απέναντι σε ό,τι εβραϊκό. Για την περίπτωση των υπόλοιπων κατηγοριών θυμάτων (τσιγγάνους, ομοφυλόφιλους) το μαύρο σκοτάδι περιγράφει κατά προσέγγιση μόνο την γνώση και το ενδιαφέρον μας…

Μοιάζει να δημιουργείται πάλι αυτό το παράδοξο, το χάσμα, ανάμεσα σε αυτόν που γράφοντας, απελπισμένα προσπαθεί να διατηρήσει στο χρόνο τη σκέψη και το συναίσθημα πάνω στο βίωμα, και σε αυτόν που ανεξάρτητα από την ποιότητα της μαρτυρίας δεν θέλει να μάθει. Η συζήτηση ξεφεύγει και σε άσχετα θέματα, ας πούμε πόσο αντέχει η ανθρωπότητα να χωνεύει τα παρελθόντα και όσα τώρα συνεχώς προστίθενται με την προσδοκία της διαιώνισης. Τι δεν έχει γραφτεί, τι περιμένει να γραφτεί που δεν έχει ήδη ειπωθεί; Γράφουμε για να μάθουμε ή γράφουμε γιατί έχουμε ανάγκη να γράψουμε;

Αν μπορούσα να προτείνω κάτι άξιο ανάγνωσης πάντως – και ίσως στην πεπατημένη των εορταστικών βιβλιοπροτάσεων – θα συνιστούσα κάποια βιβλία για το θέμα των ναζιστικών στρατοπέδων εξόντωσης και των Ελλήνων Εβραίων σε αυτά: την «Ιστορία των Ελλήνων Εβραίων» της E. Fleming (Οδυσσέας, 2009), «Το Ολοκαύτωμα στις μαρτυρίες των Ελλήνων Εβραίων» της Φρ. Αμπατζοπούλου (Επίκεντρο, 2007), το «Έλληνας, Εβραίος και Αριστερός» του Μ. Μ. Μπουρλά (Νησίδες, 2000), το “Sonderkommando: από την κόλαση των θαλάμων αερίου» του Σλόμο Βενέτσια (Πατάκης 2008) και βέβαια το «Μαουτχάουζεν» του Καμπανέλλη. Αν μπορούσα, θα έβαζα σε κάθε βιβλιοθήκη της χώρας τα βιβλία του Πρίμο Λέβι και του Jean Amery. Για να χτίσουμε γέφυρα πάνω απ’το χάσμα της λήθης.