Η Krotkie στις βιβλιοθήκες

της Krotkaya*

Φίλε μου Βιβλιοθηκάριε, 

φοβάμαι πως θα σε απογοητεύσω. Αν και διαβάζω μανιωδώς, η σχέση μου με τις βιβλιοθήκες είναι μάλλον κακή. Σκέψου, πως μέχρι που έφυγα από την Ελλάδα, στα 25, είχα πάει σε βιβλιοθήκη δυο ή τρεις φορές στη ζωή μου.

Θες επειδή αντιλαμβάνομαι τη σχέση μου με το βιβλίο και τη ανάγνωση ως καθαρά προσωπική, θες επειδή οι βιβλιοθήκες στην Ελλάδα ήταν δυσεύρετες κι όχι ιδιαίτερα ελκυστικές, θες επειδή στις βιβλιοθήκες απαγορεύεται το κάπνισμα, δεν αποτέλεσαν ποτέ επιλογή μου. Θυμάμαι τη βιβλιοθήκη της Σχολής μου, βαρετή, μικρή, φτωχή. Θυμάμαι βέβαια και τη βιβλιοθήκη της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής στη Σίνα. Αυτή ήταν όντως εντυπωσιακή. Το ίδιο το κτήριο της Σχολής είναι ένα ποίημα: βρίσκεσαι στο κέντρο της Αθήνας, σπρώχνεις τη βαριά σιδερένια πόρτα του κήπου -και ξαφνικά βρίσκεσαι σε έναν άλλο κόσμο, βγαλμένο από τα βιβλία της Τζέην Ώστεν! Χαλικόστρωτες αλέες, παρτέρια με νεραντζιές (ήταν άνοιξη όταν πρωτοπήγα και μοσχοβόλαγε ο τόπος) και στο κέντρο ένα λευκό νεοκλασικό που άστραφτε στον ήλιο. Μπήκα μέσα και με εντυπωσίασαν δυο πράγματα: η σύγχρονη οργάνωση της βιβλιοθήκης και οι πολύ αυστηροί και βλοσυροί βιβλιοθηκάριοι. Το κτήριο σε καλωσόριζε, αυτοί σαν να σε έδιωχναν -αυτοί και τα εξωφρενικά ποσά που έπρεπε να πληρώσεις για να βγάλεις φωτοτυπίες.

Και μετά πήγα στο Στρασβούργο και έπρεπε να κάνω μια σοβαρή μεταπτυχιακή εργασία και η βιβλιογραφία που χρειαζόμουν αριθμούσε πολλές σελίδες πανάκριβων βιβλίων. Η αναγκαστική λύση λοιπόν, ήταν η BNUS! Η Εθνική Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη βρίσκεται στην πλατεία Δημοκρατίας (place de la République),  η οποία κατασκευάστηκε από τους Γερμανούς το 1880 (η Αλσατία τότε ανήκε στη Γερμανία) και ονομαζόταν Keiserplatz. Το 1919, η Αλσατία επανέρχεται στους Γάλλους που την ονομάζουν place de la République και όταν την Αλσατία επανακατέλαβε η Ναζιστική Γερμανία, η πλατεία ξαναμετονομάστηκε σε Bismarckplatz. Μέσα σε πέντε γραμμές και τρεις μετονομασίες, η ουσία της νεώτερης ευρωπαϊκής ιστορίας. Αλλά ξεφεύγω από το θέμα μου, το 'χω αυτό, όπως ξέρεις!

Τα κτήρια της πλατείας αυτής είναι αντιπροσωπευτικά της καλλιτεχνικής αντίληψης της εποχής, όπως αυτή αποκρυσταλλώνεται στην αρχιτεκτονική. Το λέω αυτό για να δείξω το δέος που ένιωσα μπροστά στα σκαλιά της BNUS, της τεράστιας και επιβλητικής πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης. Μην έχοντας και σπουδαία εμπειρία από βιβλιοθήκες και καθώς το κτήριο ήταν θηριωδώς μεγάλο, την πρώτη φορά που πήγα, χάθηκα, έφαγα κάνα μισάωρο για να βρω την πτέρυγα της σύγχρονης ιστορίας και μετά άλλο ένα μισάωρο όταν έψαχνα τις τουαλέτες, ένα εικοσάλεπτο ψάχνοντας την αίθουσα με τα φωτοτυπικά. Μολονότι υπήρχε η δυνατότητα να δανειστείς βιβλία (αν και όχι όλα), τελικά προτιμούσα να διαβάζω επί τόπου. Στην εξεταστική μάλιστα, έπαιρνα τις σημειώσεις μου και πήγαινα να διαβάσω εκεί -ένας λόγος βέβαια ήταν και ο καύσωνας, και στη βιβλιοθήκη έκανε δροσιά. Ένας άλλος λόγος ήταν πως στη βιβλιοθήκη δεν είχα κανένα περισπασμό, μπορούσα να συγκεντρωθώ βαθειά, σε σημείο που να χάνω την αίσθηση του χρόνου. Με επανέφερε βέβαια η επιθυμία του τσιγάρου, αλλά και αυτό όχι ιδιαίτερα συχνά.

Θυμάμαι τους τοίχους γεμάτους ράφια ως το ταβάνι, τον παράδεισο των χιλιάδων βιβλίων, ανάμεσα στα οποία φιγουράριζαν και αιρετικοί τίτλοι, τα χαμόγελα των βιβλιοθηκάριων και... το ηλεκτρονικό σύστημα αρχειοθέτησης. Για μένα ήταν αποκάλυψη το γεγονός ότι μπορούσες από το σπίτι σου να ελέγξεις αν τα βιβλία που έψαχνες υπήρχαν στη βιβλιοθήκη, αν ήταν διαθέσιμα και σε κάθε περίπτωση να κάνεις κράτηση.

Η BNUS ήταν μια πολύχρωμη βιβλιοθήκη, αυτή είναι αίσθηση που έχω κρατήσει 12 χρόνια αργότερα. Τα ράφια ήταν χρωματιστά, τα βιβλία επίσης, αλλά και οι άνθρωποι που διάβαζαν. Μερικές φορές, έχανα τη συγκέντρωσή μου, ή έκανα διάλειμμα, παρατηρώντας τους ανθρώπους γύρω μου. Ήταν άνθρωποι διαφόρων ηλικιών, σίγουρα όχι μόνο φοιτητές, διαφόρων αποχρώσεων, τάξεων, αντιλήψεων και στυλ. Η παλέτα της ποικιλίας δεν εκτεινόταν μόνο στα ράφια με τα βιβλία, αλλά και στους ανθρώπους.

Καμιά δεκαριά χρόνια αργότερα, έτυχε να μπω στη βιβλιοθήκη του Trinity College  στην Ιρλανδία. Σε αυτή την περίπτωση, το δέος δεν προέρχεται από την αρχιτεκτονική του κτηρίου (άλλο ύφος το γερμανικό, άλλο το ιρλανδικό), αλλά από το γεγονός ότι ξέρεις πως μπαίνεις μέσα σε μια βιβλιοθήκη που φτιάχτηκε στα τέλη του 16ου αι.. Τα ξύλινα πατώματα και τα ράφια τρίζουν από το βάρος των αιώνων, και ο εντυπωσιασμός του επισκέπτη μεγεθύνεται μπροστά στο Book of Kells  που δεσπόζει στην είσοδο: έχεις μπροστά σου ένα χειρόγραφο του 9ου αι, ασχέτως αν πρόκειται για ένα θρησκευτικό βιβλίο στα λατινικά.

Από την άλλη είναι ενοχλητικό το γεγονός ότι η βιβλιοθήκη είναι προσβάσιμη μόνο για το προσωπικό και τους φοιτητές του Πανεπιστημίου και πως οι υπόλοιποι άνθρωποι μπορούν να επισκεφτούν μόνο ένα μέρος της και μάλιστα πληρώνοντας ένα διόλου ευκαταφρόνητο αντίτιμο.

Μετά βέβαια, βγαίνεις έξω, σε έναν άλλο κήπο που μοιάζει επίσης βγαλμένος από βιβλία της Τζέην Ώστεν. Ένα άλλο πολύχρωμο πλήθος διαβάζει ή κάνει πικνικ στα γρασίδια, όλα είναι πολύ δυτικοευρωπαϊκά, πολύ campus-like, κι αρχίζεις να αναρωτιέσαι ποιος είναι τελικά ο ρόλος ενός εκπαιδευτικού ιδρύματος και μιας βιβλιοθήκης, πόσο λάθος από κάθε άποψη είναι το να είναι προσβάσιμο μόνο από μια ελίτ, πόσο η ταξικότητα της κοινωνίας στην έχει στημένη στα πιο απίθανα και υπεράνω υποψίας μέρη.

Και πόσο υπέροχο, όσο και ουτοπικό, είναι αυτό που εσύ θεωρείς σωστό: μια ορθάνοιχτη στην κοινωνία βιβλιοθήκη του Trinity College, στην οποία όλοι, μα όλοι θα μπορούν να χαζέψουν τις σελίδες του Book of Kells και όλων των άλλων πολύτιμων συγγραμμάτων, να τα μυρίσουν, να τα ξεφυλλίσουν, να τα μελετήσουν και τελικά να τα έχουν οικειοποιηθεί όταν θα τα τοποθετούν πίσω στα ράφια τους.

***

H Krotkaya είναι φίλη μου. Ζει κι εργάζεται στις Βρυξέλλες (στο Βρυξελοχώρι, όπως το λέει). Την ευχαριστώ πολύ που ανταποκρίθηκε στο αίτημά μου να γράψει για τις βιβλιοθήκες που γνώρισε.