[Αναδημοσίευση του άρθρου του "Βιβλιοθηκάριου" στην "Αυγή της Κυριακής" 20/7/2014]
Υπάρχει μια κυρίαρχη τάση τα
τελευταία χρόνια με αφετηρίες στη διεθνή πρακτική και επικοινωνιακά ισχυρούς εισηγητές
στον ντόπιο μικρόκοσμο του βιβλίου στη χώρα μας, που θεωρεί πως ο τρόπος
ανάπτυξης της αναγνωστικής παιδείας περνάει μέσα από το παιχνίδι. Η ανάπτυξη
της αναγνωστικής παιδείας μέσω οργανωμένης καμπάνιας στις περιπτώσεις αυτές
αναφέρεται βέβαια στα παιδιά και αφορά αποκλειστικά αυτά, είτε γιατί οι
διαμορφωτές της επιλέγουν να μην ασχοληθούν με τους «δύσκολους» ενήλικες,
είτε/και γιατί οι βάσεις τίθενται από την μικρή ηλικία.
Το φαινόμενο βασίζεται και
ενισχύει παράλληλα φαινόμενα της ελληνικής κοινωνίας, η οποία τα τελευταία
χρόνια φαίνεται να ανακαλύπτει μέσω ενός καταναλωτικού πολιτιστικού μοντέλου
την αξία των πολλών «ερεθισμάτων» για τα παιδιά. Η βιομηχανία του θεάματος
θησαυρίζει στοχεύοντας πολλαπλά τους μικρούς καταναλωτές των «ψυχαγωγικών»
προϊόντων της και κυρίως στοχεύοντας στους πρόθυμους να προσφέρουν τα πάντα
δυτικούς γονείς. Ειδικά προϊόντα για ειδικούς καταναλωτές, πλέγμα υπηρεσιών και
αντικειμένων που συνοδεύουν ακόμη και τα πολιτιστικά έργα που τα αφορούν. Θα δει
κανείς δυστυχείς μπαμπάδες και μαμάδες να
σέρνουν τα βαριεστημένα και χορτασμένα σπόρια τους σε θεατρικές παραστάσεις και
συναυλίες ειδικές για παιδιά, ειδικότερες για αυτές τις ηλικίες, με εγγύηση ότι
δεν θα βλάψουν την παιδική τους ψυχολογία. Το ενδιαφέρον σε αυτές τις
περιπτώσεις είναι ότι συχνά υπάρχει αναντιστοιχία στο πολιτιστικό ενδιαφέρον
ενηλίκων και ανηλίκων, συνήθως οι γονείς δεν θα δουν ούτε μία παράσταση για
ενηλίκους, αλλά θα πάνε σε όλες τις παιδικές.
Καταναλωτικό προϊόν είναι και το
βιβλίο. Στα βιβλιοπωλεία θα δεις βιβλία για αγόρια και κορίτσια, παιδιά και
εφήβους, 1-3 ετών, 5-8, 10, 11-13 και ούτω καθεξής, κατά τα ήθη και τις
αυθαίρετες ετικέτες των εκδοτών. Είναι κανόνας πλέον η ερώτηση που θα
διατυπώσει ο ενήλικος καταναλωτής στον εργαζόμενο πωλητή ενός βιβλιοπωλείου: «θα
ήθελα ένα βιβλίο για ένα τετράχρονο κοριτσάκι», «πρόκειται για ένα αγόρι 13
χρόνων που δεν διαβάζει πολύ, τι μου προτείνετε να του πάρω;». Η αναγνωστική
φτώχεια αρχίζει πλέον να διαμορφώνει και την βιβλιακή παραγωγή, αφού η
κατανάλωση στρέφεται σε εντυπωσιακά, φανταστικά, πολύχρωμα προϊόντα με ρηχή
ένταση (πχ Χάρυ Πότερ).
Δεν θα μπορούσαν ίσως οι βιβλιοθήκες
να αντιταχθούν σε αυτά τα φαινόμενα, ακόμη και αν το ήθελαν, ακόμη και αν προσπαθούσαν
κάπως αλλιώς να διαμορφώσουν τις καμπάνιες φιλαναγνωσίας στους ανήλικους
αναγνώστες; Το φαινόμενο της ανάγνωσης έχει μπει γερά στα γρανάζια της
κατανάλωσης και ως προϊόν αντιμετωπίζεται από τους γονείς. Επομένως οι
βιβλιοθήκες θα έπρεπε, αν κάτι άλλο ήθελαν να πετύχουν, να ασχοληθούν και με
τους γονείς και με τους ενήλικους. Τούτο σημαίνει πως οι θεσμικοί φορείς του
βιβλίου (μέσα σε αυτούς και οι βιβλιοθήκες) θα έπρεπε σε αυτή την περίπτωση να
συγκροτήσουν είτε μια συνολική πολιτική ανάγνωσης, είτε τη συνέχεια της
αναγνωστικής τους καμπάνιας για τα δεκάχρονα σπόρια μας.
2 σχόλια:
Η αλήθεια είναι ότι όλη η ας πούμε ενασχόληση με τον ελεύθερο χρόνο και με τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού περνά μέσα από πανηγυράκια, μέσα από την αντίληψη δηλαδή ότι το παιδί πρέπει να χοροπηδά, να παίζει συνεχώς και αυτά μέσα από έτοιμες συνταγές. Γιατί βέβαια, το παιδί πρέπει να παίζει και να χοροπηδά, αλλά όταν λείπουν οι ελεύθεροι δημόσιοι χώροι (και οι αλάνες, και με χώματα, γιατί όχι;) ή όταν εμείς οι μεγάλοι δεν έχουμε χρόνο ή δεν αφήνουμε χρόνο για τα παιδιά, ε τότε έρχονται οι χώροι από το "χώρο των υπηρεσιών" - χώρος για πάρτυ, χώρος για παιγνίδι, χώρος για δημιουργική απασχόληση κτλ κτλ. Προσωπικά, δεν μου αρέσουν αυτοί οι "ειδικοί χώροι", δεν βάζω όμως στο ίδιο τσουβάλι τις άλλες εκδηλώσεις, όπως θεατρικές παραστάσεις, μουσεία κτλ, σ' αυτά υπάρχουν πολύ αξιόλογες δραστηριότητες και νομίζω δίνουν τη δυνατότητα στα παιδιά και να ψυχαγωγηθούν (και να διασκεδάσουν, γιατί όχι), αλλά και να μάθουν, να επικοινωνήσουν κτλ.
Όσον αφορά τις βιβλιοθήκες, νομίζω ότι και οι δικές τους εκδηλώσεις για παιδιά έχουν συχνά αυτή τη μορφή πανηγυριών, ίσως οι ίδιες οι βιβλιοθήκες (αλλά και παιδαγωγοί) θα μπορούσαν να συμβάλουν σε ένα σχετικό διάλογο. Πάντως, για τη σχέση με το βιβλίο, εκεί ναι, συμφωνώ απόλυτα ότι γίνεται και αυτό ένα καταναλωτικό πρόϊόν, που ανταποκρίνεται στις αντιλήψεις λατρείας της εικόνας, του θεάματος. Και φοβάμαι ότι και στις αντίστοιχες δραστηριότητες δεν δίνεται σημασία στο ίδιο το περιεχόμενο ως όλον, στην ιστορία που περικλείει και στην αφήγηση, αλλά στο παιχνίδι μέσω του βιβλίου, στην αποσπασματική χρήση στοιχείων του βιβλίου κτλ. Έτσι όμως γίνεται και με την εκπαίδευση, νομίζω.
Δεν προτείνω κάτι, συμφωνώ με τις σκέψεις σου, θα έλεγα ότι οι βιβλιοθήκες έχουν συμβάλει στην αναγνωστική συμπεριφορά (και αυτό χωρίς να χρειάζεται να εξαρτώνται ή να καθοδηγούνται από κάποιο φορέα-χορηγό μάλιστα). Όμως σε αυτή τη σχέση του παιδιού με το βιβλίο, κατά τη γνώμη μου, τη μεγαλύτερη συμβολή μπορεί να έχει το σχολείο.
Κι επειδή σωστά επισημαίνεις την αδυναμία των γονιών, να προσθέσω αντίστοιχα, μήπως το ίδιο δεν συμβαίνει και με τους διάφορους "θεσμικούς φορείς", σχολείο, βιβλιοθήκη, κτλ κτλ; Χάος... Πάλι γυρνάω στο σχολείο και στις πιο κάτω βαθμίδες...
@Katerina Toraki:
Θα υπάρξει και δεύτερο μέρος σε αυτό το κείμενο, την ερχόμενη Κυριακή. Σε αυτά που γράφω (τα οποία έχουν ανάγκη το διάλογο)στην ουσία κωδικοποιώ φαινόμενα που αντιλαμβάνομαι τόσο στη βιβλιοθηκονομική όσο και στην παιδική/γονεϊκή κοινότητα που ζω. Προσπαθώ να τα δω κριτικά και να τα εντάξω σε ένα κοινό φαινόμενο. Συμφωνώ πως το σχολείο και οι άνθρωποί του είναι ο βασικός πυλώνας της αναγνωστικής παιδείας, αρκεί να μην ακυρώνεται ύστερα ή παράλληλα από το εχθρικό λοιπό οικογενειακό ή θεσμικό περιβάλλον.
Δημοσίευση σχολίου